مرتضی نوروزپور

از سال 1388 تاکنون چهار اعتراض فراگیر با محتوای سیاسی در سال های 1388، 1396، 1398 و 1401 رخ داده است. هدف از این پژوهش آن است که به بررسی تغییرات شیوه های اعتراضی و نسبت این تغییرات با جهان معنایی معترضان بپردازد. روش این پژوهش، پدیدارشناسانه و ابزار گردآوری داده ها، مصاحبه عمیق با60 نفر از معترضانی است که در یک یا چند مورد از این اعتراض ها شرکت داشته اند. روش تحلیل داده ها نیز مبتنی بر تحلیل مضمون های موجود در این مصاحبه هاست. نتایج حاصله حاکی از آن است که: به موازات افزایش مداخله دولت در ابعاد مختلف زندگی، فرصت های اعتراضی نیز متنوع تر شده است. معترضان از سیاست رسمی، نظیر انتخابات مشروعیت زدائی کرده و به سمت نفی هرگونه نقطه مشترک با نظام معنائی حاکم حرکت کرده اند. مقاومت روزانه به عنوان یکی از شیوه های اعتراضی به مرور هزینه های روانی همراهی با نظم مستقر را بالا برده است. متناسب با بن بست در سیاست رسمی، معترضان به سمت قبح زدایی از خشونت حرکت کردند. با ناامیدی بخشی از معترضان پس از سال 1401 میل به خودکشی اجتماعی در میان آنها رو به ازدیاد گذاشته است. آگاهی در اعتراض و خلق معنای جدید از سال 1388 آغاز گردید و طی هر اعتراض، سطوح جدیدی از زیست اجتماعی را در برگرفت. به نظر میرسد ادامه این روند، در صورت عدم اصلاح بنیادین در سیاست های داخلی و خارجی ، به بی اعتباری بیشتر نظام معنایی حاکم میانجامد و بستر معنایی فراگیرتری برای وقوع اعتراضاتی وسیع تر و شدیدتر فراهم خواهد آورد.

اعتراضات دی ماه1396 یکی از گسترده ترین اعتراضات سیاسی پس از انقلاب 1357 است. هدف این مقاله یافتن عناصر معنایی شکل دهنده به اعتراضات سیاسی دی 96 است. برای نیل به این هدف، با تحلیل محتوای مصاحبه ها ی عمیق با معترضین، مضامین اعتراضی شناسایی شده است. مضامین اولیه به سه دسته تقسیم شدند، دسته اول بنا به توصیفات مصاحبه شوندگان، ویژگی های اعتراضی را نشان میدهد و دسته دوم انگیزش های معترضین را بازنمایی میکنند. انگیزش های معترضین به دو دسته «بنیادی» و «دورانی» تقسیم شدند. انگیزش های دورانی از لحاظ سیر زمانی مربوط به مقطع پیش از اعتراضات هستند و انگیزش های بنیادی مربوط به ساختارهای اجتماعی هستند که دیرپاتر بوده اند. انگیزش های بنیادی نیز به دو دسته حیاتی و ذهنی(فرهنگی) تقسیم شدند. مواردی همچون: نیاز اقتصادی، نیاز جنسی و... جزو نیازهای حیاتی درنظر گرفته شدند و مواردی مانند تبعیض و تحقیر، محرومیت قیاسی، انگیزه اخلاقی و... در ذیل نیازهای ذهنی دسته بندی شدند. نهایتاً با اندازه گیری فراوانی این انگیزش ها در متون مصاحبه با معترضین و با استناد به نظریه شناسایی اکسل هونت، به این نتیجه رسیدیم که عمده علت اعتراضات دی 96، از باب نیازهای ذهنی بوده است و در راس این نیازها مسئله تبعیض و تحقیر قرار دارد.