سعیده مؤیدفر

در شهرهای امروزی جای خالی فضاهایی برای جذب و نگهداشت گروه های شهری خلاق بیشتر احساس می شود. فضاهایی که بتوانند هم محلی برای بروز خلاقیت شهروندان بوده و هم به عنوان فضایی برای تعاملات و فعالیت های دانش محور و خلاقانه در شهر در جذب افکار نوآورانه شهروندان نقش آفرینی کنند. هدف از این پژوهش، ارائه مدلی جهت بررسی شاخصه های شهر خلاق در منطقه 3 شهر یزد است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و از نظر ماهیت، کاربردی است. با مرور ادبیات پژوهش و اخذ نظر خبرگان، 10 شاخص اصلی شناسایی شده؛ سپس پرسشنامه ماتریسی ساخت یافته برای تعیین ارتباطات بین این شاخص ها تدوین و داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده از مدل سازی ساختاری تفسیری (ISM)، تحلیل و در 8 سطح در یک شبکه تعاملی ترسیم شد. همچنین، قدرت نفوذ و میزان وابستگی این شاخص ها نسبت به هم بررسی شد. طبق یافته های پژوهش، پرنفوذترین شاخص در ماتریس قدرت نفوذ-وابستگی، شاخص «آموزش عالی» و وابسته ترین شاخص «سرزندگی فضای شهری» است؛ در نتیجه، شاخص «آموزش عالی» یکی از مهمترین و کلیدی ترین شاخص های شهر خلاق و «سرزندگی فضای شهری» متأثر از دیگر شاخص های شهر خلاق می باشد. لذا تحقق شهر خلاق در گرو توجه ویژه مسئولان به شاخص «آموزش عالی» در منطقه 3 شهر یزد است و باید سازمان های مربوطه با این نگرش، برنامه های بلندمدت خود را جهت تحقق شهر خلاق طراحی کنند. در نتیجه راهبردهایی همچون استفاده از توانایی های دانشگاه های همکار جهت انجام پروژه های خلاقیت محور، برگزاری کارگاه های خلاقیت و کارآفرینی در زمینه هنرهای بومی و صنایع دستی، استفاده از تسهیلات دولتی و سرمایه گذاری بخش خصوصی پیشنهاد می شود.

رویکرد نوزایی شهری به عنوان رهیافتی متأخر در مرمت شهری، بر مجموعه ای از فرایندهای تغییر و انطباق دلالت دارد، از همین رو می تواند به عنوان رویکردی مناسب به منظور احیاء بافت های فرسوده شهرهای ایران تلقی شود. در این رهیافت بیش از سایر رویکردهای مداخله بر مشارکت بین ساکنین و مراجع محلی در چارچوب مدیریت یکپارچه تأکید می شود. هدف پژوهش حاضر ارائه راهبردهایی جهت توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی با رویکرد نوزایی شهری است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با ماهیت کاربردی بوده که برای جمع آوری اطلاعات از مصاحبه و   پرسشنامه محقق ساخته و به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از مدل استراتژیک SOAR  و QSPM استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل ساکنین محله پشت شهر و مسئولان مرتبط با امور بافت فرسوده و حاشیه ای می باشند. بر اساس نتایج بدست آمده، محله پشت شهر علیرغم مشکلات و تنگناهای موجود، از نقاط قوت و فرصت زیادی برخوردار است که  با اقدامات مناسب و بهره گیری از رویکرد نوزایی شهری، این محله می تواند به یک محله سرزنده و فعال و مناسب برای گردشگری تبدیل گردد. برآورد نظرسنجی ضرایب جذابیت از کارشناسان و استفاده از مدل QSPM در جهت اولویت بندی راهبردها نشان از آن دارد که راهبرد  توسعه عرصه های همگانی با ایجاد کاربری های مناسب و سازگار در محله به منظور دستیابی به مکانی سرزنده، پویا، پرتحرک و فعال با نمره جذابیت 613/2 به عنوان تأثیرگذارترین راهبرد مطرح می باشد. استراتژی ارتقاء مشوق ها، رفع موانع قانونی و تسهیلات به مالکین و ساکنین در جهت بهسازی و نوسازی کالبدی کاربری ها خصوصاً کاربری های مسکونی و خدماتی با نمره جذابیت 708/1 و ارتقاء کیفیت زندگی در محله از طریق تزریق امکانات زیستی و خدمات موردنیاز زندگی ساکنان و توسعه فضاهای سبز و پارک ها با نمره جذابیت 643/1 در اولویت های بعدی قرار گرفته اند.

