پیک نور

پیک نور

پیک نور سال پنجم تابستان 1386 شماره 2 (پیاپی 18)

مقالات

۱.

آبیابی: سهم ایرانیان در برپایی تمدن سکونتگاهی

نویسنده:

کلید واژه ها: آبیاری آب آبیابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 412 تعداد دانلود : 328
بهره گیری از آب آبیاری در فعالیت کشاورزی ریشه در دوران باستان دارد و با کوششهای تمدنهای کهن ازجمله مصر، بابل و چین، از حدود 5000 سال پیش از میلاد آغاز می شود. در طول زمان شیوه ها، فنون و ابزار گوناگونی برای سهولت آبیاری ابداع و به کارگرفته شده است؛ از جمله دلو دستی، چرخاب، برکه و استخرهای ذخیره آب و شبکه انهار در خاورمیانه. گرچه کشت دیمی در قسمتهای وسیعی از ایران گسترش دارد، به سبب ویژگیهای محیط طبیعی آبیاری شرط لازم فعالیت مداوم و دیرپای زراعی است. بر همین مبنا، از دیرباز، برای بهره گیری از منابع سطحی و زیرزمینی فنون مختلف آبیابی و به دنبال آن، شیوه ها و روشهای مختلف آبیاری ابداع شده است. از این رو، سکونت و فعالیت در نواحی مختلف ایران میسر شده است.
۲.

ارزیابی پایداری توسعه شهری؛ مفاهیم, روشها و شاخصها

کلید واژه ها: ارزیابی شاخص پایداری توسعه شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 303 تعداد دانلود : 437
چگونه می توان پایداری توسعه شهری را ارزیابی کرد؟ این سؤالی اساسی است که با بررسی چارچوبها و شاخصهای مناسب با پژوهش، پاسخ داده می شود. در قرن بیست و یکم پایداری در برنامه ریزی و سیاست گذاری در سطح محلی هدف اصلی برنامه ریزان و سیاست گذاران است. بعد از اینکه پایداری را هدف دانستیم، باید مشخص شود که آیا فعالیتها به سوی یک جامعه پایدار است یا خیر. برای این کار یک روش کاملاً تعریف شده برای ارزیابی پایداری در توسعه شهری نیاز است. ارزیابی پایداری شهری مشتمل بر رشته اطلاعاتی است درباب شرایط زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی و سیاستها در جوامع محلی؛ که میزان پیشرفت جامعه به سوی پایداری را نشان می دهد. مقاله با تعریف پایداری شهری و توسعه پایدار شهر آغاز می شود. سپس، ضمن توضیح و تعریف سطوح تهیه شاخصها در جامعه، انواع شاخصها در ارزیابی پایداری توسعه شهری را به تفصیل شرح می دهد. در پایان، ضمن ارائه چارچوبهای ارزیابی که در طرحهای ارزیابی پایداری شهری استفاده می شود، برخی اقدامات برجسته انجام شده در سطح بین المللی و کشور به اجمال معرفی می شوند.
۳.

ساماندهی فضا و پایداری در اصلاح رفتار ترافیکی شهرهای کشور (ضرورت جامع نگری به مقوله رفتار در شهرها)

