هنر دینی

در حکمرانی مساله مهم تعیین نقش حاکمیت در قبال پیشرفت اسلامی در موضوعات مختلف است از جمله در موضوع هنر که تاثیر شایان توجه ای در فرهنگ جامعه ایفا می نماید. بنابراین پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این پرسش تدوین یافته که راهبردهای گسترش هنر دینی در حکمرانی اسلامی در منظومه فکری رهبری انقلاب چگونه است؟ پژوهش از نظر نوع کاربردی و در گردآوری اطلاعات با استفاده از روش تحقیق کتابخانه ای و اسنادی عمدتاً با مراجعه به متن فرمایشات مقام معظم رهبری انجام؛ و در تجزیه وتحلیل داده ها از روش تکاملی بهره گیری شده است. یافته های به دست آمده درسه نظم کلی جهت دست یابی به هنر دینی در حکمرانی اسلامی به این شرح بیان شده است: مبانی و اصول ، اهداف و نظام مدیریت راهبردی. برای چگونگی رسیدن به اهداف از مبانی بوسیله مدیریت راهبردی ، ابتدا ظرفیت شناسی و آسیب شناسی انجام شده، سپس پیشران های حرکت برای ایجاد تغییر مشخص گردیده و بالاخره به پشتوانه ظرفیت شناسی و آسیب شناسی در مرحله اول، و تشخیص پیشران ها در مرحله دوم، به اتخاذ راهبردهایی که جامعه هنری را به نتایج مورد انتظار منتهی می نماید، اشاره شده است.

هدف: هنر به عنوان زبان قدسی و آسمانی همیشه در کنار دین حضور داشته و بار انتقال مفاهیم دینی را بر دوش کشیده است. در دوران مدرن میان دین و هنر فاصله افتاده است. در این پژوهش به دنبال این بودیم که کدام هنر توان انتقال مفاهیم دینی را دارد و کدام دسته از هنرها چنین توانایی ندارند. روش: نوشتار حاضر در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و در استنتاج از روش توصیفی تحلیلی بهره برده است. یافته ها: با ملاک صورت (فرم) می توان نسبت هنر با دین را تعریف و هنر را به دو دسته هنرهای مقرّب و هنرهای مبعّد تقسیم بندی کرد. نتیجه گیری: هنرهای مقرّب هنرهایی اند که امکان تقرّب هنر به مفاهیم دینی را فراهم می آورند؛ با این ویژگی که چندان به جزییات نمی پردازند و با کمک نمادها موضوع اثر را به نمایش می گذارند. مخاطب در این دست هنرها، انسانی منفعل نیست؛ بلکه با کمک اوست که اثر هنری تکمیل می شود. هنرهای اسلامی بیشتر از نماد استفاده می کنند و به واسطه نماد، منظور خود را به مخاطب منتقل می کنند و آسیبی به مفهوم دینی اثر وارد نمی کنند. هنر مقرّب می تواند مفاهیم دینی را با حفظ چارچوب آن به مخاطب منتقل کند؛ اما هنرهای مبعّد، هنرهایی اند که تلاش می کنند همه جزییات را به تصویر بکشند و کوچک ترین نکته ای را فرو نمی گذارند؛ در حالی که تلاش برای نمایش جزییات در امور غیر محسوس، موفّقیت آمیز نیست؛ زیرا از یک سو اصرار دارد تصویر همراه با جزییات امر غیر محسوس را نمایش دهد و از سوی دیگر، تصویری از امر غیر محسوس نزد خود ندارد. در نتیجه، تصویر تحریف شده و جعلی از امور غیر محسوس دینی ارائه می دهد. روشن است که این دست هنرها نمی توانند واسط میان مخاطب و پیام دینی باشند.

