معناشناسی تاریخی- توصیفی واژه ی أُمَّه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

معناشناسی تاریخی و توصیفی واژگان قرآن،از روش های نوین پژوهش در قرآن کریم است. این روش برای واژگانی به کار می رود که دارای معانی متعدد در قرآن هستند و لازمست معنای واژه در هر آیه و سیر تطور آن با توجه به منابع پیشین کشف شود. واژه أمه از نظر مفسران، در تمامی موارد استعمال آن، در یک معنا به کار نرفته بلکه ،مطابق با سیاق هر آیه، در معانی متعدد ذکر شده و به نظر می رسد تاکنون ابعادمعنایی این واژه برای قرآن پژوهان به خوبی روشن نشده است. دراین پژوهش ابتدا با رویکرد درزمانی، سیر تطور واژه و معناشناسی آن قبل و بعد از نزول قرآن مورد بررسی قرارمی گیرد.طبق رویکرد درزمانی هرچند این واژه و مشتقات آن در متون عبری، آرامی و سریانی و نیز در عهدین و اشعار جاهلی به چشم میخورد اما به دلیل وجود مشتقات دیگر در زبان های غیرعربی، واژه ای دخیل است. این واژه در طول تاریخ دچار توسعه ی معنایی گشته و به حوزه های معنایی اجتماع، دین، زمان، الگو و اسوه و حوزه معنایی غیرانسان نیز راهیافته است. در گام بعد، از طریق معناشناسی همزمانی، با تحلیل کاربردها و از طریق استخراج مفاهیم همنشین و جانشین امّه، مشخص شد که این واژه بیشترین همنشینی را با لغت واحده داشته که تحلیل ویژگی همنشین های آن، در یافتن جانشین امّه راه گشاست. اما تحلیل نهایی مربوط به شناخت جانشین های امّه است که با بررسی همنشین های واحده مشخص شد که واژه ی نفس میتواند به عنوان بهترین جانشین برای واژه ی امّه شناخته شود.