کلید واژه ها: شهر پایداری دیدگاه سیستمی ساماندهی فضا رفتار ترافیکی جامع نگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 874 تعداد دانلود : 882
شهر سیستمی است که از زیرسیستمهای متعددی تشکیل شده است. اجزاء، عناصر و روابط درونی هر یک از زیر سیستمها کارکرد و ارتباطات میان زیرسیستمهای شهری، نحوه سازمان یابی فضای شهری را تعریف می کنند. موزونی یا ناموزونی در سازمان یابی فضای شهری هم می تواند در قالب رفتارهای هنجار یا ناهنجار نمود پیدا کند. لذا، از دیدگاه سیستمی، رفتار شهری تجلی گاه نحوه سازمان یابی فضای شهری است. در حال حاضر، یکی از برجسته ترین ناهنجاریهای رفتاری شهرهای ایران در عرصه رفتار ترافیکی آنها بروز کرده است. راهکارها و سیاستهایی که تاکنون برای اصلاح اینگونه رفتارها ارائه شده، غالباً، جزءنگر و معلول نگر بوده اند؛ یعنی زمینه های بروز ناهنجاری و نیز راه حلهای مقابله با آن را در مقیاس زیرسیستم ترافیکی شهر جستجو کرده اند. این مقاله با دیدگاه سیستمی و با تأکید بر ضرورت جامع نگری به مقوله رفتار در شهرها، به شناخت مؤلفه ها و بردارهای فضایی در آسیب شناسی رفتار ترافیکی شهرها تأکید می کند؛ یعنی آسیب شناسی رفتار ترافیکی را از منظر آسیب شناسی سازمان یابی فضای شهری می نگرد. نتایج براین نکته تأکید دارد که ساماندهی فضای شهری و هدایت آن به سوی یک نظم فضایی می تواند اثرات پایداری بر اصلاح رفتار ترافیکی برجای بگذارد و آن را به سوی رفتار هنجار و قانون مند هدایت کند.
۴.

افراز مرز دریایی ایران و کویت، ژئوپولیتیک منافع ملی

نویسنده:

کلید واژه ها: خلیج فارس مرز دریایی ایران و کویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 942 تعداد دانلود : 526
نخستین مذاکرات ایران و کویت برای تحدید حدود مرز دریایی دو کشور در مهر ماه 1342 انجام شد. در طی دهه 1340 چندین دور مذاکره صورت گرفت اما توافق جامعی به دست نیامد. بعد از دو دهه توقف، مذاکرات دوجانبه، دوباره، از آذرماه 1379 (دسامبر 2000) آغاز شده که همچنان ادامه دارد. خط مبدأ و نقش جزایر در قلمروهای دریایی دو کشور از ابتدا یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار در ترسیم مرز دریایی ایران و کویت بوده است. اکنون، ادعای مالکیت کویت بر حوزه ایرانی آرش یکی از موضوعات دوجانبه در دور جدید مذاکرات است. از سویی کویت و عربستان سعودی در مورد افراز مرز دریایی در منطقه تقسیم شده (سابقا"" بی طرف) به توافق رسیده اند؛ ولی این مرز، آشکارا، از خط میانه خلیج فارس عبور کرده و حاکمیت ایران در قلمرو دریایی اش در شمال خلیج فارس را به چالش کشیده و در نتیجه اعتراض وزارت خارجه کشورمان را در پی داشته است. در این مقاله سعی می شود، ضمن اشاره به مذاکرات گذشته، عوامل مؤثر کنونی در ترسیم مرز دریایی دو کشور، به طور مبسوط، تجزیه و تحلیل شود.
۵.

نقد و بررسی دیدگاه رادیکالیسم بر مکاتب فلسفی، اجتماعی و جغرافیا

نویسنده:

کلید واژه ها: مارکسیسم سرمایه داری رادیکالیسم جغرافیای رادیکال ریچارد پیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 250 تعداد دانلود : 861
جغرافیای رادیکال با الهام از نظرات جامعه شناسان چپ مانند مارکس، انگلس و هگل و در تقابل با کاپیتالیسم، لیبرالیسم، داروینیسم و لامارکیسم روابط متقابل جامعه و محیط را می کاود و داعیه دار انقلاب ریشه ای در جوامع سرمایه داری برای حذف نابرابریهای فضایی است. در این پژوهش، ضمن بررسی موارد یادشده، نقش انسان رادیکال در مطالعات جغرافیایی تبیین و نقد می شود.
۶.

