مصطفی قدوسی

فرم پایدار شهر ها از زمان شکل گیری اولین شهرها مدنظر بوده است؛ اما با مواجه شدن روزافزون شهر ها با عدم قطعیت ها ازجمله بلایای طبیعی، تغییر آب وهوا، بحران های خشکسالی، بحران انرژی و ... این پایداری مختل می شود. زین سبب دستیابی به فرم تاب آور و پایدار شهر ها از اهمیت ویژه ای برخوردار شده و این مفهوم مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. تاب آوری شهری مفهومی چند بعدی است که با استفاده از دو رویکرد عینی و ذهنی اندازه گیری می شود. این تحقیق به محاسبه تاب آوری شهری ایالت تگزاس به دو رویکرد عینی و ذهنی در طول طوفان Harvey 2017 می پردازد تا به ترتیب نمایشی از شرایط واقعی و ادراک مردم ارائه دهد و رابطه میان دو رویکرد را بررسی کند. در بخش عینی تحقیق، با ادغام شاخص های اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی، سازمانی با نسبت معین به روش DANP استخراج و به روش TOPSIS وزن دهی می شود. در روش DANP از نظرات کارشناسان استفاده شده که از پایایی بالایی برخوردار است. در بخش ذهنی از مجموعه داده های توییتر استفاده می شود و شاخص نسبت بکار گرفته می شود. نتایج رویکرد عینی حاکی از آن است که تاب آورترین شهر ها عبارتند از Harris، Austin، Fort Bend، Galveston، Brazoria، Chambers و شهر هایی با کمترین تاب آوری عبارتند از Moore، Presidio، Dimmit، Starr، Jasper، Camron است. به منظور مقایسه تغییرات تاب آوری در دو رویکرد درمجموع 24 شهرستان انتخاب شدند، زیرا این شهر ها بیش از 50 پیام پس زمینه توییتر داشتند و با تهدیدات مستقیم طوفان Harvey مواجه بودند. با توجه به نتایج به دست آمده ضریب همبستگی میان دو رویکرد در این شهر ها 0.708 حاصل شد که اصطلاحاً گفته می شود رابطه قوی و مستقیم بین دو به دوی رویکرد ها وجود دارد و به معنی آن است که شهر هایی که از نظر تاب آوری در رده های بالاتری قرار دارند، به هنگام مواجهه با بحران مشارکت بالایی در توییتر دارند. نتایج دو رویکرد عینی و ذهنی در مناطقی شرقی و نزدیکی اقیانوس اطلس که در مواجهه مستقیم طوفان قرار داشتند هم راستا بوده است و هر چه به سمت غرب تگزاس می رویم از هم سو بودن این دو رویکرد کاسته می شود. دانش بدست آمده از این مطالعه می تواند بینش ارزشمندی را در استراتژی هایی برای استفاده از داده های شبکه های اجتماعی برای افزایش تاب آوری در برابر بلایای طبیعی فراهم کند و در بلایای مختلف نیز استفاده شود و نتایج برای سایر بلایا ارزیابی گردد.

به سبب رشد پرشتاب جمعیت، مشکلاتی مانند کمبود و عدم توزیع فضایی مناسب خدمات شهری به وجود آمده است. ازاین رو در این تحقیق هدف ارزیابی دسترسی در شهر بجنورد با درنظر گرفتن کاربری های کلیدی و با حالات سفر مختلف است. در این راستا در این تحقیق شش کاربری کلیدی شناسایی شده و دسترسی به سه حالت سفر پیاده، اتوبوس و تاکسی برای هریک از کاربری ها با استفاده از روش حوزه نفوذ شناور دومرحله ای به دست آمده است. همچنین براساس میزان استفاده از هرکدام از حالت سفر، وزن نسبی آن ها و دسترسی تلفیق یافته برای هر کاربری براساس سه حالت سفر به دست آمده است. همچنین با استفاده از روش دنپ، وزن هرکدام از کاربری ها و نقشه دسترسی تلفیق یافته با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار، به دست آمده است. براساس نتایج وزن دهی، کاربری های فضای سبز و آموزشی بیشترین اهمیت را داشته اند. براساس دسترسی نهایی قسمت مرکزی و جنوب شهر و شهرک واقع در شرق شهر دسترسی مطلوب و سایر مناطق شهر، دسترسی نامطلوب داشته اند. براساس نتایج این تحقیق می توان نتیجه گیری کرد عدالت فضایی عمودی در شهر بجنورد رعایت نشده است، زیرا محلاتی که از سطح اجتماعی و اقتصادی مناسبی برخوردار نیستند، از سطح دسترسی مطلوبی نیز برخوردار نیستند.

