پژوهش در دین و سلامت

شمار سالمندان در جامعه ی کنونی ایران، با جمعیت هشت میلیونی به سرعت رو به افزایش است؛ سالمندی پدیده یی با ابعاد پیچیده ی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مذهبی است و از جنبه های مختلفی قابل توجه است، که به برخی از آنها اشاره می شود

سابقه و هدف: احساس تنهایی از مشکلات شایع دوران سالمندی است که به شدت بر سلامت سالمندان تأثیر می گذارد. سلامت معنوی نقش مهمی در میزان و کیفیت احساس تنهایی در این افراد دارد. مطالعه ی حاضر با هدف تعیین ارتباط بین سلامت معنوی و احساس تنهایی در سالمندان مقیم شهر کرج طی سال ۱۳۹٥ صورت گرفته است. روش کار: این پژوهش مطالعه یی مقطعی ازنوع توصیفی - تحلیلی است. 275 نفر از سالمندان مقیم شهر کرج که به طور سرپایی به مؤسسه ی خدمات درمانی البرز کرج مراجعه کرده بودند، به روش نمونه گیری آسان وارد مطالعه شدند. برای بررسی سطح سلامت معنوی و نیز میزان احساس تنهایی افراد نمونه از پرسش نامه ی استاندارد استفاده شد. همه ی داده ها پس از جمع آوری، کدبندی و برای تحلیل آنها از مقایسه ی میانگین ها، تعیین شاخص های مرکزی و پراکندگی و همچنین ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: بیشتر واحدهای پژوهشی (71 درصد= 196 نفر) را مردان تشکیل دادند. بیشتر آنان متأهل (93 درصد= 256 نفر)، بازنشسته (56 درصد= 154 نفر) و از نظر تحصیلات زیردیپلم (82 درصد= 226 نفر) بودند. میانگین و انحراف معیار سلامت معنوی و سطح احساس واحدهای پژوهشی به ترتیب 65/9±39/99 و 29/11±47/35 بود. علاوه براین، بین احساس تنهایی و سلامت معنوی واحدهای پژوهشی رابطه ی معکوس و معنی داری وجود داشت. بدین صورت که میزان احساس تنهایی در سالمندانی که سطح سلامت معنوی بالاتری داشتند، کمتر بود (33/.-=r، 89/10=R 2 و 001/0=p). نتیجه گیری: نتایج به دست آمده نشان می دهد که برنامه ریزی برای ارتقای سلامت معنوی سالمندان می تواند نقش مهمی در کاهش احساس تنهایی آنان داشته باشد. پژوهشگران انجام مطالعات بیشتر در زمینه ی سلامت معنوی سالمندان را توصیه می کنند.

سابقه و هدف: سالمندی و معلولیت از پدیده هایی است که در تمام جوامع بشری بروز می کند و این در حالی است که بیش از نیمی از جمعیت سالمندان دنیا را زنان تشکیل می دهند که بیشتر در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند. یکی از شایع ترین عوارض روانی در دوران سالمندی اضطراب مرگ است. برخی از مطالعات نشان داده است که معنویت نقش مؤثری در کاهش اضطراب های دوره ی سالمندی دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان گروهی - ترکیبی دعا و روان شناسی مثبت گرا بر معناجویی و اضطراب مرگ در سالمندان زن معلول جسمی - حرکتی مقیم مراکز سالمندان شهرستان تفرش انجام شده است. روش کار: این پژوهش مطالعه یی نیمه آزمایشی ازنوع طرح پیش آزمون - پس آزمون با دو گروه آزمایش و کنترل است. نمونه ی پژوهش شامل 30 سالمند زن معلول جسمی - حرکتی مقیم در مراکز سالمندان شهرستان تفرش در سال 1395 است که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه های مفهوم زندگی و اضطراب مرگ بود که قبل و بعد از انجام مداخله به گروه ها داده شد. داده ها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس یک راهه تجزیه و تحلیل شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: بر اساس یافته ها، بین میانگین نمره ی کلی معناجویی و اضطراب مرگ سالمندان زن معلول جسمی - حرکتی قبل و بعد از اجرای مداخله تفاوت معنی داری مشاهده شده است )001/0P<). نتیجه گیری: نتایج نشان داده است که درمان گروهی - ترکیبی دعا و روان شناسی مثبت می تواند در افزایش معناجویی و کاهش اضطراب مرگ سالمندان مقیم مراکز سالمندان مفید باشد. ازاین رو، اجرای این درمان به متخصصان سلامت و بهداشت روانی سالمندی توصیه می شود.

