علیرضا اسکندری نژاد

 پژوهش حاضر تلاش می کند تا در حوزه معرفتی آینده پژوهی، با استفاده از روش شناسی کیفی و تکنیک دلفی کیفی، نگاه فعالان حوزه خیر به آینده را توصیف کند. در این پژوهش که قلمرو آن شهر تهران و جامعه هدف آن فعالان حوزه خیر شهر تهران است، با استفاده از نمونه گیری نظری و مصاحبه عمیق و نیمه عمیق به منظور گردآوری داده های مورد نیاز استفاده شد و درنهایت، داده ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوای کیفی در دو حیطه آینده ممکن و آینده مطلوب تفسیر شدند. براساس یافته های پژوهش حاضر، فعالان خیریه ها در شهر تهران، آینده ممکن این حوزه را توأم با افزایش عقلانیت سازمانی و ماندگاری معضلات ساختاری می دانند. همچنین، این فعالان آینده مطلوب خیریه ها و خیرخواهی در شهر تهران را در دو مقوله توسعه سازمانی و رفع موانع ساختاری خلاصه کرده اند. آنچه از نتایج پژوهش به دست آمده، اختلاف آشکاری است که فعالان خیر شهر تهران میان آینده ممکن و آینده مطلوب می بینند.

پژوهش حاضر با به کارگیری روش فراتحلیل کیفی تلاش می کند پژوهش های حوزه سربازی در ایران را بررسی کند. به این منظور، با گزینش 23 مقاله به عنوان نمونه، یافته های این حوزه در چند زمینه توصیف و تفسیر شد. نخست مقاله ها از روزن تاریخ انتشار و جنسیت پژوهشگران دسته بندی شد و سپس پارادایم های روشی، گستره های پژوهش، رویکردهای پژوهش و تمرکز موضوعی پژوهش ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. از حیث شکلی و روش شناختی، پارادایم تفسیری، از حیث رویکرد، روش کیفی و از حیث تمرکز موضوعی، حوزه پزشکی و سلامت بیشترین آمار را در میان پژوهش های انجام شده دارند. پس از توصیف و تفسیر یافته های پژوهشی، برخی مطالعات خارجی درپیوند با سربازی نیز بررسی شد. از دیدگاه این پژوهش، سربازی در ایران ابعاد گوناگونی دارد که پژوهشگران آن را مثبت یا منفی ارزیابی کرده اند. بر پایهٔ تجربیات داخلی و خارجی، سربازی در شکل کنونی آن برای جامعه ایرانی کارکرد چندانی ندارد و نیاز به تغییر شکل و به روزرسانی آن بیش از هر زمانی احساس می شود.

خدمت نظام وظیفه دغدغه ای است که در سطح فردی برای جوانان و حتی خانواده های آنها اهمیت قابل توجهی دارد؛ به این سبب مطالعات متعددی به جنبه های مختلف خدمت نظام وظیفه پرداخته اند. پرسش اصلی این مقاله این است که آیا دانشجویانی که در مقطع تحصیلات تکمیلی دارای معافیت تحصیلی هستند برای تعلیق خدمت سربازی دوره تحصیل خود را طولانی تر کرده و به تعبیری ماندگاری بیشتری را در دانشگاه تجربه می کنند؟ در پاسخ به این پرسش فهم آرایه های ذهنی پسران دارای معافیت تحصیلی مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران در خصوص مسئله ماندگاری در دانشگاه مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس، با بهره گیری از روش شناسی کیو و با اخذ 48 گزاره از تالار گفتمان مرتبط با موضوع و گردآوری داده از 119 مشارکت کننده از جامعه آماری پسران تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران، پژوهش اجرایی شد. تحلیل نظرات مشارکت کنندگان با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی، 8 عامل نهایی را مشخص ساخت. هر یک از این 8 ذهنیت ناظر بر درک خاصی از پدیده ماندگاری در دانشگاه در ارتباط با تعلیق خدمت نظام وظیفه هستند که مورد بررسی عمیق قرار گرفته اند. کفه ترازو از منظر کمی به سمت «تعلیق کنندگان» سنگینی می کند. این گروه از عامل ها هر کدام به نحوی از انحاء تلاش می کنند تا از طریق ماندگاری در نظام آموزش عالی خدمت را به حالت تعلیق در بیاورند. گروه دیگر عامل ها (دانشگاهیان بیزار از خدمت و مهارت آموزان خدمت گریز)، علاقه خود به دانشگاه را نشان دادند اما همچنان در بیزاری از سربازی با گروه اول توافق نظر دارند. در این میان عامل «دانشگاهیان آماده به خدمت» عاملی متمایز است که نشان دهنده گرایش نسبی به هر دو محیط است و عامل «عافیت طلبان» نیز رویکردی منفعت طلب را نسبت به هر دو محیط نشان می دهد. آرایه های ذهنی به دست آمده در این بررسی نشان می دهد که سیاست های خدمت وظیفه در ایران برای دانشجویان اثر فراگیر نداشته و عده ای تلاش می کنند تا از مسیر های ممکن انجام آن را به تعلیق در بیاورند.

