پریا ترابی کهلان

اکثر کشورهای جهان، فقر را به عنوان کمبود یا نبود درأمد تعریف می کنند. با این حال، افراد فقیر تجربه خود از فقر را بسیار گسترده تر می دانند. فردی که فقیر است ممکن است به طور همزمان از چندین عامل محرومیت رنج ببرد. ازاین رو، تمرکز بر یک عامل به تنهایی، مانند درآمد، برای درک ماهیت واقعی فقر کافی نیست. در ایران مطالعه های متعددی در اندازه گیری فقر چندبعدی انجام شده است ولی بیشتر آن ها از داده های طرح هزینه و درآمد خانوار که محاسبه نماگرهای مرتبط با فقر چندبعدی را محدود می کند، استفاده کرده اند. هدف این مطالعه محاسبه و اندازه گیری فقر چندبعدی و سهم هر یک از بعدها در فقر کلی در سطح استان های ایران با استفاده از روش الکایر- فوستر است تا سیاست گذاران را در امر فقرزدایی یاری رساند. در این مطالعه از داده های طرح آمارگیری شاخص های چندگانه جمعیت و سلامت (MIDHS) سال 1394 که شامل 33013 خانوار بوده و امکان محاسبه نماگرهای بیشتری را فراهم می کند، استفاده شده است. نتیجه ها نشان می دهند که علاوه بر استان های خوزستان و قم، شاخص فقر چندبعدی (MPI) در استان های واقع در مرزهای شرقی بیشتر بوده است، درحالی که استان های واقع در مرزهای شمالی، جنوبی و بخشی از غرب کشور فقر کمتری را تجربه کرده اند. سهم هر یک از بعدها در فقر کلی نیز نشان می دهدکه نوع محرومیتی که خانوارهای استان های ایران در سال 1394 تجربه کرده اند، متفاوت بوده است.

مهاجرت معکوس به عنوان پدیده ای جمعیتی، متأثر از عوامل گوناگونی است. از این رو، نحوه ی مدیریت و تدوین سیاست های حمایتی و تشویقی دولت و ایجاد بستری مناسب برای مهاجرت معکوس می تواند یکی از مهم ترین راهکارها برای مواجهه با این موضوع چالش برانگیز باشد. در این پژوهش، روند مهاجرت شهر به روستا و شناسایی علت های آن با استفاده از داده های طرح آمارگیری نیروی کار طی سال های ۱۳۹۶-۱۴۰۰ ارزیابی می شود. یافته ها نشان دادند که مهاجرت های شهر به روستا و علت های آن به شدت از ویژگی ها و مشخصه های اجتماعی-اقتصادی افراد مهاجر تأثیرپذیر است، لذا توجه به اقشار مختلف جامعه و بررسی مستمر مهاجرت های شهر به روستا براساس شاخص های توسعه ی پایدار در روستاهای کشور امری ضروری است. تحلیل توصیفی و برازش مدل رگرسیون لوجستیک در طول دوره ی پنج ساله نیز نشان داد که سن، جنس، وضع فعالیت و سطح تحصیلات با مهاجرت شهر به روستا ارتباط دارند.

هدف از نگارش این مقاله، معرفی و ارائه یک چهارچوب جامع براساس دیدگاه توسعه پایدار در برآورد فقر چند بُعدی کودکان زیر 5 سال ایران با استفاده از روش الکایر- فوستر است تا به سیاست گذاران در جهت برنامه ریزی و شناخت عوامل مؤثر در محرومیت کودکان، یاری رساند. برای این منظور، از داده های آمارگیری شاخص های چند گانه جمعیت و سلامت سال ۱۳۹۴ که آخرین داده های موجود در کشور بوده، استفاده شده است. نتایج این تحقیق، دلالت بر آن دارد که کودکان مناطق روستایی در مقایسه با کودکان شهری، از فقر چند بُعدی بیشتری رنج می برند؛ اما نوع محرومیتی که کودکان خانوارهای شهری و روستایی تجربه می کنند، متفاوت است. با توجه به نتایج کلی، در مناطق شهری دو بُعد تکامل و حمایت و در مناطق روستایی بُعدهای تکامل و استانداردهای زندگی، از درجه اهمیت بالاتری برخوردارند. بررسی شاخص فقر چند بُعدی کودکان زیر 5 سال، به تفکیک زیرگروه های جمعیتی، حاکی از آن است که جنسیت، سطح تحصیلات مادر، بُعد خانوار، سطح توسعهافتگی استان و پنجک اقتصادی در نوع محرومیتی که کودکان تجربه می کنند، تأثیرگذار است.

فقر چندبعدی مقوله پیچیده ای است که عوامل زیادی بر آن تأثیرگذار است. از این رو، شناخت دقیق و تعریف جامع آن از اهمیت به سزایی برخوردار است. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و نهادی بر فقر چندبعدی بر اساس یک چارچوب اندازه گیری جامع و با استفاده از مدل رگرسیون آمیخته خطی بتا که یک مدل مناسب برای متغیرهای پاسخ در بازه (1و0) است، انجام شده و برآورد پارامترهای مدل با رهیافت بیزی به دست آمده است. فقر چندبعدی با استفاده از داده های آمارگیری شاخص های چندگانه جمعیت و سلامت سال 1394 و روش الکایر-فوستر محاسبه شده است. در گروه عوامل اقتصادی مؤثر بر فقر چندبعدی چهار متغیر نرخ تورم، نرخ بیکاری، نرخ مشارکت اقتصادی و میزان خالص مهاجران بیکار، در گروه عوامل اجتماعی دو متغیر سطح توسعه یافتگی و میزان شهرنشینی و در گروه عوامل نهادی سه متغیر جرائم واقع شده در حوزه ی استحفاظی نیروی انتظامی، تعداد افراد تحت پوشش مورد حمایت آسیب های اجتماعی و میزان رضایت مندی مردم از دستگاه های اجرایی برای مدل بندی در نظر گرفته شده اند. نتایج نشان دادند که هر دو عوامل اقتصادی و اجتماعی بر شاخص فقر چندبعدی تأثیرگذار هستند. نرخ تورم و میزان شهرنشینی بر میانگین و نرخ بیکاری بر واریانس فقر چندبعدی در میان استان ها اثر گذار هستند.