هدف: هدف اصلی این پژوهش مکان یابی کتابخانه های عمومی در شهر بجنورد بر اساس شاخص های مرکزیت، سازگاری و ویژگی های طبیعی زمین است. از دیگر اهداف این تحقیق، شناسایی معیارهای اصلی در مکان یابی کتابخانه ها، تعیین روش مناسب برای استانداردسازی و وزن دهی به معیارها و تعریف سناریوهای مناسب برای هر کدام از پهنه های منتخب بر اساس ویژگی های کالبدی آن است. روش : روش پژوهش حاضر، توصیفی با ماهیت کاربردی و رویکرد کمی است و برای گردآوری داده های پژوهش از روش پیمایشی استفاده شده است. برای استانداردسازی نقشه های معیارها از توابع فازی، برای وزن دهی به معیارهای مکان یابی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی و برای تلفیق معیارها از ترکیب خطی وزن دار استفاده شده است. برای وزن دهی به معیارها از روش دلفی و ابزار پرسش نامۀ مقایسۀ زوجی استفاده شده است که جامعۀ آماری را خبرگان و کارشناسان مرتبط با امور مکان یابی کتابخانه ها تشکیل می دهند و 12 نفر به عنوان نمونه به صورت غیرتصادفی هدفمند انتخاب شده اند. یافته ها : یافته های تحقیق حاکی از آن بوده است که به طورکلی ازنظر اهمیت وزن نهایی معیارها، تراکم جمعیت، قابلیت دسترسی، فاصله از کتابخانه های موجود، نزدیکی به مراکز آموزشی و نزدیکی به مراکز فرهنگی و مذهبی به ترتیب دارای بیشترین اهمیت بوده اند. با تلفیق معیارهای درنظرگرفته شده در این تحقیق، 6 پهنۀ دارای تناسب بالای مکانی برای کتابخانه بوده است. همچنین با توجه به سرانۀ استاندارد، شهر بجنورد نیاز به 3 کتابخانۀ جدید دارد که با توجه به سیاست های درنظرگرفته شده می توان از بین 6 پهنۀ دارای تناسب بالای مکانی انتخاب کرد. اصالت/ارزش: مکان یابی پهنه های مناسب برای احداث کتابخانه پیش از ساخت کتابخانه می تواند از بسیاری از هزینه های اضافی جلوگیری کند. علاوه بر این، مکان یابی صحیح کتابخانه ها می تواند در افزایش کارایی کتابخانه ها تأثیر بسزایی داشته باشد. با توجه به محدودیت بودجه ای و سیاست های تجهیز کتابخانه ها، استراتژی های مختلفی در زمینۀ اجاره کردن یک مکان برای کتابخانه یا احداث کتابخانۀ جدید در نظر گرفته می شود. بنابراین، در این تحقیق با رویکردی نوآورانه بر اساس وضعیت کاربری های موجود و کیفیت ابنیه، پیشنهاد ها و سناریوهایی برای احداث و یا اجارۀ مکان برای کتابخانه در پهنه های منتخب ارائه شده است. همچنین، مهم ترین مسئله ای که کمتر بدان توجه داشته اند، عدم قطعیت در قضاوت ها است. بنابراین، برای رفع این مسئله در این تحقیق از روش تصمیم گیری چندشاخصۀ فازی برای وزن دهی به معیارها استفاده شده است.

مقدمه: زلزله به عنوان یکی از مهم ترین ناملایمات طبیعی زمین در زمان کوتاهی، خسارات بسیاری بر پیکره سکونتگاه های بشری وارد می کند و بحران های مختلفی ایجاد می شود که یکی از بحران های بعد از زلزله، بحران زنده یابی و امدادرسانی به مناطق آسیب دیده است. در لحظات اولیه بعد از زلزله، بحث مربوط به اختصاص نیروهای امدادی و امکانات به مناطق آسیب دیده اهمیت ویژه ای دارد. با توجه به بررسی ها، زمان، عامل حیاتی در کاهش میزان تلفات و قربانیان حادثه پس از زلزله است، به طوری که 24 ساعت اولیه پس از زلزله، زمان طلایی کمک به حادثه دیدگان است، زیرا در این ساعات بیشترین احتمال زنده ماندن قربانیان وجود دارد. بنابراین تخصیص بهینه گروه های امداد ونجات به مناطق آسیب دیده از اهمیت بالایی برخوردارست. روش: در این پژوهش برای مسیریابی امدادرسانی به منطقه آسیب دیده، ابتدا نزدیک ترین پایگاه امداد به منطقه حادثه دیده مشخص شد و توسط کارشناسان مربوطه، 4 مسیر با بالاترین مطلوبیت انتخاب شد. در مرحله بعد، این مسیرها باید براساس پارامترهای موردنظر اولویت بندی شده و مسیر بهینه شود. بررسی میزان مطلوبیت مسیرها براساس پارامترهای عرض، طول، نوع و ترافیک خیابان ها، کاربری پارسل ها، تعداد طبقات، و نوع اسکلت ساختمان های موجود در هر خیابان بررسی شد. با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، سیستم اطلاعات مکانی (GIS) و نرم افزارهای موجود به وزن دهی هر یک از معیارها و زیرمعیارها پرداخته شد. در نهایت براساس ارزش پارامترها و زیرمعیارهایشان، وزن نهایی مسیرها مشخص شد و با توجه به این ارزش ها، اولویت بندی مسیرها صورت گرفت. یافته ها: با توجه به نتایج، پارامتر نوع اسکلت ساختمان (مصالح) با وزن 325/0 مهم ترین عامل و پارامترهای تعداد طبقات، ترافیک، عرض مسیر، نوع مسیر، طول مسیر و کاربری های موجود در مسیر با وزن های 320/0، 175/0، 071/ 0، 045/0، 041/0 و 023/0 از نظر اولویت و ارزش به ترتیب بعد از این پارامتر قرار می گیرند. نتیجه گیری: با توجه به ارزش های به دست آمده برای هر یک از پارامترها، این نکته قابل ذکر است که برای جلوگیری از خسارات بیشتر پس از زلزله، باید در ساخت سازه ها و ساختمان ها، از مصالح مقاومی چون بتن و فلز استفاده شود و تمامی نکات ایمنی و استانداردهای ساخت رعایت شود.

