محمد نعمتی ورنوسفادرانی

در پژوهش حاضر کیفیت آب رودخانه کارون بزرگ از ابتدای ورودی رودخانه دز تا محل اتصال به رودخانه اروند با استفاده از شاخص  IRWQIscارزیابی شد. در این مطالعه برای محاسبه این شاخص 12 ایستگاه نمونه برداری با فاصله های به نسبت مساوی از یکدیگر (بین 25 تا 35 کیلومتر) و نیز بر مبنای ورودی های اصلی به رودخانه تعیین شد. در ادامه، از ضریب همبستگی اسپیرمن و تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی و رگرسیون کاربری زمین با روش ماشین بردار پشتیبان برای درک بیشتر روابط میان پارامترهای کیفیت آب و توزیع آنها در رودخانه استفاده شد. مقدار های IRWQIsc محاسبه شده بین 65/30 و 98/48 در منطقه مطالعه شده متغیر بود. نتایج نشان داد که به جزء دو ایستگاه 1 (کشت و صنعت نیشکر دهخدا) و 4 (ورودی شهر اهواز) با وضعیت متوسط (به ترتیب 98/48 و32/46) سایر ایستگاه ها در وضعیت به نسبت بد قرار دارد. همچنین، نتایج نشان داد که مقدار های BOD و هدایت الکتریکی در تمامی ایستگاه ها از استانداردهای کیفیت آب شرب ایران فراتر رفته است. مقدار های فسفات (006/0 تا 021/0 mg/L) و آمونیوم (4/0 تا 08/2 mg/L) نیز در ایستگاه های پایین دست افزایش چشمگیری داشته است. تحلیل همبستگی اسپیرمن نشان دهنده رابطه قوی میان هدایت الکتریکی و سختی کل (81/0) بود. خوشه بندی سلسله مراتبی ایستگاه ها نشان داد که ایستگاه های 10،9 و 12 بیشترین آلودگی را دارد که ناشی از ورود آلاینده های کشاورزی، صنعتی و شهری است. تحلیل رگرسیون کاربری زمین (78/0 R 2 = ) نشان داد که الگوهای فضایی کیفیت آب را می توان پیش بینی کرد. این نتایج بر لزوم مدیریت آلاینده ها و پایش مستمر برای بهبود کیفیت آب رودخانه تأکید دارد.

این پژوهش با هدف شناسایی وضعیت موجود کیفیت آب رودخانه بشار از طریق محاسبه شاخص کیفیت آب های سطحی ایران (IRWQIsc) انجام شد. پایش کیفیت آب رودخانه براساس نمونه برداری از 12 ایستگاه در طول رودخانه هم زمان با نمونه برداری از دو ایستگاه آلودگی نقطه ای ورودی به رودخانه (پساب پرورش ماهی و پساب تصفیه خانه فاضلاب یاسوج)، در مهرماه 1400 به عنوان دوره کم آبی و دی ماه 1400 به عنوان دوره پر آبی انجام شد. نتایج حاصل از پهنه بندی رودخانه بشار براساس شاخص IRWQIsc در دوره کم آبی، نشان دهنده کاهش کیفیت آب رودخانه از بالادست به سمت پایین دست رودخانه است؛ به طوری که 66/41 درصد رودخانه (بالادست رودخانه در محدوده تنگ تیزآب تا دهنو) وضعیت به نسبت خوب، 34/8 درصد رودخانه (ورودی شهر یاسوج) وضعیت خوب، 33/8 درصد (قسمت میانی رودخانه در محدوده شاه مختار) وضعیت به نسبت بد و 66/41 درصد (پایین دست رودخانه) وضعیت متوسط داشت. در دوره پرآبی با وجود افزایش دبی و میزان بارندگی، افزایش چشمگیری در کیفیت آب در بالادست رودخانه مشاهده نشد. به طوری که براساس شاخص IRWQIsc در دوره پرآبی، 25 درصد رودخانه در وضعیت متوسط (تنگ تیزآب، تنگ سرخ و پایین دست قلات) و 75 درصد رودخانه در وضعیت به نسبت خوب قرار داشت. مقایسه دبی و شاخص IRWQIsc نشان دهنده آن بود که فقط در دوره پرآبی در پایین دست رودخانه، افزایش دبی باعث افزایش کیفیت رودخانه شده است و در بالادست رودخانه و همچنین دوره کم آبی رابطه ای بین دبی و شاخص IRWQIsc دیده نمی شود.