سابقه و هدف: دوره ی سالمندی با چالش ها و تنش های متنوع و متعددی همراه است که می تواند کیفیت زندگی مرتبط با سلامت سالمندان را تحت تأثیر قرار دهد. هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی روان درمانی معنوی - مذهبی بر افزایش کیفیت زندگی، کاهش اضطراب و افسردگی سالمندان است. روش کار: پژوهش حاضر ازنوع کارآزمایی بالینی با گروه دریافت کننده ی مداخله ی مبتنی بر روان درمانی معنوی - مذهبی (آزمایش) و گروه بدون درمان (کنترل) است. در این پژوهش از طرح شبه آزمایشی پیش آزمون - پس آزمون با گمارش تصادفی استفاده شده است. بدین صورت که 40 سالمند (29 مرد و 11 زن) به صورت تصادفی انتخاب شدند و در گروه های آزمایش (20 نفر) و کنترل (20 نفر) قرار گرفتند. شرکت کنندگان در گروه آزمایش 12 جلسه (هر جلسه 90 دقیقه) روان درمانی معنوی و مذهبی دریافت کردند. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش عبارت است از: پرسش نامه های کیفیت زندگی و اضطراب و نیز پرسش نامه ی افسردگی بک. داده های به دست آمده با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی (تحلیل کوواریانس) تحلیل شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان داد که روان درمانی معنوی - مذهبی بر افزایش کیفیت زندگی و کاهش اضطراب و افسردگی سالمندان تأثیر معناداری داشت. میزان تأثیر گروه آزمایش (معنادار بودن عملی) بر متغیّر کیفیت زندگی در مؤلفه های فیزیکی و روانی به ترتیب 25/0 و 81/0 بود. همچنین 60 درصد تغییرات در متغیّر افسردگی و 54 درصد در نمره های اضطراب مربوط به مداخله ی معنوی - مذهبی بود. نتیجه گیری: سالمندان با بحران های روحی و جسمی بسیاری روبه رو هستند که به کاهش کیفیت زندگی و افزایش علائم روان شناختی در آنان منجر می شود. در این مرحله از زندگی راهبردهای معنوی و مذهبی می تواند موجب افزایش بهداشت روان آنان شود.

سابقه و هدف: معنویت که زیربنای باورها محسوب می شود، جنبه یی مهم از زندگی سالمندان است و نقشی اساسی در تأمین و ارتقای شادکامی و سرسختی روان شناختی آنان دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی معنویت درمانی گروهی بر میزان شادکامی و سرسختی روان شناختی زنان سالمند است. روش کار: این پژوهش ازنوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون و با گروه کنترل است. جامعه ی آماری پژوهش را همه ی زنان سالمند شهر رشت در سال 1394 تشکیل دادند که از میان آنان با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس، 30 نفر انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و کنترل (15 نفر) قرار گرفتند. شرکت کنندگان گروه آزمایش، 12 جلسه معنویت درمانی گروهی ریچادز و برگین دریافت کردند. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه های شادکامی آکسفورد و سرسختی روان شناختی اهواز استفاده شد. داده های به دست آمده نیز با استفاده از آزمون آماری کوواریانس چندمتغیّره تجزیه و تحلیل شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: یافته ها نشان داد که اثربخشی معنویت درمانی گروهی بر شادکامی و سرسختی روان شناختی سالمندان تأیید شد و سالمندان گروه آزمایش نسبت به سالمندان گروه گواه در پس آزمون به طور معناداری، شادکامی و سرسختی روان شناختی بیشتری داشتند (01/0>P). نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده، روش معنویت درمانی گروهی بر شادکامی و سرسختی روان شناختی سالمندان تأثیر معناداری داشت، ازاین رو، از این روش می توان همچون ابزاری سودمند برای افزایش شادکامی و سرسختی روان شناختی سالمندان بهره جست.

