مطالعات تفسیری آلاء الرحمن

توحید از بنیادی ترین اصول تعالیم و زیربنای اعتقادات دین مبین اسلام به شمار می آید و دارای شاخه های متعدد است. در این میان، توحید ذاتی جایگاهی اساسی و زیربنایی دارد. با توجه به اهمیت بحث توحید ذاتی، وجود آیات فراوان در این زمینه، و نیز تنوع دیدگاه های مفسران، این پرسش مطرح می شود که دیدگاه فخر رازی و آیت الله جوادی آملی درباره ی دلالت آیه ی ۶۵ سوره «ص» «قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنْذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» بر توحید ذاتی چیست؟ در این تحقیق که به روش تحلیلی تطبیقی انجام شده است، نظر این دو مفسر بزرگ مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که آیت الله جوادی آملی در رد نظر فخررازی معتقد است ساحت مقدس خداوند متعال از همه انحای وحدت امکانی مانند وحدت فردی، نوعی و جنسی منزه می باشد. از دیدگاه ایشان، چون وحدت خداوند متعال، وحدت امکانی نیست، هیچ چیز نمی تواند او را در ذات، صفات و افعال، مقهور و مغلوب نموده و در حدّی از حدود محدود سازد. ایشان همچنین فرض وجود خداوند ثانی را فرضی مستحیل می دانند؛ زیرا خود این فرض یک محدوده هستی است که وجود آن واحد قاهر، اصل فرض و فارض و مفروض را زیرمجموعه خود نگاه می دارد. به بیان دیگر، ذات باری تعالی چنان گستره وجودی بی نظیری دارد که اساساً جایی برای فرض وجود دیگری باقی نمی گذارد.

قرآن کریم در آیات متعددی به بیان مراحل رشد انسان پرداخته است و دانش پزشکی نوین نیز با بهره گیری از تجهیزات پیشرفته، این مراحل را در جنین موجود در رحم تأیید کرده است. هدف این مقاله، تبیین مراحل شکل گیری جنین از دیدگاه قرآن کریم و علم پزشکی است؛ به گونه ای که با شناخت دقیق این مراحل، جلوه ای از شگفتی های قرآن برای انسان آشکار شود و ایمان و باور او به خالق هستی و معجزه جاودانه الهی، یعنی قرآن کریم، استوارتر گردد. روش تحقیق در این پژوهش، بنیادی و به شیوه توصیفی-تحلیلی است و با استفاده از فیش برداری از منابع کتابخانه ای انجام شده است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که: مراحل حمل از منظر قرآن کریم و دانش پزشکی چگونه تبیین می شود؟ و بدین نتیجه دست یافته، که مراحل حمل در قرآن کریم عبارت است از: نطفه، علقه، مضغه (مخلقه و غیر مخلقه)، عظام، لحم، نفخ روح؛ و مراحل حمل از اولین ماه قرار گرفتن نطفه مرد در رحم همسر تا نهمین ماه در علم طب نیز، عبارت است از: حالت منی (کف گونگی)، حالت خونی، حالت استحاله و تبدّل منی به صورت علقه حالت مضغه (پاره گوشت)، حالت درست شدن قلب و حالت ششم ساخته شدن اطراف (دست و پا). اگرچه هر یک از این مراحل حائز اهمیت و مملو از شگفتی است و یافته های دانش پزشکی به روشنی تأییدی بر داده های آیات قرآن است، اما مهم ترین مرحله در میان مراحل حمل، نفخ روح است که دانش پزشکی توجه خاصی به این مرحله از خلقت انسان نشان نداده است.

پژوهش های میان رشته ای در جهان نوین و به ویژه در دهه های اخیر و در پی ظهور مسائل پیچیده و چند تباری اجتماعی- زیستی در جوامع شهروندی، مورد توجه دانش پژوهان دانشگاهی و مدیران ساختار های اجتماعی قرار گرفته است. نوپدید بودن و گسترش پژوهش های میان رشته ای و میزان و عمق امتزاج و تلفیق این علوم، موجب مطرح شدن گونه ها و رویکرد های متفاوتی از آن شده که کلان طیف های آن عبارتند از: چند رشته ای، بینا رشته ای و فرا رشته ای. میان رشته ای بین منابع اسلامی و به ویژه تفسیر قرآن با سایر علوم بشری، از این قاعده مستثنی نیست. پرسش اصلی مقاله حاضر که با روش مساله محور، توصیفی، تحلیلی و نظری کنکاش می شود، آن است که مستندات فرارشته ای بودن مطالعات تفسیری قرآن چیست؟ دستاورد این پژوهش، دستیابی به مستندات چهارگانه در احتساب مطالعات تفسیری قرآن به عنوان تحقیقی فرارشته ای به شرح ذیل است: اول، وجود شاخصه های چهارگانه پژوهش های فرارشته ای در مطالعات قرآنی؛ دوم، نقش مولفه های چهارگانه متن پژوهی (= نویسنده، متن، خواننده و واقعیت پنهان و تاریخی متن) در مطالعات تفسیری است که مقتضی فرا رشته ای می باشد؛ سوم، کاربست رویکرد های پنج گانه معناشناختی تحلیل واژه ها، تاریخی واژگان، گفتمان حاکم بر متن و معناشناسی شناختی زبان و ذهن که مقتضی عبور از مرز های تخصصی علوم می باشد؛ چهارم، ارتباط بنیادین مفاهیم قرآنی با کلان رشته های سه گانه (= علوم انسانی غیر تجربی و تجربی و علوم تجربی طبیعی) و گستره وسیعی از ذیل رشته های علمی.

