تحلیل متن شناختی آیات اجتماعی قرآن کریم بر اساس نظریه کنش گفتاری جان سرل (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
آیات اجتماعی قرآن کریم، به عنوان بخش مهمی از آموزه های وحیانی، نقش بنیادینی در تبیین روابط انسانی، سامان دهی جامعه و هدایت رفتارهای جمعی ایفا می کنند. اهمیت این آیات، به ویژه در عصر حاضر که جوامع با چالش های متعددی مواجه اند، دوچندان شده است. تحلیل این آیات، نه تنها در فهم دقیق تر آموزه های اجتماعی قرآن، بلکه در ارتقای سطح تعاملات انسانی و تحقق عدالت اجتماعی اهمیت دارد. از سوی دیگر، نظریه کنش گفتاری جان سرل، با تمرکز بر ابعاد کارکردی زبان و نحوه تأثیرگذاری گفتار بر رفتار و مناسبات اجتماعی، بستری نوین برای فهم ژرف تر پیام های اجتماعی قرآن فراهم می آورد. بر این اساس، مقاله حاضر با هدف تحلیل متن شناختی ۱۲۰ آیه از آیات اجتماعی قرآن کریم که به صورت تصادفی انتخاب شده اند، تلاش می کند تا با رویکردی میان رشته ای و با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، ابعاد مختلف پیام های اجتماعی قرآن را از منظر کارکردهای گفتاری بررسی کند. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که آیات اجتماعی، افزون بر ارائه مفاهیم بنیادین اجتماعی با بهره گیری از ساختارهای زبانی و کنش های گفتاری متنوع، در جهت هدایت، ترغیب، اصلاح و جهت دهی رفتارهای فردی و جمعی جامعه عمل می کنند. هر یک از این کنش های گفتاری در آیات اجتماعی قرآن، با اهداف و کارکردهای خاصی به کاررفته است. کنش های اظهاری (35.71%) برای بیان حقایق دینی و اعتقادی، تبیین احکام و توصیف وضعیت مؤمنان و کافران به کاررفته اند و کنش ترغیبی (34.59%) از طریق افعال امری، جملات نهی، هشدارها و استفهام های انکاری و توبیخی تجلی یافته و مخاطب را به انجام یا ترک عملی خاص دعوت می کند. کنش عاطفی (13.16%) در آیاتی که بیانگر احساسات الهی همچون خشم، نفرت، محبت یا همدردی با بندگان است، به چشم می خورد و در جهت تأثیرگذاری عمیق تر بر مخاطب و برانگیختن احساسات او عمل می کند. کنش اعلامی (9.77%) برای توصیف واقعیت های الهی و اجتماعی به کاررفته و در تبیین حقایق و آموزه های اجتماعی نقش دارد. کنش تعهدی (6.77%) نیز در قالب سوگندها، وعده ها و تهدیدهای الهی در آیات اجتماعی قرآن، ضمانت و تعهد بر انجام کاری را بیان می کند.A Cognitive-Textual Approach to the Social Verses of the Qurʾan Based on John Searle’s Speech Act Theory
The social verses of the Qurʾan, as a significant part of the revealed teachings, play a foundational role in explaining human relations, organizing society, and guiding collective conduct. The importance of these verses has become all the more evident, particularly in the contemporary age, wherein societies are confronted with multiple challenges. Analyzing such verses is crucial not only for a more precise understanding of the Qurʾan’s social teachings but also for enhancing human interactions and realizing social justice. On the other hand, John Searle’s Speech Act Theory, with its emphasis on the functional dimensions of language and the manner in which speech influences behavior and social relations, provides a novel framework for a deeper comprehension of the Qurʾan’s social messages. Accordingly, this study, to conduct a cognitive-textual analysis of 120 randomly selected social verses of the Qurʾan, endeavors—through an interdisciplinary perspective and employing a descriptive-analytical method—to examine the various dimensions of the Qurʾanic social message from the standpoint of speech act functions. The findings indicate that the social verses, in addition to presenting foundational social concepts through diverse linguistic structures and speech acts, function to guide, exhort, reform, and direct individual and collective behavior. Each of these speech acts in the social verses of the Qurʾan has been employed with specific aims and functions. Assertive acts (35.71%) are utilized for articulating religious and doctrinal truths, explicating rulings, and describing the condition of the believers and the disbelievers. Directive acts (34.59%) are manifested through imperative verbs, prohibitive sentences, warnings, as well as rhetorical and reproachful interrogatives, inviting the audience to perform or abstain from particular actions. Expressive acts (13.16%) appear in verses that convey divine emotions such as anger, aversion, love, or sympathy with the servants, serving to exert a deeper influence upon the audience and stir their emotions. Declarative acts (9.77%) are employed for describing divine and social realities and play a role in explicating social truths and teachings. Commissive acts (6.77%), in the form of oaths, promises, and divine threats in the social verses of the Qurʾan, express the guarantee and commitment to the fulfillment of an action
تبلیغات