مطالعه حاضر که بر اساس روش تحلیل اسنادی صورت گرفته است، ساختار و الگوی آموزشی مدرسه کودکان کار صبح رویش واقع در منطقه 12 شهر تهران را بر اساس نظریه مدرسه زدایی از جامعه که ایوان ایلیچ مطرح کرده است، تحلیل می کند. بر اساس تحلیل انجام شده، این مدرسه در برخی از جنبه ها نظیر تأکید بر آموزش غیررسمی، تأکید بر منعطف بودن محیط مدرسه و تأکید بر سنجش کیفی به جای سنجش کمی به نظریه ایلیچ نزدیک می شود اما در برخی دیگر از جنبه ها همچنان درگیر برنامه های رایج و صلب آموزش رسمی است.

  پژوهش حاضر با هدف سنجش سطح آسیب پذیری بافت های مسکونی به عنوان مهم ترین بخش از سامانه های شهری در کلان شهر ساری در برابر مخاطره طبیعی زلزله شکل گرفته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی در بستر پیمایشی می باشد. ابتدا با بررسی های میدانی و ارزیابی طرح جامع شهر ساری، اطلاعات مربوط به به قدمت، نوع سازه و تعداد طبقات بناهای مسکونی در مناطق چهارگانه شهر ساری استخراج گردیده است. سپس کلاس بندی ساختمان های مسکونی و گزینش منحنی های آسیب پذیری متناسب هر کلاس ساختمانی به همراه نتایج حاصل از تحلیل خطر لرزه ای برای تعیین درصد و درجه خرابی ساختمان های مسکونی شهر ساری مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که در مناطق 1، 2، 3 و4 شهر ساری به ترتیب، 63%، 66%، 72% و 67% ساختمان های مسکونی که از نوع کلاس خشتی و مصالح بنایی از نوع بلوک سیمانی می باشند، به هنگام وقوع زلزله کاملاً تخریب می گردند. از سوی دیگر، کمترین میزان خرابی در کلیه ساختمان های فولادی و همچنین ساختمان های بتنی دارای 6 طبقه و بالاتر پیش بینی شده است.

تقریباً دو دهه است که بحث جامعه شناسی تشیع در ایران شکل گرفته است. با وجود این، تأملات نظری و تجربی نسبتاً اندکی درباره موضوع عزاداری ها ماه محرم صورت گرفته است. پژوهش حاضر تلاش می کند تا از منظر جامعه شناسی دین و مشخصاً جامعه شناسی تشیع به حوزه ای از عزاداری ها ماه محرم بپردازد که علی رغم عمق و گستره بسیاری که دارد تاکنون به آن پرداخته نشده است. عزاداری های ماه محرم در شهر یزد موضوعی است که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد. با استفاده از نظریه تشیع علی شریعتی، متن نوحه های یزدی که طی دهه 1390 اجرا شده اند، بررسی و تفسیر شد. چهار مقوله «تذکار ارزش های قیام عاشورا»، «نقد کنش های شیعیان»، «نقد پیوند دین و حکومت در ستمگری» و «نقد حکومت ستمگر» ازجمله مقوله های بودند که ذیل ایده تشیع علوی در نوحه های یزدی استخراج شدند. به نظر می رسد که سبک و محتوای نوحه خوانی در یزد تفاوت معناداری با سبک رایج (یا نوحه پاپ) دارد.

این پژوهش بر پایهٔ نظریه آرایش مناسب میان سه بخش دولتی، خصوصی و جامعه مدنی، ضمن توضیح نحوه همکنش و ارتباط سازمان های جامعه مدنی با دولت و بازار؛ می کوشد با شناساندن رویکردی جدید، بازگفت متفاوت تری از دو رویکرد رقیب ارائه دهد. در این رویکرد، خیریه ها سازمان های غیردولتی و غیربازاری هستند که در استقلال نسبی و نحوه تعامل و ارتباطشان با دو عرصه دیگر فهم پذیر می شوند و مسائل آن ها رؤیت پذیر می شود. این مطالعه با روش کیفی و تکنیک دلفی در قالب مصاحبه نیمه ساختاریافته با ۱۲۹ نفر از دست اندرکاران مؤسسات خیریه در کشور انجام شده است. یافته ها نشان داد برجسته ترین مسائل این سازمان ها در مورد دولت عبارت از دولتی کردن هرچه بیشتر خیریه ها، نبود قوانین کارآمد، رقیب پنداری خیریه ها از سوی دولت، فقدان یکپارچگی مرجعیت در صدور مجوز و نظارت است. همچنین، چالش بنیادین این سازمان ها در مورد بازار، بی تفاوتی بنگاه های اقتصادی نسبت به مسئولیت اجتماعی و سازمان های خیریه است. با چنین مسائلی، خیریه ها به پیچ ومهره های بوروکراسی دولتی تبدیل می شوند که تنها در برابر دولت تعهد و مسئولیت دارند و کارکرد آن ها فقط جنبه تسکینی دارد که این، سرآغاز انحطاط آن هاست. افزون بر آن، این سازمان ها رابطه همیشگی و بایسته ای با بنگاه های خصوصی ندارند. درنهایت می توان گفت آرایش مناسبی میان سه عرصه پیش گفته برقرار نیست و مسائل این سازمان ها در نبود آرایش مناسب رؤیت پذیر می شود.