حامد محقق نیا

سه دهه ی اخیر فعالیت تروریستی گروه های غیردولتی بنیادگرا که دارای گرایش های سلفی، تکفیری و جهادی هستند، شدّت یافته است. بر اساس برداشتی که این طیف اسلام گرایان از میراث اسلامی دارند، جهان به دو حوزه ی دارالاسلام و دارالحرب تقسیم می شود، و از این روی لازم است با کفار جهاد کرد و دارالکفر را به دارالاسلام ضمیمه نمود. و در نتیجه، نظام دولت-ملت و وستفالیایی حاکم بر روابط بین الملل از سوی این گروه ها نفی می گردد و بروز آن را به صورت واضح در شکل گیری دولت اسلامی شام و عراق در منطقه ی خاورمیانه دیدیم که در آن مرزهای دولت های ملّی برچیده گردید. شرق شناسان با تکیه بر روش های تجربی و علّی معمولا گرایش های تکفیری و جهادی را به جوهر دین اسلام پیوند می زنند و خشونت و جنگ طلبی را به اسلام منتسب می نمایند. ناکافی بودن روش های تجربی برای تحلیل پدیده های تاریخی و علوم انسانی که تا چندی پیش بر محافل علمی غربی حاکم بود، موجب گردید که در این پژوهش، بر اساس نظریه گفتمان و روش تبارشناسی به بررسی علل و عوامل شکل گیری گرایش های تکفیری نافی عصر مدرن از سوی گروه های بنیادگرا پرداخته شود و زمینه های ذهنی و عینی پیدایش این نوع از تفکر تشریح گردد. در این راستا نخست سرشت گذشته گرای اندیشه ی سیاسی دوره ی میانه به عنوان عامل ذهنی عدم پذیرش جنبه هایی از جهان مدرن از سوی این گروه ها تبارشناسی خواهد شد و در ادامه عوامل عینی و تاریخی بازتولید تفکرات جهادی سنتی که در روند گفتگوی میان بنیادگرایان با دنیای جدید و اقتضائات آن مانع ایجاد می کنند، بررسی می شود.

سازمان های غیردولتی (NGO) در عرصه انرژی به عنوان کنشگرانی پویا، می توانند نقش بسزایی در پیشبرد توسعه پایدار داشته باشند. این نهادها، در راستای بهبود دسترسی به منابع انرژی نوین، ارتقای کارایی مصرف و تقویت آگاهی عمومی، طیف گسترده ای از ابتکارات را ارائه داده و به اجرا درمی آورند. بااین حال، میزان اثرگذاری آنان در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار وابسته به رفع چالش هایی است که در ابعاد مالی، نهادی، اجتماعی و فنی ظهور می کنند. در این پژوهش، با رویکرد فراتحلیل به بررسی یافته های متعدد پرداخته شد که طی سال های اخیر جنبه های مختلف نقش سازمان های غیردولتی را در حوزه انرژی واکاوی کرده اند. داده های گردآوری شده بیانگر آن اند که کمبود منابع مالی، پیچیدگی و ناکارآمدی چارچوب های قانونی، همچنین موانع اجتماعی همچون عدم پذیرش عمومی یا ضعف آموزش و اطلاع رسانی، مهم ترین عوامل محدودکننده اند. ازسوی دیگر، بهره گیری از سیاست های تشویقی، مشارکت های چندذی نفعی میان دولت، بخش خصوصی و جامعه محلی، به همراه ظرفیت سازی هدفمند در زمینه مهارت ها و دانش تخصصی، از پیشران های کلیدی در تسهیل دستیابی به اهدافی نظیر دسترسی گسترده به منابع انرژی، کاهش فقر انرژی و حمایت از فرایندهای پایدارسازی است. یافته ها همچنین نشان می دهند که موفقیت راهبردهای مرتبط با بهبود زیرساخت های انرژی و توسعه فناوری های نوین، تا حد چشمگیری به آموزش فراگیر و افزایش آگاهی های عمومی بستگی دارد. در واقع، هرچه جامعه درک بالاتری از مزایای انرژی پایدار داشته باشد، پذیرش ابتکارات و انگیزه مشارکت در برنامه های مرتبط بالاتر خواهد رفت. افزون بر این، یکپارچگی فعالیت های این نهادها با اهداف راهبردی توسعه، ظرفیت هم افزایی را ارتقا داده و بر تاب آوری اقتصادی و اجتماعی جوامع تأثیر بسزایی خواهد داشت. بر این اساس، می توان نتیجه گرفت که سازمان های غیردولتی حوزه انرژی ظرفیت بالقوه قابل توجهی برای تسهیل توسعه پایدار دارند. بااین حال، تحقق این پتانسیل مستلزم برطرف ساختن مشکلات ساختاری، تقویت انگیزش ها و حمایت نهادی از طریق بهبود قوانین، ساختارهای حمایتی مالی و ارتقای دانش و مهارت در سطوح اجرایی است. ​​

شبکه خبری الجزیره با پوشش رویدادهای خاورمیانه، به ویژه جهان عرب، تحولی مهم در رسانه های منطقه ایجاد کرد و توانست به یکی از تأثیرگذارترین شبکه های خبری تبدیل شود. این پژوهش به بررسی نقش شبکه الجزیره در بحران دیپلماتیک قطر طی سال های 2017 تا 2021 می پردازد. فرضیه اصلی پژوهش بر این مبنا استوار است که این بحران به عملکرد الجزیره و رویکرد آن نسبت به مسائل منطقه ای ارتباط داشته است. الجزیره از طریق فشار رسانه ای بر کشورهای طرف بحران، پرونده هایی همچون دخالت امارات در جنگ یمن و قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار سعودی را به طور گسترده پوشش داد. این اقدامات به تشدید و تقویت بحران دیپلماتیک در منطقه کمک کرد. این تحقیق با روش تحلیلی-تبیینی و استفاده از منابع معتبر کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که الجزیره با موفقیت در دیپلماسی رسانه ای قطر، نفوذ چشمگیری بر افکار عمومی خاورمیانه به دست آورده بود. این نفوذ گسترده، باعث نارضایتی و واکنش منفی کشورهای عربی همسایه شد که در نهایت به تحریم قطر و بروز بحران دیپلماتیک میان کشورهای منطقه انجامید.