طاهره بیچرانلو حسن

بافت های دارای ارزش تاریخی و فرهنگی به دلیل ویژگی های خاصی که دارند، بستر اهداف، منافع و نیاز های متفاوتِ طیف متنوعی از کنشگران هستند که طبیعتاً بروز تعارضات و تضاد منافع میان کنش گران می تواند در میزان تحقق پذیری و موفقیت طرح های توسعه شهری مؤثر باشد. بنابراین نحوه مدیریت تعارض میان کنش گران در جهت تحقق کاربری اراضی شهری در میزان اثر بخشی و موفقیت طرح های توسعه شهری از موضوعات مهم و حیاتی محسوب می شود. در همین راستا، هدف پژوهش این است که نحوه مدیریت تعارض توسط عوامل و مدیران اجرایی در روند تحقق پذیری کاربری اراضی منطقه ثامن مشهد مورد بررسی قرار گیرد. تحقیق حاضر پژوهشی کاربردی و توصیفی-تحلیلی می باشد که به صورت پیمایشی و میدانی انجام شده است. از این رو، ابزار پرسشنامه و مصاحبه برای گرد آوری اطلاعات مورد نیاز استفاده شده است.پرسشنامه استاندارد مدیریت تعارض افضل رحیم برای موضوع پژوهش تعدیل و تنظیم شد و به تایید خبرگان رسید. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق نرم افزار SPSS 26   انجام شده است. نتایج آزمون همبستگی اِتا حاکی از این است که میزان استفاده از تکنیک های مدیریت تعارض توسط عوامل اجرایی در روند تحقق پذیری کاربری اراضی منطقه ثامن بستگی به مخاطب مقابل شان دارد. به طوری که در مقابل مدیران شهری و توسعه گران بیشتر از تکنیک سازش، مصالحه و همکاری استفاده شده است و در مقابل مردم و مشاورین طرح تفصیلی بیشتر از تکنیک سلطه و اجتناب استفاده کرده اند. همچنین ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد که میان تکنیک همکاری با سازش، سلطه با مصالحه و میزان سازش با اجتناب رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاکی از این است که استفاده از تکنیک های مدیریت تعارض در راستای برنامه ریزی از بالا به پایین بوده و ساز وکار اجرایی جهت مدیریت مؤثر تعارضات در راستای منافع کلیه کنش گران وجود نداشته است و تعارضات در راستای منافع صاحبان قدرت از طریق سلطه و یا اجتناب مدیریت می شوند.

منطقه ثامن مشهد به واسطه کشاکش میان نیروهای توسعه​ طلب از یک​سو و ضعف پاسخگویی به نیازهای روزانه به کانون تعارضات در منافع تبدیل شده است. با توجه به طرح تفصیلی حریم رضوی، علی​رغم گذشت بیش از30 سال از مداخلات گسترده در این منطقه، میزان تحقق ​پذیری کاربری اراضی از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و با نارضایتی ​های زیادی همراه شده است. با توجه به اینکه همواره موفقیت برنامه​ ها در گرو شناخت و تحلیل کنشگران است، از این ​رو پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تجزیه و تحلیل کنشگران مؤثر در تحقق​ پذیری کاربری اراضی منطقه ثامن  از طریق ماتریس مندلو به نگاشت مناسبات قدرت- منفعت کنشگران انجام شده است. این تحقیق با روش کمی-کیفی و پیمایشی از طریق مصاحبه و پرسشنامه انجام شده است و 54 نفر از خبرگان در حوزه اجرایی طرح ​های تفصیلی منطقه ثامن در آن همکاری داشته ​اند. تحلیل داده ​ها از طریق مقایسه میانگین​ ها و آزمون فریدمن در نرم افزارSpss26 صورت گرفته است. کنشگران در طرح تفصیلی منطقه ثامن، سهامداران شرکت عمران و مسکن​ سازان ثامن (شهرداری،آستان قدس و شرکت بازآفرینی شهری) هستند که به عنوان سازمان مجری طرح شناخته می ​شوند.کنشگرانی که در ربع دوم ماتریس (شکل 9) و در محدوده راضی نگه داشتن قرار گرفته ​اند، اغلب نهادهای حاکمیتی در سطح ملّی هستند. کنشگرانی که در ربع سوم و محدوده مطلع نگه داشتن قرار گرفته ​اند با اینکه منفعت بالایی در تحقق ​پذیری کاربری اراضی منطقه ثامن دارند اما قدرت چندانی ندارند، مانند همسایگان و زائرین. کنشگرانی که در ربع چهارم قرار دارند، قدرت و منافع کمی دارند و به عنوان گروه حداقل تلاش شناخته می ​شوند. مانند پژوهشکده ​ها، سازمان​ های مردم ​نهاد. شناسایی قدرت و منافع کنشگران برای اعمال آن​ ها در سیاست​گذاری​ ها و کاهش زمینه ​های بروز تعارضات و ایجاد خیرجمعی در جهت تحقق ​پذیری کاربری اراضی منطقه ثامن بسیار مؤثر خواهد بود.