امروزه ، مقول ه امنیت شهری ب ه ویژه در فضاهای عمومی مانند پارک ها و فضاهای سبز ، که همواره مأمنی برای آرامش و تفریح شهروندان است، حائز اهمیت بسیاری است. زیرا شهروند در مقصد مورد نظر اگر احساس امنیت ن کند، گذران اوقات فراغتش را در خانه ، به رفتن به فضاهای سبز ، ترجیح خواهد داد. در پژوهش حاضر ، نظر به اهمیت موضوع فوق ، به بررسی عوامل مؤثر بر احساس ناامنی در پارک های ناحیه ای شهر یزد پرداخته شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است و از نظر روش تحقیق رویکردی اکتشافی و توصیفی- تحلیلی دارد. جامع ه آماری پژوهش را شهروندان ساکن در شهر یزد (529673 نفر) تشکیل می دهند که از میان آن ها 384 شهروند به عنوان حجم نمونه و به صورت تصادفی ساده در سطح پارک های ناحیه ای شهر یزد در دو مرحله (مصاحب ه نیمه ساختاریافته با شهروندان در مرحل ه اول در جهت شناسایی نماگرهای اثرگذاری بر احساس ناامنی و تکمیل پرسش نامه در جهت عامل بندی نماگرها و بررسی میزان اثر هر عامل در مرحل ه دوم) انتخاب ش ده اند. در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ها از یافته های کیفی (تحلیل محتوای مصاحبه ها در نرم افزار تحلیل کیفی مکس کیودا) و کمی (تحلیل عاملی اکتشافی) استفاده ش د. بر اساس نتایج پژوهش ، 27 نماگر در قالب 5 عامل مؤثر بر احساس ناامنی در پارک های ناحیه ای توسط جامع ه میزبان شناسایی و وزن دهی ش د. از میان عامل های مورد بررسی، عدم مطلوبیت زیرساخت های نظامی- انتظامی با مقدار ویژ ه 179 / 10 و درصد واریانس 699 / 42 مهم ترین عامل مؤثر بر احساس ناامنی شهروندان و عامل محدودکنند ه فردی- اجتماعی با مقدار ویژ ه 449 / 1 و درصد واریانس 367 / 5 کم اهمیت ترین عامل بوده است.

اکوسیستم های بیابانی به دلیل توان اکولوژیکی منحصربه فرد و قابلیت ها و ارزش های اقتصادی-اجتماعی، جاذبه ها و قابلیت های منحصربه فرد به یکی از کانون های گردشگری در طبیعت تبدیل شده است. گردشگری پدیده ای است که از گذشته های دور مورد توجه جوامع انسانی بوده و بر حسب نیازهای متفاوت اجتماعی و اقتصادی به پویایی خود ادامه داده است و رشد این صنعت در هر کشور، نیازمند راهبرد مناسب و برنامه ریزی مدیریتی موثر است. دشت لوت واقع در استان های کرمان (شهرستان کرمان، شهر شهداد)، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، از مقاصد گردشگری بیابانی محسوب می شود که از یک دهه پیش مورد توجه گردشگران و برنامه ریزان قرار گرفته است. مسئله این است که با توجه به رشد فعالیت های گردشگری، چالش هایی در ارتباط با بالا بردن کیفیت زندگی مردم و روند رشد آن به وسیله صنعت گردشگری در آینده این منطقه منحصربه فرد مطرح شده است. با توجه به هدف پژوهش که تبیین ظرفیت تاثیرات گردشگری بومی بر توسعه معیشت در شهر شهداد می باشد، جامعه آماری مورد ارزیابی ما سرپرستان خانوار ساکن در شهر شهداد هستند؛ روش گردآوری داده ها در این تحقیق شامل روش کتابخانه ای و روش پیمایش مقطعی است برای استخراج شاخص های مذکور از نرم افزار SPSS، تکنیک ویکور و مدل HOLSAT استفاده گردیده است از نتایج به دست آمده از جدول نهایی تکنیک ویکور مشخص شد که مؤلفه های اقتصادی شامل فرصت های شغلی به همه طبقات جامعه با امتیاز 0.820 به عنوان مهم ترین مؤلفه تأثیرگذار در بالابردن کیفیت زندگی است و هم چنین نتایج حاصل از مدل HOLSAT نشان می دهد جز در بخش زیست محیطی که اکثریت عامل بازدارنده در بالابردن کیفیت زندگی مردم محلی می-باشد، در دیگر بخش ها مهم ترین امر برای بالابردن کیفیت زندگی ساکنین است.

