واکاوی دلالت های اندیشه شهید مطهری در تحلیل و تغییر کنش انسانی برای حوزه خط مشی رفتاری (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
خط مشی رفتاری به عنوان حوزه ای نوپا در مطالعات خط مشی با بهره گیری از بینش های علوم رفتاری، در کمتر از دو دهه به خوبی توانسته است نظر اندیشمندان و خط مشی گذاران را برای حل مسائل اجتماعی مختلف در حوزه های بهداشت، آموزش، محیط زیست، اقتصاد، فرهنگ جلب کند. اثربخشی مناسب و هزینه بسیار کم به کارگیری ابزارهای تلنگر به عنوان اصلی ترین و پرکاربردترین سازوکارهای رفتاری، در مدت کوتاهی منجر به تأسیس مراکز تلنگر در سراسر دنیا شد. به طور همزمان، رویکرد تلنگر از سوی اندیشمندان از جهات مختلف اخلاقی، قابلیت اعتماد، اثربخشی بلندمدت و... مورد نقد قرار گرفت و رویکردهایی چون تقویت و تلنگر پلاس به عنوان جایگزین معرفی شد. با توجه به اقبال روزافزون نخبگان علمی و اجرایی کشورمان به این حوزه، پژوهش حاضر با هدف بررسی مبانی و سازوکارهای تغییر رفتار در حوزه خط مشی رفتاری و نیز امکان استفاده از آن در عرصه خط مشی گذاری از منظر اسلام انجام شد. در این راستا اندیشه شهید مطهری، به عنوان یک متفکر جامع اسلامی، محور قرار گرفت و با استعانت از روش شناسی دلالت پژوهی، دلالت هایی برای طرح کلی خط مشی رفتاری اسلامی ارائه شد. نتایج پژوهش نشان داد، دیدگاه اسلامی کمال انسان را در حاکمیت دو عامل عقل و اراده و نیز صدور افعال تدبیری در جهت مراتب عالی انسان می بیند و لذا رویکردی رشدمحور و تربیتی به تغییر کنش انسانی دارد و تغییر از درون و تعمیق بینش ها را اصیل می داند؛ اما نسبت به تغییر از بیرون و تسهیل کنش نیز غفلت نکرده است و آن را به عنوان نوعی زمینه ساز تعمیق بینش می پذیرد. در هر دو سنخ تغییر نیز تحول گرایش ها را ضروری و یک اصل می داند. براساس نگاه اسلامی، حاکمیت اسلامی می تواند از سازوکارهای رفتاری با رعایت حدود شرعی در راستای (1) تسهیل انجام افعال تدبیری برای عامه مردم، ناظر به موضوعات عقل معاش و در مراحل ابتدایی مداخلات و نیز (2) اقناع نسبت به یک خط مشی، با تأکید بر تحول گرایش ها استفاده نماید.Investigating the Implications of Shahid Motahari's Thought in the Analysis and Change of Human Action in Behavioral Policy
Behavioral public policy, an emergent field drawing insights from behavioral sciences, has gained considerable traction among scholars and policymakers within the last two decades. It offers promising avenues for addressing diverse societal challenges across health, education, environment, economics, and culture. The remarkable effectiveness and cost-efficiency of "nudge" interventions, as primary and widely adopted behavioral mechanisms, have rapidly led to the establishment of nudge units globally. Simultaneously, the nudge approach has faced scholarly criticism concerning its ethical implications, reliability, and long-term efficacy, paving the way for alternative frameworks such as "boost" and "nudge plus." Given the growing interest in this domain among Iranian academics and executives, this research investigates the foundational principles and mechanisms of behavioral change within behavioral public policy. It specifically explores the potential application of these principles within the framework of Islamic policy-making. Focusing on the comprehensive Islamic thought of Martyr Motahari, the study employs a "implication research method" to deduce implications for a holistic Islamic behavioral policy framework. The findings indicate that the Islamic perspective views human perfection through the harmonious interplay of intellect and will, leading to purposeful actions aligned with higher human ideals. This perspective adopts a growth-oriented and pedagogical approach to human action, emphasizing internal transformation and the deepening of insights as fundamental. However, it also acknowledges the role of external interventions and action facilitation as catalysts for profound internal change. In both forms of change, the transformation of inclinations is considered essential and foundational. Based on the Islamic worldview, an Islamic government can utilize behavioral mechanisms within Sharia boundaries to: (1) facilitate purposeful actions for the general populace, particularly concerning matters of practical intellect and in the initial stages of interventions; and (2) foster persuasion towards a specific policy, with an emphasis on transforming inclinations.
تبلیغات