اثرسنجی طرحهای تحقیقات مشارکتی (FSR) از دیدگاه دامداران روستایی شهرستان گلپایگان

کلید واژه ها: مشارکت گلپایگان دامداران اثرسنجی نظام تحقیقات مزرعه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 279 تعداد دانلود : 936
رشد و گسترش تحقیقات در بخش کشاورزی، روشها و راهکارهای جدیدی، به ویژه در زمینه های کاربردی، برای اثربخش کردن فعالیتهای پژوهشی و انتقال صحیح، سریع و به موقع نتایج آن به جامعه بهره بردار و تولیدکننده را می طلبد. از جمله این روشها، سیستم تحقیقات مزرعه ای است. نوع تحقیق توصیفی و علی است که از طریق روش پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه و مصاحبه، اطلاعات لازم جمع آوری شده است. جامعه آماری این تحقیق، خانواده های روستایی بودند که طرحهای تحقیقاتی مشارکتی در دامداری آنان اجرا می شد. با استفاده از فرمول کوکران تعداد مناسب نمونه انتخاب شد (75 خانوار). نتایج تحقیق نشان داد که انجام تحقیقات مشترک (در دامداری روستاییان) در روستاهای منطقه، اثرات مثبت فراوانی را در زمینه های انتقال فناوری جدید به دامداران و تأمین برخی نیازهای علمی، بهداشتی و مشاوره ای آنان داشته است. همچنین نتایج یافته های تحقیقاتی را خود روستاییان با سرعت بیشتر و شکل بهتری به دیگر خانوارهای روستایی انتقال داده اند. هدفمند شدن و تقاضامحور شدن تحقیقات و همچنین آشنایی محققان با مشکلات جامعه بهره بردار (به عنوان پروژه های تحقیقاتی برای آینده) از دیگر نتایج این تحقیق بوده است.
۷.

نقش آب و آبیاری در توسعه پایدار روستایی (محدوده روستایی اخترآباد ـ حکیم آباد)

کلید واژه ها: مشارکت توسعه پایدار توسعه پایدار روستایی نظام آبیاری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی جغرافیا جغرافیای انسانی جغرافیای روستایی
  2. حوزه‌های تخصصی جغرافیا رشته های جغرافیای عمومی جغرافیای کشاورزی و کاربری اراضی برنامه ریزی و توسعه ناحیه ای
تعداد بازدید : 635 تعداد دانلود : 904
در میان نظریات توسعه پایدار روستایی پویشی در جریان است که، با توجه به عناصر مشترکی که در تعاریف توسعه پایدار روستایی وجود دارد، می توان آن را حرکت ملی ـ جهانی نامید؛ حرکتی که با تأکید بر عوامل محیط طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و مسایل آب و آبیاری مشخص می شود. هدف این تحقیق درک ویژگیها، اصول و اهداف توسعه پایدار روستایی در ایران مرکزی است. با استفاده از یافته های پژوهش میدانی، نگرش فعالان روستا (همکاران توسعه ای)، در محدوده روستایی اخترآبادـ حکیم آباد کندوکاو شده است. این مقاله نشان می دهد که بین ویژگیهای محیط طبیعی و اجتماعی و مسایل آب و آبیاری با هدف بهبود وضعیت زندگی روستاییان جریانی شکل می گیرد که همانا کوشش برای رسیدن به توسعه پایدار روستایی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که مسئله اولیه عدم شناخت صحیح و درست نیاز روستاییان و مشارکت ندادن آنها، به ویژه زنان، در توسعه روستایی است و اصلاح نظام آبیاری در سرلوحه مسائل آب و آبیاری قرار گرفته است.
۸.