امروزه در برخی شهرها که پتانسیل گردشگری دارند، رویکردهای ویژه ای به وسیله برندسازی، برای ایجاد تمایز و موقعیت خاص برای مقصد به منظور ترغیب گردشگر به هزینه بیشتر و بالابردن استاندارهای زندگی ساکنین ایجاد می شود. همچنین شهداد در جوار بیابان لوت(اولین جاذبه طبیعی ثبت جهانی) به علت وجود جاذبه های گردشگری متعدد، می تواند به یکی از مقاصد مهم برای این امر تبدیل گردد. روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی روش، توصیفی - تحلیلی است که بخش عمده ای از داده های بر اساس مطالعات میدانی و مصاحبه و تنظیم پرسش نامه از 142 نفر از گردشگران و مردم محلی کارشناسان در سطح منطقه جمع آوری شده است. یافته ها بر اساس نتایج به دست آمده از مؤلفه ها با استفاده از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی در نرم افزارSmart-PLS نشان داد که، ضریب اثر مستقیم کیفیت درک شده بر آگاهی از برند 260/0، آگاهی از برند بر وفاداری 400/0، تصویر برند بر وفاداری 546/0 و تصویر برند بر آگاهی از برند 599/0 است. تصویر برند و کیفیت ادراک شده با ضریب اثر کل 260/0 و 986/0 به صورت مستقیم و غیرمستقیم، 95/0 و 92/0 و90/0درصد از کل واریانس مؤلفه آگاهی از برند و وفاداری و ارزش ویژه برند را پیش بینی می کنند.

جهانی شدن کسب و کار و بین المللی شدن ارتباطات، منجر به ایجاد بحران های رو به رشدی در عصر حاضر شده است و گردشگری، صنعتی است که نسبت به بحران هایی مانند بحران های طبیعی، اپیدمی ها، حملات تروریستی و ... بسیار آسیب پذیر است. ماهیت بحران گردشگری می تواند به صورت هرگونه رخدادی که عملکرد طبیعی مقصد گردشگری را تهدید کرده و انجام امور مرتبط با گردشگری را مختل نماید یا تهدیدی برای امنیت گردشگران باشد، تعریف گردد. فضاهای گردشگری شهری نیز به عنوان زیر مجموعه ای از فضاهای شهری و مرتبط با گردشگران در برابر بحران های انسانی و طبیعی بسیار آسیب پذیر هستند که توجه به میزان آسیب پذیری این فضاها در برابر خطرات انسانی و طبیعی، یکی از راهکارهای بسیار مهمی است که می تواند در مدیریت بحران گردشگری مؤثر باشد. بر این مبنا این مقاله بر آن است تا ضمن شناخت و تبیین انواع بحران های مرتبط با صنعت گردشگری، مؤلفه های اساسی مدیریت بحران گردشگری، یعنی امنیت، رضایتمندی و ساماندهی فضایی در فضاهای گردشگری شهر یزد و رابطه ی آنها را مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور با بهره گیری از گویه های تبیین کننده ی مدیریت بحران گردشگری و با استفاده از توزیع پرسشنامه در میان 382 نفر از گردشگران در سطح فضاهای گردشگری شهر یزد این نتیجه حاصل شده که تمامی این گویه ها در میان فضاهای مختلف نسبت به سطح متوسط گویه ها در سطح بالاتری بوده اند. همچنین با استفاده از آزمون خی دو استقلال رابطه ی بین ابعاد مدیریت بحران با ساماندهی فضایی و ارتقای امنیت تأیید می شود و بر اساس آزمون تحلیل مسیر نقش هر یک از عوامل در مدیریت بحران مشخص می گردد. جهت تحلیل نتایج و ارائه ی راهکار، با بهره گیری از مدل سوات و با توجه به نظر کارشناسان و تکنیک دلفی، راهبردها و راهکارهای اجرایی با تاکید بر راهبردهای تهاجمی مشخص گردیده است. در این راستا انجام تبلیغات مناسب در سطح جهانی، تهیه ی طرح های جامع بحران گردشگری، فرهنگ سازی در جامعه ی بومی شهر یزد، ساماندهی فضاهای شاخص گردشگری و ... با بهره گیری از پتانسیل های بافت قدیم شهر یزد، می تواند راهکار مناسبی جهت برطرف نمودن بسیاری از نقصان های کنونی در پاسخگویی به نیازهای گردشگران باشد.

