تبیین روش های مرحله ای کشف آیات روان شناختی قرآن کریم
آرشیو
چکیده
با توجه به استقبال کم نظیر جامعه دانشگاهی دنیا به روانشناسی اسلامی، وجود پژوهش های روش شناسانه ضرورت بیشتری پیدا کره است. به همین جهت پژوهش حاضر با هدف بررسی و تبیین روش های کشف آیات روانشناختی قرآن کریم و بیان مراحل بکارگیری آن انجام شده است که به عنوان مقدمه ای ضروری برای فهم یا تفسیر روانشناختی قرآن کریم محسوب می شود. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده که براساس آن، روش های موجود در منابع تفسیری و روانشناسی اسلامی جمع آوری شده و پس از تحلیل، کارکرد آنها در فهم روانشناختی آیات به همراه نمونه های مرتبط با مباحث روانشناسی بیان شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که با استفاده از چهار مرحله می توان آیات روانشناختی متناسب را از قرآن کریم استخراج نموده و در نهایت دسته بندی مناسبی از آیات مرتبط ارائه نمود. مرحله اول، انتخاب موضوع یا مسأله روانشناختی است که با مطالعه هدفمند در منابع روانشناسی و جزئی کردن موضوع انجام می شود. مرحله دوم، انتخاب واژگان مناسب جهت جستجو در قرآن کریم می باشد که به انتخاب کلیدواژه مناسب در پژوهش روانشناختی اشاره دارد. مرحله سوم، جستجوی آیات روانشناختی در قرآن کریم است که از طریق کلیدواژه ها، فرهنگ نامه ها، کتب و مقالات مرتبط و نیز تناسب محتوایی انجام می شود. مرحله چهارم کدگذاری آیات است که از طریق کدهای باز، انتخابی و محوری انجام می شود. پس از طی نمودن این مراحل، آیاتی که دقیقاً مرتبط با موضوع انتخابی است، به همراه یک دسته بندی مناسب در اختیار پژوهشگر قرار گرفته، و پس از آن، نوبت بکارگیری روش های فهم روانشناختی است. استفاده مطلوب از این روش ها نیازمند به ترتیب طی نمودن مرحله ها و توجه به جزئیات بکارگیری این روش ها است. آنچه که به عنوان آسیب در یافته های روانشناسی اسلامی موجود مشاهده می شود، عدم روشمند بودن برداشت های روانشناختی از آیات قرآن کریم است که گاه به تفسیر به رأی و یا سطحی نگری از مفاهیم روانشناختی انجامیده است. در نتیجه روش مرحله ای بیان شده در این پژوهش، اگرچه به عنوان پیش نیاز آغاز روش های اصلی فهم روانشناختی می باشد، اما بکارگیری آن در ابتدای پژوهش می تواند پژوهشگر را به داده های مرتبط تر سوق داده و مسیر پژوهش را سهل تر و دقیق تر نماید.Elucidation of Step-by-Step Methods for Discovering Psychological Verses of the Holy Qur’an
Given the unprecedented reception of Islamic psychology in the global academic community, the necessity of methodological studies has become increasingly significant. Accordingly, the present study was conducted with the aim of examining and elucidating the methods for discovering psychological verses of the Holy Qur’an and outlining the stages of their application, which constitute a necessary prelude to the psychological understanding or interpretation of the Qur’an. The research method was descriptive–analytical, whereby the existing methods in exegetical sources and Islamic psychology were collected, analyzed, and their functions in understanding the psychological dimensions of the verses, along with relevant examples from psychological discussions, were presented. The findings indicate that through four stages, suitable psychological verses can be extracted from the Qur’an and ultimately organized into appropriate categories. The first stage is the selection of a psychological topic or problem, which is carried out through targeted study of psychological sources and breaking down the subject into smaller components. The second stage is the selection of suitable vocabulary for searching the Qur’an, which corresponds to choosing appropriate keywords in psychological research. The third stage is the search for psychological verses in the Qur’an, conducted through the use of keywords, lexicons, related books and articles, as well as thematic relevance. The fourth stage is the coding of verses, which is performed using open, selective, and axial codes. Upon completion of these stages, the verses directly related to the selected topic are provided to the researcher along with an appropriate classification, after which the application of psychological interpretive methods follows. Effective use of these methods requires proceeding through the stages in sequence and paying close attention to the details of their application. A major drawback observed in existing Islamic psychology research is the lack of methodological rigor in deriving psychological interpretations from Qur’anic verses, which has at times led to tafsīr be ra’y (interpretation based on personal opinion) or superficial approaches to psychological concepts. Consequently, although the step-by-step method presented in this study serves as a preliminary requirement before engaging in the main methods of psychological interpretation, its application at the outset of research can guide the researcher toward more relevant data and render the research process easier and more precise.
تبلیغات