در جستجوی شهر اسلامی پایدار

نویسنده:

کلید واژه ها: اسلام آرمانشهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 324 تعداد دانلود : 698
بازتاب هر دینی را می توان، آشکارا، در ساختهای فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فضاهای جغرافیایی تحت قلمرو آن دین مشاهده کرد. یکی از ادیانی که برای انسان ارزش بسیار زیاد قائل است، او را جانشین خداوند بر روی زمین می داند و مقام و منزلت وی را بالاتر از فرشتگان توصیف می کند، دین اسلام است. اندیشه ها و تعالیم عمیق دین اسلام، در قرآن، به عنوان «میثاق امت اسلامی» تجلی یافته است. خداوند در جای جای قرآن، همواره انسان را متوجه پدیده های طبیعی نموده و وحدت طبیعت را نتیجه مستقیم وحدت عالم می داند. هدف اصلی دین اسلام، در وهله نخست، شناخت عمیق انسان از خود و سپس، نزدیک کردن هرچه بیشتر انسانها به همدیگر و خداوند است. بر این مبنا، قرآن برای مردمی که این مشعل آسمانی را راهنمای خویش قرار دهند راهنمایی آگاه و با احتیاط است. یکی از فضاهای جغرافیایی که از دیرباز، انعکاس دهنده ایدئولوژی نظامهای حاکم بوده، پدیده شهر است. بر این اساس، شهر اسلامی پایدار بایستی بازتاب اندیشه های متعالی دین مبین اسلام در تمامی جوانب باشد. به بیانی، ویژگیهایی چون انسان گرایی، اندیشه گرایی، حفظ مواریث فرهنگی و طبیعی، هویت، پیشروگرایی، جهت گیریهای فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، علمی، آموزشی، بهداشتی، محیطی، روحیه تعاون و همکاری، گسترش روح عدالت اجتماعی و امنیت بایستی در جای جای شهر اسلامی پایدار هویدا باشد. در واقع، حریت، عدالت و قانون بایستی در این شهر توجه همگان را به خود جلب نماید؛ اما، متأسفانه، مشاهده چهره کریه فقر، آلودگی، بی خانمانی، اعتیاد، بیکاری، ناامیدی، ضعیف کشی، هرج و مرج و قانون گریزی، ناامنی، تضاد طبقاتی شدید و دهها مشکل دیگر در بسیاری از شهرهای کشورهای تحت قلمرو دین اسلام سؤال برانگیز است. این در حالی است که اسلام کاملترین دین جهانی و قرآن الگویی کامل برای توسعه پایدار تمامی نسلها و تمامی مکانهاست. در این مقاله، ویژگیها و مشخصات یک شهر اسلامی پایدار کاووش شده است. مقاله از نوع توصیفی ـ تحلیلی با بینشی آرمانگرایانه آنگونه که در جای جای تعالیم اسلامی می توان سراغ گرفت، نگاشته شده است. امید آنکه با عمل به دستورات جامع دین اسلام، شاهد شهرهای اسلامی پایدار در تمامی کشورهای تحت سیطره این دین باشیم. شهرهایی که مورد فخر و مباهات امت اسلامی باشد و به تعبیر قرآن مجید (بقره/ 143) و ما همچنان شما مسلمین را به آیین اسلام هدایت کرده و نیز بیاراستیم به اخلاق معتدل و سیرت نیکو تا گواه مردم باشید تا نیکی و درستی را سایر ملل عالم از شما بیاموزند.
۹.

ساخت مدلهای دو بعدی و سه بعدی با نرم افزار SURFER در جغرافیای طبیعی

نویسنده:

کلید واژه ها: جغرافیای طبیعی مدل دوبعدی و سه بعدی نرم افزارSURFER

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 479
یکی از شیوه های مهم در طراحی و مدل سازی برای آموزش جغرافیای طبیعی استفاده از نرم افزارهای رایانه ای است. نرم افزارSURFER با قابلیت مدل سازی (دو بعدی و سه بعدی) این امکان را برای آموزش هر چه بهتر جغرافیا فراهم می کند. قابلیت این نرم افزار در طراحی و مدل سازی نقشه های هم ارزش قابل توجه است. این قابلیت جامع را می توان در ترسیم مدلهای سه بعدی نقشه های توپوگرافی، هم آنومالی، هم ثقلی، هم فشار، هم دما، هم بارش، هم عمق، هم روند و... جستجو کرد. در این راستا، طراحی کارتوگرافی رایانه ای مطرح می شود. نمونه سازی و پردازش نمونه ها برای مدل سازی اهمیت زیادی دارد. امروزه با استفاده از نرم افزارهای مختلف می توان گامی فراتر از الگوهای کلاسیک تدریس برداشت و انگیزه های یادگیری را در دانشجویان افزایش داد.
۱۰.

