طومار(10) بازیابی اجتهادی مستندات حدیثی فقه امامیه (2) از تخریج و تحلیل تا مقایسه و تطبیق مورد مطالعه: الخلاف شیخ طوسی: مسئله هجده کتاب الحدود
آرشیو
چکیده
مسئله اصلی این پژوهش، بازیابی و تحلیل و حدس علمی مستندات حدیثی امامیه در مسئله هجده کتاب الحدود، الخلاف شیخ طوسی است که فقط به تعبیر «اخبارهم» بسنده نموده است. در پژوهه فرا رو این مهم طی فرایندی حلقوی از تحلیل مسئله تا حدس مستندات حدیثی انجام شد. در این فرایند پژوهشگر ابتدا با درنگ در متن فقهی الخلاف به تفسیری شفاف از مسئله، حکم و دلایل فتوای فقیه دست یافت؛ سپس مفاهیم اساسی مسئله را استخراج نمود و به تصور مفهومی دقیق از ذهنیت شیخ طوسی در تقریر مسئله و فتوای او دست یافت و در امتداد آن سپس با متدلوژی خاص بازیابی اجتهادی به تخریج نصوص اولیه مستند فتوای شیخ طوسی با استفاده از تلفیق روش لفظی مفهومی اقدام نمود. پژوهشگر در فرایند رفت و برگشت میان مفاهیم مسئله با یافته های اولیه به مقایسه و سنجش پرداخت، در تحلیل هر متن وجه تشابه یا تفاوت آن را با مسئله هجده الخلاف بیان می کند. در این فرایند تحلیل تطورات متنی مسئله از مصادر اولیه تا کتاب الخلاف و کشف زمینه ها و علل تغییرات احتمالی متون مسئله مد نظر پژوهشگر است و در نهایت حدس علمی خود را از مستند یا مستندات حدیثی شیخ طوسی در مسئله هجده الخلاف ارائه می کند. بر پایه نتایج این پژوهش، دو فرضیه در تبیین احادیث مد نظر شیخ طوسی در این مسئله میسور است: الف) حدیث عَبّاد مکی؛ ب) حدیث زراره. هرچند ظاهر حدیث زراره همسوی با فتوای شیخ طوسی در مسئله است و از سوی کلینی و شیخ صدوق نیز گزارش شده است، بنا به دلایلی از جمله عدم گزارش آن در جوامع حدیثی شیخ طوسی نمی تواند مستند حدیثی شیخ طوسی در این فتوا باشد. حدیث عَبّاد مکی به دلیل اعتماد شیخ طوسی به روایت آن از سه طریق متفاوت و همسویی آن با مفاد دلیل قرآنی فتوای شیخ طوسی به عنوان فرضیه معتبر در تبیین احادیث مد نظر شیخ طوسی در عبارت «اخبارهم» در فتوای ایشان پیشنهاد می شود.Ṭūmār (10) Scholarly Reconstruction of Ḥadīth-Based Legal Sources in Imāmī Jurisprudence (2): From Takhrīj and Analysis to Comparison and Synthesis Case Study: al-Masʾala al-Thāmina ‛Ashar (Issue Eighteen) of al-Khilāf by Shaykh Ṭūsī
This study aims to reconstruct, analyze, and critically hypothesize the Imāmī ḥadīth-based sources underlying Issue Eighteen of the “Ḥudūd” section in al-Khilāf by Shaykh Ṭūsī, where the jurist merely refers to “their reports” ( akhbāruhum ) without citing specific traditions. Through a circular, multi-step methodology—ranging from textual analysis to conceptual hypothesis—the researcher first engaged deeply with the legal formulation of the issue, its ruling, and Shaykh Ṭūsī’s reasoning, extracting key concepts and reconstructing the conceptual structure of his jurisprudential mindset. Using a specialized methodology of interpretive recovery ( istidrāk ), combining lexical and conceptual analysis, the study performs takhrīj (source tracing) to identify primary textual roots. This iterative process involves cross-referencing the conceptual elements of the issue with early ḥadīth sources, analyzing textual evolution from early compilations to al-Khilāf , and exploring the causes behind changes in narrative formulation. Ultimately, the author proposes two likely ḥadīth sources: (a) the ḥadīth of ʿAbbād al-Makkī and (b) the ḥadīth of Zurārah. Although the latter aligns with Shaykh Ṭūsī’s fatwā and appears in al-Kāfī and the works of Shaykh Ṣadūq, its absence in Ṭūsī’s own ḥadīth collections disqualifies it as his likely source. In contrast, the ḥadīth of ʿAbbād al-Makkī—transmitted via three distinct chains and conceptually aligned with the Qurʾānic rationale of the fatwā—is posited as the more plausible basis for Ṭūsī’s reference to akhbāruhum .
تبلیغات