مقدمه: زلزله به عنوان یکی از مهم ترین ناملایمات طبیعی زمین، همواره در زمان کوتاهی، خسارات غیرقابل جبرانی را به پیکره سکونت گاه های بشری وارد می کند. تحقیقات نشان می دهد 24 ساعت اولیه پس از وقوع زلزله، ازاین جهت که در این ساعات بیشترین احتمال زنده ماندن قربانیان حادثه وجود دارد، فرصتی طلایی برای کمک به حادثه دیدگان است. بنابراین تخصیص بهینه گروه های امداد و نجات به مناطقی که از میزان آسیب پذیری بیشتری برخوردارند، در کاهش تعداد تلفات مؤثر است. برای نیل به این هدف لازم است که نقشه آسیب پذیری مربوط به منطقه موردمطالعه مشخص شود تا نیروهای امداد در صورت بروز زلزله با آگاهی قبلی از آسیب پذیری مناطق، در سریع ترین زمان ممکن به منطقه موردنظر اعزام شوند. روش: این مقاله رهیافت تصمیم گیری چندمعیاره مبتنی بر سیستم اطلاعات مکانی را با هدف شناسایی مهم ترین عوامل تشدیدکننده آسیب رسان حاصل از زلزله در منطقه 1 تهران و تهیه نقشه آسیب پذیری به کار می گیرد. چارچوب تصمیم گیری چندمعیاره، عوامل محیطی و انسان ساخت را دربر می گیرد. پس از انتخاب شاخص های تأثیرگذار در مکان یابی مناطق آسیب پذیر، نقشه های پایه ورودی که بر اساس آسیب پذیر یا عدم آسیب قسمت های مختلف منطقه به صورت باینری به دست آمده اند، تهیه گردید. درنهایت برای تلفیق لایه ها از دو روش بولین و هم پوشانی شاخص استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان می دهد که حدود 12 درصد از مساحت کل منطقه مطالعاتی در گروه آسیب پذیری زیاد، 45 درصد در گروه متوسط و بقیه منطقه که حدود 43 درصد از مساحت را شامل می شود، در دسته آسیب پذیری کم طبقه بندی می شوند. همچنین با توجه به اینکه این تحقیق در دو روش بولین و هم پوشانی شاخص صورت گرفت، نتایج حاصل از هر دو روش نمایانگر این بود که منطقه دربند و خیابان های اطراف آن به عنوان آسیب پذیرترین قسمت های منطقه 1 شهر تهران پس از وقوع زلزله می باشند، و این بدین جهت است که در این منطقه تمامی شاخص های درنظرگرفته شده برای تعیین آسیب پذیری، نامطلوب هستند. با توجه به نقشه آسیب پذیری به دست آمده بر اساس عرض معابر، نیاز به تعریض خیابان ها در بخش های مرکزی منطقه و به دلیل کمبود راه های مواصلاتی در شمال منطقه موردمطالعه، ایجاد راه های استاندارد و با عرض مناسب در بخش های شمالی منطقه یک شهر تهران احساس می گردد. همچنین با توجه به نقشه زمین شناسی تهیه شده و آسیب پذیر بودن بخش اعظمی از این منطقه، در هنگام ساخت وساز باید تمامی استانداردهای ساختمان سازی رعایت گردد تا از بروز حادثه جلوگیری شود. نتیجه گیری: در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت، باید قبل از وقوع زلزله برنامه های مدیریتی برای کاهش آسیب پذیری در مناطق با آسیب پذیری بالا انجام شود؛ ازجمله این اقدامات می توان به جانمایی درست و بهینه مراکز امدادرسانی و درمانی نسبت به مراکز بحران و آسیب پذیر و همچنین رعایت استانداردهای ساختمان سازی به ویژه در مناطق مجاور گذرگاه ها اشاره کرد. در مرحله بعد، پس از وقوع زلزله با اطلاع قبلی از منطقه آسیب دیده و با کمک نقشه آسیب پذیری، باید نیروهای امدادی به مناطق آسیب پذیرتر اعزام گردند.