توسعه شهری پایدار

نویسنده:

کلید واژه ها: محیط زیست توسعه پایدار جمعیت و آلودگی مسائل شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 498 تعداد دانلود : 851
این مقاله، پژوهشی است در باب مفهوم توسعه پایدار با تأکید بر توسعه و چشم اندازهای شهری. توسعه پایدار به معنای حرکت بر محور انسان ـ محیط است. این نوع توسعه امکان بهره مندی عادلانه مردم از پیشرفتهای اقتصادی اجتماعی، حفظ و توسعه محیط و پایداری و جامعیت توسعه را در پی دارد. به طور کلی، توسعه پایدار ایجاد توازن بین پیشرفت اقتصادی، اجتماعی بلندمدت با محیط است. توسعه پایدار در محیطهای شهری، که در حال حاضر بخش عمده ای از جمعیت را به خود اختصاص داده است و معمولاً سطح مصرف و آلودگی در آن بسیار بالاتر از محیط زیستی دیگر است، اهمیت بیشتر پیدا میکند. به همین دلیل، این مقاله، ضمن تأکید بر این عوامل، راهکارهای دستیابی به اهداف توسعه پایدار را می کاود.
۱۱.

نقش اقلیم در برنامه ریزی و مدیریت محیط (با تاکید بر ایران)

نویسنده:

کلید واژه ها: مدیریت ریسک تغییرات اقلیمی برنامه ریزی محیطی مدیریت محیط تغییر پذیری اقلیمی بلایای اقلیمی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی مدیریت مدیریت دولتی مباحث ویژه مدیریت دولتی مدیریت بحران
  2. حوزه‌های تخصصی جغرافیا رشته های جغرافیای عمومی ارزیابی مخاطرات طبیعی
تعداد بازدید : 824 تعداد دانلود : 126
اقلیم، یعنی میانگین شرایط نسبتاً درازمدت جوی، یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده محیط زندگی ماست. اقلیم همان طوری که از فعالیتهای گوناگون انسانی تأثیر می پذیرد، اثرات مختلفی بر فعالیتهای انسانی بر جای می گذارد. تأمین آب آشامیدنی سالم و کافی، تأمین غذا، تأمین انرژی، فعالیتهای صنعتی، هوای پاک و سالم، حمل و نقل و ارتباطات، ورزش و گردشگری از نیازها و فعالیتهای انسان امروزی است که برنامه ریزی و مدیریت بهینه آن نیازمند توجه جدی به شرایط اقلیمی است. تغییر پذیری اقلیمی و تغییرات اقلیمی دو ویژگی کلان اقلیم مناطق مختلف هستند که تأثیرات غیرمنتظره اقلیمی در چارچوب آن صورت می گیرد. تغییر پذیری اقلیمی از ویژگیهایی است که متأثر از عوامل مختلف سیاره ای و فراکروی با چرخه های نسبتاً منظم زمانی ـ مکانی صورت می گیرد. تغییرات اقلیمی که در سده های اخیر مورد توجه دانشمندان علوم زیست محیطی و سیاستمداران قرار گرفته است، ارتباط مستقیمی با فعالیتهای انسانی دارد. مدیریتهای ریسک و بحران دو راهکار مهم تفاهم و مقابله با اثرات تغییر پذیری و تغییرات اقلیمی اند. کاهش اثرات تغییرات اقلیمی نیازمند همکاری جهانی است که پیمان کیوتو1 نمونه ای از این عزم جهانی است. ایران از کشورهایی است که بر روی کمربند خشک کره زمین واقع شده است. خشکی و خشکسالی دو واقعیت انکارناپذیر شرایط جوی کشور ماست، که هرگونه برنامه ریزی و آینده نگری بدون توجه به آنها منجر به شکست است. در این مقاله سعی شده است با ذکر نمونه هایی از ویژگی اقلیمی ایران نقشِ اقلیم در برنامه ریزی و مدیریت محیط با توجه به دو دیدگاه مدیریت ریسک و مدیریت بحران بررسی شود.
۱۲.