مقاله حاضر به بررسی مسئولیت حاکمیت، نسبت به تأثیرات تهاجم فرهنگی و تبلیغات غربی بر حجاب و الگوی زن مسلمان می پردازد. در شرایط کنونی، با توجه به تلاش های مستمر برای ترویج بی حجابی و تخریب الگوی مطلوب زن مسلمان، ضرورت توجه به این موضوع، بیش از پیش احساس می شود. بی توجهی به وضعیت موجود و عدم پیگیری از سوی مردم و حکومت می تواند منجر به گسترش بی عفتی، تضعیف نهاد خانواده و از بین رفتن الگوی اسلامی شود. این پژوهش، با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای، در پی پاسخ به این پرسش است که مسئولیت حاکمیت در امر حجاب با توجه به الگوی سوم زن مسلمان از منظر آیات و روایات چیست و بر این نکته تاکید دارد که مسئولیت حاکمیت، فراتر از یک مسئله فردی و اجتماعی، می باشد. یافته های تحقیق، نشان می دهد که حکومت اسلامی باید با اتخاذ سیاست های فرهنگی جامع و هوشمندانه، زمینه های رشد و شکوفایی الگوی سوم زن مسلمان را فراهم آورد. نتایج این مطالعه بر اهمیت مسئولیت های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی حاکمیت تأکید دارد و بیان می کند که تحقق الگوی سوم زن مسلمان، نیازمند همکاری ملی و تلاش همه دستگاه های حکومتی است. با ایفای نقش محوری حکومت در این زمینه، می توان به حفظ هویت اسلامی جامعه و تقویت بنیان های خانواده کمک نمود.

مقایسه تطبیقی تفسیر مفسران پیرامون آیات و موضوعات قرآنی از جمله راه های فهم صحیح مراد الهی است. در این روش، آراء مفسران قرآن براساس شواهد قرآنی، عقلی و نقلی مورد مقایسه و ارزیابی قرار می گیرد و نظر صحیح پیرامون آیه و موضوع منتخب، تبیین می شود. ابن عاشور و علامه طباطبایی روش تفسیری قرآن به قرآن را مبنای تفسیر خود قرار داده اند. بر این اساس، مقایسه و ارزیابی نظریات تفسیری این دو مفسر با یکدیگر اهمیت به سزایی دارد و موجب فهم مراد الهی براساس سیاق آیات قرآن می شود. آیه 124 سوره بقره افزون بر ارائه نمایی کلی از مکالمه حضرت ابراهیم با خداوند و درخواست های وی از ذات ربوبی، حاوی مفاهیم و اصطلاحات مهم کلمات، ابتلاء و امامت است که فهم معنای دقیق حقیقی آن ها تأثیر مهمی در شکل گیری زمینه فکری و اعتقادی مسلمانان نسبت به سنت های الهی همانند ابتلاء و نیز موضوع مهم و اصولی امامت دارد. در همین راستا، تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تفسیر آن دو مفسر پیرامون محتوای آیه 124 سوره بقره از جمله: اصطلاحات مهم قرآنی ابتلاء، کلمات و امامت و نیز درخواست حضرت ابراهیم برای اعطای امامت به ذریه اش و در نهایت پاسخ خداوند به او، پرداخته است. براین اساس، ابن عاشور و علامه طباطبایی، سیاق واحدی را بر آیه شریفه در نظر می گیرند و درباره دعای ابراهیم و پاسخ خداوند به آن؛ نظری مشابه با همدیگر مطرح نموده اند، اما زمان شروع ابتلای ابراهیم و تفسیر اصطلاحات قرآنی مذکور در آیه محلّ اختلاف این دو مفسر است. ابن عاشور اصطلاحات مذکور را همانند مفسران سلف فریقین تفسیر نموده است، حال آنکه علامه طباطبایی ضمن استناد به آیات متعدد قرآنی، تفسیری بدیع و متفاوت از اصطلاحات قرآنی آیه محلّ بحث ارائه نموده است.

تدبر و فهم آیات الهی مهم ترین وظیفه مسلمین در قبال قرآن است والبته باید منشأ عمل به پیام های الهی گردد. این مهم، در اکثر قریب به اتفاق توصیه های مقام معظم رهبری به حفظ قرآن، اصلی ترین دستواره ولُب اللباب استدلال هایشان قرارگرفته است. عدم توجه به این دلایل می تواند جامعه را به آفت «حفظ بدون تدبر در آیات شریفه و عمل به آنها»تبدیل کند که در مواقعی خطرآفرین است. معظم له به عنوان رهبر اندیشمند امت اسلامی، توصیه های اکیدی در طول مدت زعامت خود، در مورد حفظ، عنوان فرمودند. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای اقدام به دسته بندی وتحلیل آن ها در دو ساحت فردی و اجتماعی نموده است. برآیند تحقیق این است که هدف رهبر فرزانه انقلاب از توصیه به حفظ، تدبر و فهم آیات، عمل به آن ها و ایجاد ذهنیت و معرفت قرآنی در بین آحاد مردم است که نتیجه آن رسیدن به عزتمندی فردی و اجتماعی و حرکت سریع در راستای اهداف غایی اسلام می باشد و البته تمام این موارد از پشتیبانی مؤیدات قرآنی و روایی برخوردار است.