معناشناسی واژه «علم» در قرآن با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
واژه «علم» به صورت مصدر 74 بار در قرآن آمده است. با این همه، در مواردی پرشمار، مفسران به بیان معنای آن نپرداخته یا معناهایی ناسازگار با سیاق آیات، یا متفاوت در ساخت های مشابه برای آن آورده اند؛ در مواردی بسیار نیز صرفاً معنای لغوی یا مصطلح یعنی دانش را به عنوان معنای واژه بیان کرده اند. از آنجا که شناخت معانی واژگان قرآن، نقشی عمده در فهم مقاصد آیات قرآن کریم دارد و در مطالعات قرآنی معاصر استفاده از روش های زبان شناختی نقشی مؤثر یافته است، این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام شد تا معناشناسی واژه علم در قرآن با تکیه بر روابط همنشینی و جانشینی صورت گیرد. یافته های پژوهش بیان گر آن است که نزدیک به 90٪ از کاربردهای این واژه در قرآن ناظر به هرگونه دانش، شناخت و آگاهی با منشأ الهی است و تنها نزدیک به 10٪ از کاربردهای آن به معنای لغوی علم است. همچنین بررسی روابط میان این واژه و واژگان هم حوزه آن نشان می دهد که تنها علم قطعی و یقین آور از منظر قرآن، علمی است که منبع آن خداوند و علم او باشد که از مجرای وحی و در قالب کتاب های آسمانی در اختیار انبیاء و بالتّبَع، دیگر انسان ها قرار می گیرد؛ از این منظر، «علم» در قرآن بیشتر برای لوح محفوظ و علم الهی، وحی و کتاب های آسمانی اعم از تورات، انجیل، و قرآن استفاده شده است.Semantics of the Term “ʿIlm” (Knowledge) in the Quran With Emphasis on Syntagmatic and Paradigmatic Relations
The term ʿilm (knowledge) appears 74 times in the Quran as a verbal noun (maṣdar). Despite its frequency, many exegetes either omit its definition, provide contextually inconsistent meanings, or offer divergent interpretations for structurally similar usages. In numerous cases, they merely cite its lexical or conventional meaning—“knowledge”—without deeper analysis. Given the critical role of semantic precision in understanding Quranic objectives and the growing influence of linguistic methodologies in contemporary Quranic studies, this research adopts a descriptive-analytical approach and library-based data collection to examine the semantics of ʿilm through syntagmatic and paradigmatic relations. Findings indicate that nearly 90% of the term’s Quranic usages denote any form of divinely sourced knowledge, cognition, or awareness, while only 10% align with its lexical meaning. Analysis of its relations with co-occurring terms reveals that, from the Quranic perspective, only definitive, certain knowledge (ʿilm yaqīnī)—rooted in God’s omniscience and transmitted through revelation (waḥy) and celestial scriptures (e.g., Torah, Gospel, Quran) to the prophets and then other humans—qualifies as true ʿilm. This Quranic term primarily references the Preserved Tablet (al-lawḥ al-maḥfūẓ), divine knowledge (ʿilm ilāhī), revelation, and revealed books, including Torah, Gosple, and the Quran.
تبلیغات