تحلیل آماری بارشهای سالانه و فصلی حوضه رودخانه قطور

کلید واژه ها: بارشهای سالانه بارشهای فصلی منحنیهای همباران سیستم بارش اروگرافیک توزیع نرمال دامنه تغییرات بارش

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی جغرافیا جغرافیای طبیعی جغرافیای آبها
  2. حوزه‌های تخصصی جغرافیا فنون جغرافیایی
تعداد بازدید : 361 تعداد دانلود : 120
بارشهای جوی مهم ترین عناصر آب و هوایی ایران به شمار می رود. میزان بارندگی وضعیت حیات را در کشور کنترل می کند. مطالعه بارشهای جوی آن هم از نظر پراکندگی مکانی و توزیع سالانه و فصلی برای تبیین شرایط زندگی و شناخت بالقوه بارندگیهای محلی ضروری است. در این مطالعه، بارندگی یکی از حوضه های آبریز ایران به نام حوضه رودخانه قطور با وسعت 4159 کیلومتر مربع از نظر توزیع زمانی و پراکندگی مکانی (سالیانه ـ فصلی) بررسی شده است. تحلیل آماری ایستگاههای حوضه در دوره آماری 20 ساله، یعنی از سال 1358 تا 1378، در نظر بوده است. میانگین وزنی بارش حوضه بر اساس آمار 20 ساله 349 میلی متر است که فصل تابستان با کمترین بارش فصل خشک محسوب می شود. فصلهای پاییز، زمستان و بهار از نظر شرایط بارندگی در حد قابل قبولی قرار دارد و بیشترین بارش در فصل بهار است.
۱۳.

جغرافیا به مثابه یک سند تاریخی

نویسنده:

کلید واژه ها: تاریخ جغرافیا ارتباط تاریخ و جغرافیا تمدنهای اولیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 958 تعداد دانلود : 812
ارتباط میان علم جغرافیا و تاریخ از مباحث مهم مورد بحث علمای تاریخ و جغرافیدانها بوده است. فرضیه مطرح شده در این مقاله از این قرار است که در آغاز تاریخ یکسره جغرافیا بود تا آنکه انسان در تلاش برای مهار طبیعت مقابله و سازگاری با آن را آموخت. ادعای جغرافیدانان آن است که علم جغرافیا به گونه ای روشمند می تواند محیط فعالیت انسانی و همه عوامل تأثیرگذار بر آن را بررسی کند. از سوی دیگر، عالمان جغرافیدان در مطالعات خود ناچار همه عوامل طبیعی را در بستر تحولات تاریخی مورد مداقه قرار می دهند. بنابراین، جغرافیا و تاریخ ارتباط تنگاتنگ و گریزناپذیری با یکدیگر دارند. مؤلف این مقاله درصدد بررسی این ارتباط برآمده است.
۱۶.

کیفیت و چگونگی صلوات بر پیامبر اعظم صلی الله و علیه و آله نزد فریقین

۱۷.

اهل بیت علیه السلام در دیدگاه مذاهب چهارگانه

۱۸.

افساد فی الارض از نظر مذاهب اسلامی

۱۹.

نقد و بررسی نظریه های روابط بین الملل از منظر امام خمینی قدس سره و اندیشمندان غربی

۲۰.

فرایند نوسازی اندیشه دینی از دیدگاه امام خمینی قدس سره و نصر حامد ابوزید