سید حامد نقدی بیکی

عوامل متعددی بر تأویل و تفسیر یک شعر موثر است. هر اثر ادبی، می تواند امکانات معنایی خاصی در دل خود داشته باشد که به تأویل بهتر آن اثر کمک کند. ذکر زمان سرایش یک شعر که توسط شاعر ارائه می شود از امکانات پیرامتنی است که به تفسیر شعر کمک می کند. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است؛ ابتدا به مسئله ی تفسیر شعر توسط خود شاعر و ذکر زمان سروده شدن به عنوان عاملی برای این نوع تفسیر خودنوشت پرداخته شده و ضمن بررسی اشعار برخی از شاعران مطرح معاصر ایران، نحوه ی تاثیرگذاری ذکر زمان توسط شاعر بر تفسیر شعر به پنج دسته، تقسیم شده است: ذکر زمان در خدمت نقد جامعه شناختی اثر، ذکر زمان در خدمت نقد روان شناسانه ی اثر، ذکر زمان در خدمت شناخت تکامل شعری شاعر به کمک نقد تکوینی، ذکر زمان در خدمت گفتمان عصر سرودن شعر، ذکر زمان در خدمت نقد تصاویر و استعارات فصلی در شعر. در بررسی این دسته بندی ها؛ شواهدی از اشعار شاعران معاصر برای هر یک از پنج دسته، بیان شده و سپس به تحلیل آن ها پرداخته شده است. ذکر تاریخ سرایش در هر یک از این پنج دسته؛ زمینه های اجتماعی، روان شناختی، سیاسی و زیبایی شناختی شعر را نمایان کرده و بررسی، تحلیل وتأویل شعر را به جهت نقد دقیق تر آن، تسهیل می کند.

دستورنویسی فارسی در شبه قاره قدمتی چند صدساله دارد. نفوذ فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در آنجا سبب شده است که بسیاری درپی آموزش و یادگیری این زبان بروند و درنتیجه آموزش زبان فارسی نیز شکلی جدی در آنجا بگیرد. آمدنامه ها و همچنین رساله صفوه المصادر، ازجمله رسالاتی بوده اند که در شبه قاره هند برای آموزش دستور زبان فارسی و به صورت خاص برای تصریف مصادر فارسی تألیف شده اند. در این تحقیق، ابتدا به سیری از نفوذ فرهنگ و زبان فارسی در هند و سنت آمدنامه نویسی در شبه قاره اشاره می شود؛ سپس به معرفی نسخه های خطی و چاپ سنگی این رساله ها پرداخته خواهد شد. توضیح هر اثر و تصحیح بخش های منتخب رسالات که دربردارنده مسائل مهمی از شیوه تصریف و روش های دسته بندی مصادر است، گام های بعدی این پژوهش است. در ادامه با مقایسه سه رساله آمدنامه و رساله صفوه المصادر با هم، شباهت ها و تفاوت های این رسالات با یکدیگر بررسی می شود. در روش تصریف رسالات تفاوتی با هم دیده نمی شود؛ اما جامعیت آمدنامه حیات علی هندی و صفوه المصادر نشان می دهد که این دو رساله به صورت منسجم تر و مطابق با روش علمی نگارش یافته اند و دو رساله آمدنامه دیگر به صورت سطحی و احتمالاً برای سطوح پایین ترِ آموزش دستور زبان فارسی تألیف شده اند؛ نیز شباهت کلی روش این آمدنامه ها و صیغه های تصریف شده مشترک در آنها نشان می دهد که شاید در یک بازه زمانی مشترک و با منابع مشترکی تألیف شده باشند. مقایسه این رساله ها با دستورهای فارسی جامعی که در هند و چین در سال های بعدی نوشته شده است، این فرض را ثابت می کند که آمدنامه ها در تصریف مصادر فارسی اصول علمی را رعایت کرده اند و ممکن است منبع دستورهای بعدی در شبه قاره بوده باشند.