صنعت گردشگری، مهم ترین منبع درآمد و ایجاد فرصت های شغلی برای بسیاری از کشورهای دنیاست که موتور توسعه محسوب می شود. بدون شک، چنین صنعتی در مقایسه با انواع بحران های طبیعی، انسانی و بیولوژیک آسیب پذیر است و شیوع بحران ها این صنعت را با چالش های جدی مواجه می کند. هدف از انجام این پژوهش، ارائه یک سیستم تصمیم یار مبتنی بر رویکرد شبکه عصبی است که با الگوبرداری از تجربیات کشورهای مختلف در مقابله با بحران های گردشگری ایجاد شده است. مدل شبکه عصبی پیشنهادی با تکیه بر قابلیت تعمیم دهی خود قادر است تا با مدل سازی دینامیک های موجود بین «سیاست ها/ عوامل و شرایط» حاکم بر اکوسیستم ها و «میزان اثربخشی سیاست های اتخاذ شده»، اثربخشی سیاست های پیش رو را برای بحران های احتمالی در اکوسیستم های مختلف پیش بینی کند. نحوه طراحی و پیاده سازی سیستم پیشنهادی برای بحران کرونا موردکاوی شد. خروجی های مدل بیانگر آن است که بهترین سیاست اتخاذشده برای بازگشت به شرایط گردشگری قبل از این بحران بیولوژیک در ایران، بهره گیری از سیاست «ترکیبی اقتصادی و مالی با آمادگی در مقابله با بحران» در وهله اول و سیاست «ترکیبی تمرکز بر گردشگری داخلی همراه با آمادگی» در مرتبه بعدی است که با توجه به معیارهای توسعه پایدار گردشگری و شرایط تحریم های اقتصادی در ایران، سیاست دوم برطبق معیار تعریف شده مدل، کاربردی تر خواهد بود.  