هدف: امروزه هنرهای نمایشی جزء اصلی ترین راه های ترویج ایدئولوژی ها هستند. تولید اثر نمایشی از زندگی پیشوایان دینی یکی از مهم ترین اهداف هنرمندان مسلمان می باشد؛ اما این کار با مسائل و مشکلاتی رودررو است. یکی از مهم ترین مشکلات پیش رو، اقتباس از زندگی معصومین در متون نمایشی است. هدف از نگارش این مقاله مشخص کردن مجوزها و محدودیت های این امر از منظر دین می باشد.روش : جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و تحلیل و بررسی آن با شیوه توصیفی - تحلیلی خواهد بود.یافته ها: با بررسی قصه گویی و نمایش از منظر اسلام، دریافتیم که اسلام به صراحت درباره این گونه هنرها نکته ای نگفته است؛ اما از مشی و شیوه عملی قرآن و ائمه می توان به نوعی تأییدی ضمنی برای آن یافت؛ چراکه خداوند بارها از این مسئله (برای رساندن مفاهیم به بشر) استفاده کرده است. همچنین علاوه بر انواع اقتباس، تعاریفی برای مفاهیم افترا، هتک و عصمت یافته ایم.نتیجه گیری: اقتباس از زندگی معصومین در متون نمایشی، بذاته مشکلی ندارد؛ ولی نباید مترتب امر حرامی شود. برای این مسئله دو امر حرام قابل تصور است: افترا و هتک. در اقتباس وفادارانه، معمولاً در معرض این دو مسئله قرار نمی گیریم؛ اما در اقتباس آزاد و وام گیرانه، اگر نویسنده ادعای واقعیت کند، در معرض افترا قرار می گیرد و پس از افترا مسئله هتک به وجود می آید. نگارنده در خلق داستان، باید مراقب باشد تا به شخصیت های مقدس و معصومین توهین نکند. حتی اگر داستان غیرواقعی باشد، این توهین و هتک حرمت، از دیدگاه اسلام و تشیع غیرقابل بخشش است.

هنر در اندیشه ی دینی جایگاه والایی دارد. همواره دین از هنر برای تبیین جنبه های گوناگون خویش بهره جسته و هنر نیز از مبانی و مفاهیم دینی اشراب شده و در پرتو این بهره مندی رشد کرده است؛ بنابراین بین دین و هنر پیوند وثیقی است. دین و هنر دینی، نیازهای فطری و روحی انسان را تأمین می کنند، به همین علت هر دو همزاد و هم زیست انسان هستند. عرصه ی مبانی هنر دینی در حوزه ی ادبیات نظری از خلأ رنج می برند. یکی از این ساحت ها مبانی انسان شناسانه هنر در تربیت دینی است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی - اسنادی نقش امور فطری در هنر و تأثیر آن در دانش محتوایی تربیت اسلامی را بررسی می کند و این پرسش اصلی را پی می گیرد که امور فطری هنر دینی در آموزش الهیات چه کارکرد هایی دارند؟ فرضیه ی حاکم بر این بررسی این است که امور گوناگون فطری هنر دینی نقش تأثیرگذار در آموزش الهیات دارند. یافته های پژوهش نیز حاکی از آن است که امور فطری چون حقیقت جویی و واقع گرایی، زیبایی خواهی، پرستش و خلاقیت انعکاس خاص خود را در ساحت هنر دینی در قلمرو آموزش الهیات داشته و نشان داده اند. حاصل مبنای امور فطری در محتوا و صورت هنر، زایش انگاره ی هنر دینی و آفرینش آثار هنری فاخر خواهد بود و به وسیله آن تجربه ی یادگیری محقق می شود و سبک زندگی متربی به صورت ماندگارتری تغییر خواهد یافت. علاوه بر این مبنای امور فطری هنر دینی در ارزیابی آثار هنری نیز کارگشاست و ما را از کاربرد مبانی غربی در نقد هنر بی نیاز می کند. همچنین، کارکردهای یادشده ما را به نقش برجسته ی هنر دینی در تمدن سازی اسلامی - ایرانی و حتی جهانی رهنمون می دارد.