زهرا پاکدل

هدف: سوگیری های شناختی از انواع خطاهای شناختی هستند که بر فرایندهای شناختی انسان اثر می گذارند و به شکل الگوهای فکری درآمده و در ارزیابی و تصمیم گیری افراد ایفای نقش کرده و منجر به نگرش، باور، قضاوت و تصمیم گیری نادرست می شوند. هدف پژوهش حاضر آن است که سوگیری های شناختی را در کتاب های داستانی کودکان شناسایی و معرفی کند. روش: پژوهش حاضر به روش ارزیابانه انجام شده است. جامعه پژوهش کتاب های داستانی تألیفی رده سنی (ب)، (ج) و (ب و ج) است که ۲۰ مورد از کتاب های انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1399 تا 1402) و ۱۷ مورد از کتاب های پرفروش کودکان و نوجوان (۱۴۰۲) و در مجموع ۳۷ اثر مصور زیر 120 صفحه به عنوان نمونه انتخاب شدند. از سیاهه ارزیابی استاندارد مؤسسه آکاپس برای ارزیابی کتاب ها ی داستانی استفاده شد. سیاهه ارزیابی یاد شده ترجمه شد و با کمک متخصصان حوزه علوم شناختی، نحوه بازنمایی سوگیری در کتب داستانی به سیاهه ارزیابی اضافه گردید. سپس، با استفاده از روش سی وی آی روایی آن بررسی و پس از اصلاح تأیید شد و پایایی ابزار نیز با روش دو نیم کردن و شاخص اسپیرمن براون بررسی و به تأیید رسید. یافته ها: یافته ها نشان داد که کتاب های کانون پرورش فکری کودکان دارای 11 سوگیری و کتاب های پرفروش دارای 13 سوگیری شناختی بودند. همچنین، طبق یافته ها، تنوع سوگیری های شناختی آثار پرفروش بیش از آثار کانون پرورش فکری بود. همچنین، یافته ها نشان داد که سوگیری تأییدی، پربسامدترین سوگیری شناختی در داستان های کودک و نوجوان است و به نظر می رسد سوگیری های دیگر موجود در آثار چون سوگیری کلیشه ای، تمرکز بر واضحات، اعتمادبه نفس بیش از حد، پذیرش شواهد، عدم تمرکز بر شواهد و سوگیری خواسته اندیشی به لحاظ مفهومی به سوگیری تأییدی بسیار نزدیک اند و به تقویت آن کمک می کنند. نتیجه گیری: هر چند تعداد سوگیری های شناختی در آثار کانون 11 مورد و در آثار پرفروش 13 مورد بود ولی به نظر نمی رسد که این تفاوت قابل توجه باشد. به نظر می رسد که جهت گیری برخی آثار کانون به سمت موفقیت گرایی و جهت گیری برخی آثار پرفروش به سمت موفقیت گرایی و الگوسازی، موجد سوگیری های شناختی در برخی آثار شده است. با این حال، احتمال می رود آثاری که با رویه ها و ضابطه های مشخص و مدونی ارزیابی شوند، از نظر توجه به خطاها وضعیت بهتری داشته باشند. بنابراین، لازم است در ارزیابی قبل از انتشار آثار، مسئله سوگیری های شناختی و به خصوص سوگیری تأییدی بررسی شود و روایت ها از این منظر پالوده گردد.