سازمان های غیردولتی، گروه هایی هستند که با استقلال از دولت، در جهت دفاع از منافع خاصی همچون مسائل اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و ... تشکیل گردیده اند. یکی از نیازهای شهروندان ساکن بافت های فرسوده و قدیمی در شهرها،ورود تشکل های مردمی و سمن ها جهت بازآفرینی است چرا که توجه به این بافت ها جهت جلب مشارکت بخش خصوصی و رفع ناپایداری آن ها، به موضوعی محوری تبدیل شده و سازمان های غیردولتی را به تکاپوی بازآفرینی در شهر با حفظ ویژگی های اصلی کالبدی و فعالیتی سوق داده است. محله ی مهدیه در ناحیه ی غرب شهرکرد با مشکلاتی از قبیل فرسودگی کالبدی ابنیه، معضلات اجتماعی و فرهنگی، مسائل محیطی و ... به عنوان یک محله فرسوده محسوب می شودکه جهت احیاء آن، مشارکت مردم و تشکل های مختلف ضروری است. در این مقاله سعی بر آن است که با استفاده از پتانسیل سازمان های غیردولتی و سمن ها و با شناخت همه جانبه این محله، با بهره گیری از مدل تحلیلی SWOT ، راهبردهایی را در جهت بازآفرینی بافت فرسوده این محله ارائه نماید. اطلاعات مورد نظر به صورت اسنادی و میدانی فراهم شده و جامعه آماری تحقیق را مردم و کارشناسان تشکیل می دهند. نتایج بیانگر آن است که نقش عوامل خارجی در فرسودگی محله  مهدیه بیشتر از نقش عوامل داخلی بوده و استفاده از راهبردهای تهاجمی پیشنهاد می شودتا علاوه بر حفظ وضع موجود در محله هدف، تلاش کافی در زمینه تقویت نقاط قوت و استفاده بهینه از آن ها صورت گیرد. بر مبنای مدل Qspm مهمترین راهکارها شامل استفاده از پتانسیل شورایاری ها و افزایش نقش مشارکتی مردم و ایجاد کاربریهای مورد نیاز در محله می باشد.

در اکثر شهرهای قدیمی ایران، بناها و بافت های دارای ارزش تاریخی و فرهنگی به وفور دیده می شوند که با ویژگی های مختلفی نظیر ریزدانگی، مشکلات دسترسی و ناپایداری شناخته می شوند. محلات قدیمی شهر یزد نیز نظیر دیگر بافتهای قدیمی، نیازمند به حرکتی کنترل شده در جهت ادامه زندگی خود هستندکه با درنظرگرفتن مشکلاتی ازقبیل رشد منفی جمعیت، نداشتن دسترسیهای درون محله ای لازم، گسترش روزافزون فضاهای مخروبه ومتروکه، نداشتن تسهیلات موردنیاز، باید حرکت در راستای رفع این مشکلات صورت گیرد.لذا این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی و بهره گیری از تکنیک های تحلیل عامل و شاخص ترکیبی موریس، درصدد برآمده محلات بافت تاریخی شهریزد را از نظر ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و عملکردی توسعه پایدار مورد بررسی قرار داده و راهبردی برای آینده آن در این راستا ارائه نماید. نتایج حاکی ازآنست که از 36 شاخص در نظر گرفته شده در ابعاد مختلف پایداری، عامل های کالبدی- عملکردی، اجتماعی، اقتصادی در اولویت های نخست در بررسی محلات قرار می گیرند که این امر توسط تکنیک تحلیل عامل حاصل شده است و با استفاده از شاخص ترکیبی موریس که امتیازات ناشی از تحلیل عامل را بصورت ترکیبی مورد بررسی قرار می دهد، رتبه بندی محلات از نظر ابعاد مختلف پایداری مشخص شده است. بر طبق محاسبات صورت گرفته محلات بافت قدیمی از نظر پایداری هیچ یک در سطح بالایی قرار ندارند و محله گازرگاه پایدارترین محله و محله شش بادگیر ناپایدارترین می باشد. لذا عمده توجهات باید به محلاتی صورت گیرد که در این زمینه ناپایدارترند که در همین راستا چشم انداز و راهبردهای مناسب جهت تضمین توسعه پایدار در بافت قدیمی یزد پیشنهاد می شود.

