مجتبی بحیرایی

یکی از چالش های ساختاری کلیدی دربوم سازگان نوآوری ایران، فقدان نهادهای میانجی مؤثر برای همراهی و پشتیبانی عملیاتی از شرکت های دانش بنیان درمسیر انطباق با استانداردهاست. این مقاله، با بهره گیری از روش مطالعه موردی منفرد تعبیه شده، به بررسی یک شرکت تخصصیِ استانداردسازی می پردازد که طی سال های ۱۳۹۸-۱۴۰۲، به عنوان کارگزار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فعالیت داشته است. داده ها ازطریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته، مشاهده مشارکتی و تحلیل اسناد گردآوری شده و با روش ردیابی فرایند و تحلیل مضمون بررسی شده اند. یافته ها حاکی که این نهاد با ایفای هشت نقش میانجی گرانه شامل شناختی، دانشی، فنی، تصدیق وصحه گذاری، نهادی، شبکه ساز، یادگیری و بازارساز درمسیر نوآوری و ورود به بازار شرکت ها نقش آفرینی کرده است. این نقش ها نه از پیش طراحی شده، بلکه پاسخی تدریجی و اقتضایی به خلأها و کاستی های بوم سازگان نوآوری ایران بوده اند. یافته ها نشان داد که شدت مداخلات کارگزار تحت تأثیر عواملی نظیر درجه پیچیدگی و مرحله توسعه محصول، حساسیت الزامات ایمنی و مقررات فنی، میزان پیشرفته بودن فناوری و نیاز های سازمانی شرکت ها بوده است. پژوهش حاضر با مفهوم پردازیِ گونه ای از نهادهای میانجی درتنظیم گری و استانداردسازی، نه تنها به توسعه نظری واسطه های نوآوری کمک کرده و خلأ نهادی موجود را دراین زمینه نمایان می سازد، بلکه بر ضرورت طراحی سیاست هایی برای حمایت از این گونه نهادها، یکپارچگی سیاست های نوآوری و استانداردسازی، بازنگری در مدل های تنظیم گری و ایجاد ترتیبات نهادی پایدار به منظور بهره برداری مؤثر از این الگو دربوم سازگان نوآوری ایران تأکید دارد.

با توجه به ابهام و عدم قطعیت موجود در ماهیت فناوری نانو، تجاری سازی آن مستلزم ایجاد یک نظام تنظیم گری مناسب بوده که پیش نیاز آن، استانداردسازی فناوری است. استانداردسازی فناوری از یک سو، زیرساخت های ایمنی، سلامت و محیط زیست را فراهم کرده و از سویی دیگر، زمینه های لازم برای تجاری سازی و رقابت پذیری جهانی را تسهیل می کند. این پژوهش، با هدف مطالعه چارچوب های پشتیبان استانداردسازی فناوری نانو تعریف شده و می تواند به برجسته تر کردن نقاط قوت و شناسایی ضعف-های سیاستی و نهادی استانداردسازی آن کمک کرده و راهنمای مناسبی درجهت رفع این خلأها در اختیار سیاست گذار قرار دهد. در این پژوهش، با استفاده از مطالعات تطبیقی موردمحور، رویکردهای استانداردسازی فناوری نانو در ایران با کشورهای پیشرو، (ایالات متحده، آلمان و چین) تحلیل می شود. نتایج نشان می دهد که تقریباً نیازهای استانداردسازی در مراحل مختلف چرخه عمر فناوری نانو درکشورها یکسان بوده و تفاوت در چگونگی مواجهه با نیازها، اعمال سیاست ها و برخورد با چالش های ناشی از توسعه و کاربرد فناوری بوده است. از طرفی، با وجود جایگاه نسبی مناسب استانداردسازی فناوری نانو در ایران نسبت به کشورهای موردمطالعه، حفظ و ارتقای این جایگاه، مستلزم تقویت زیرساخت های نانومترولوژی، تجهیزات آزمایشگاهی، پر کردن شکاف بین پژوهش و استانداردسازی، جلب مشارکت بخش خصوصی، ایجاد و توسعه نهادهای تخصصی و تمرکزبر فعالیت های ترویجی می باشد.