اقامتگاه های بومگردی با ویژگی های محیطی متناسب با فرهنگ و طبیعت محلی،به نگهداری و حفاظت از میراث فرهنگی کمک می کنند و تجربه ارتباط نزدیکتر با محیط را فراهم می سازند .با توجه به اهمیت بوم گردی و همچنین حفظ فرهنگ بومی،پژوهش حاضر قصددارد نقش اقامتگاههای بوم گردی شهر میبد را در توسعه گردشگری از جنبه های مختلف اقتصادی،اجتماعی و کالبدی بررسی نموده و ضمن معرفی فرهنگ این شهر،تأثیرگذاری این اقامتگاه ها را در حفظ ارزش های فرهنگی این خطه از ایران مشخص نماید.رویکرد کلی پژوهش، از نوع پژوهش های کمی، روش تحقیق،توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری داده ها، مبتنی بر داده های کتابخانه ای و پیمایشی (از طریق پرسشنامه) می باشد. جامعه آماری شامل مردم محلی و مسئولان مرتبط با اقامتگاه های بوم گردی بوده و روش نمونه گیری بصورت طبقه بندی بوده است. برای تحلیل داده ها از آزمون های آماریT تک نمونه ای، همبستگی پیرسون و مدل رگرسیونی مبتنی بر داده کاوی موسوم به CART استفاده شده است.نتایج حاکی از آن است که از نظر همه گروه های جامعه آماری، به نوعی ایجاد اقامتگاه های بوم گردی از جنبه های مختلف در شهر میبد تأثیرگذاری داشته است ولی این تأثیرگذاری بر بعد فرهنگی این شهر بیشتر از سایر ابعاد بوده و از نظر گروه کارشناسان و متولیان،تأثیرات اقتصادی قابل توجه نبوده است.ازسوی دیگر همبستگی مستقیم و معناداری بین ایجاد اقامتگاه های بوم گردی وتوسعه گردشگری در شهر میبد وجود دارد که بدان معناست با افزایش تعداد این اماکن،توسعه قابل توجه گردشگری در شهر میبد با توجه به عوامل زمینه ساز دیگر در سطح بالاتری اتفاق خواهد افتاد.بر این مبنا، راهکارهای اصلاح عناصر مدیریتی گردشگری در میبدو اعطای وام های کم بهره به متولیان اقامتگاه های بوم گردی پیشنهاد می شود.

یکی از جنبه های پایداری توسعه شهری و توسعه کالبدی متوازن همسو با شرایط محیطی اکولوژیکی و اجتماعی اقتصادی است.در دهه های پایانی قرن بیستم، با وجود تلاش های بسیار در زمینه توسعه پایدار کالیدی فضایی شهرها این موضوع هنوز یکی از چالش های مهم جغرافیدانان، شهرسازان، معماران و برنامه ریزان شهری باقی مانده است. دربسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه، شهرگرایی شتابان و افزایش میزان جمعیت شهرنشین، موجب تشدید مخاطرات زیست محیطی شده است.این امر در شهرهای کوچک از اهمیتی دوچندان دارد.زیرا توسعه فیزیکی کالبدی علاوه بر تغییر کاربری اراضی، تامین نیازمندی های اساسی جامعه شهری از جمله تامین آب سالم و کافی، سرانه فضای سبز، مدیریت پسماند شهری و آلودگی های زیست محیطی را با محدودیت های جدی مواجه کرده است.پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش تحلیلی است.جامعه آماری را اساتید دانشگاهی و خبرگان حوزه پژوهش در شهر اردکان تشکیل می دادند که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند.از این رو در این پژوهش از نمونه گیری هدفمند قضاوتی(20 نفر از اساتید دانشگاهها و متخصصین عرصه پژوهش) به منظور انجام و اجرایی شدن پژوهش انتخاب شدند. در جهت دستیابی به اهداف پژوهش با استفاده از متدولوژی تحلیلی نوین مدلسازی ساختاری تفسیری(ISM) روابط بین عوامل تعیین و به صورت یکپارچه تحلیل شد. در نهایت با استفاده از تحلیل MICMAC، عوامل با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر مولفه ها،تحلیل شدند. نتایج حاصل از مدل ساختاری تفسیری عوامل موثر بر توسعه درونی شهر نشان داد که مدل بدست آمده در بر گیرنده سه سطح است و نتایج نشان داد که عوامل مدیریتی و کالبدی اساسی ترین عوامل موثر بر توسعه درونی شهری است که باید در وهله اول بر آن ها تاکید شود به عبارتی دیگر هرگونه اقدام برای زمینه سازی در جهت توسعه درونی شهر، مستلزم توجه به این عوامل در کنار سایر عوامل یاد شده است.