سابقه و هدف: با توجه به نقش مهم و روزافزون بهزیستی سالمندان، بررسی نقش متغیّرهای مختلف در بهزیستی ضروری به نظر می رسد؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه ی بهزیستی روان شناختی با دین داری و اضطراب مرگ در سالمندان مرد صورت گرفته است. روش کار: این پژوهش توصیفی ازنوع همبستگی است. جامعه ی آماری پژوهش شامل 700 مرد سالمند سراهای نگهداری نیمه وقت سالمندان شهر کرمانشاه است، که 200 نفر از آنان به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسش نامه ی بهزیستی روان شناختی ریف، مقیاس نگرش مسلمانان به دین وایلد و جوزف و پرسش نامه ی اضطراب مرگ تمپلر بود. معیارهای ورود به پژوهش نیز شامل کسب نمره ی بالای 22 در آزمون وضعیت روانی، داشتن سن حداقل 60 سال، داشتن تحصیلات راهنمایی یا بالاتر و داشتن حداقل درآمد ماهیانه برای گذراندن زندگی بود. افرادی که دارای این شرایط نبودند از مطالعه خارج شدند. برای تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون گام به گام استفاده شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: یافته ها نشان داد که بین بهزیستی روان شناختی با دین داری (39/0 = r) رابطه ی مثبت و با اضطراب مرگ (19/0- = r) رابطه ی منفی و معنی داری وجود دارد (001/0P<). نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام نیز نشان داد که به ترتیب اهمیت؛ نگرش اسلامی، اضطراب مرگ و مناسک اسلامی به طور معناداری قادر به پیش بینی 22 درصد از بهزیستی روان شناختی در سالمندان بودند (001/0P<). نتیجه گیری: بنابراین با توجه به نقش دین داری در زندگی و به کارگیری راهبردهایی که موجب کاهش اضطراب مرگ می شود، می توان بهزیستی روان شناختی را در سالمندان افزایش داد.

سابقه و هدف: با توجه به رشد سریع جمعیت سالمندان در قرن 21 به ویژه در کشورهای در حال توسعه، توجه به برآورده کردن نیازهای جسمانی و روانی سالمندان ضروری است. ازاین رو، پژوهش حاضر با هدف پیش بینی احساس تنهایی بر اساس شفقت به خود، معنویت و سبک زندگی اسلامی صورت گرفته است. روش کار: این پژوهش مطالعه یی توصیفی - مقطعی و از نوع همبستگی است. جامعه ی آماری آن شامل کلیه ی سالمندان مرد شهر کرمانشاه است که 280 نفر از آنان (280 = n) با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند و پرسش نامه های احساس تنهایی، شفقت به خود (SCS)، بهزیستی معنوی (SWBS) و سبک زندگی اسلامی (ILST) را تکمیل کردند. داده ها با روش های آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون تحلیل شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: بر اساس یافته ها، قدر مطلق ضرایب همبستگی در دامنه یی بین 56/0- تا 70/0- قرار داشت و احساس تنهایی با شفقت به خود، معنویت و سبک زندگی اسلامی رابطه ی منفی و معنادار نشان داد (05/0>P). همچنین، تحلیل داده ها با روش رگرسیون هم زمان نشان داد که متغیّرهای پیش بین با هم، 59 درصد از واریانس احساس تنهایی را پیش بینی کردند. نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده می توان گفت کسانی که شفقت به خود، سبک زندگی اسلامی و گرایش معنوی بالاتری دارند، از شاخص های سلامت بهتری برخوردارند.

سابقه و هدف: این مطالعه با هدف بررسی رابطه ی فعالیت بدنی با هوش معنوی و بهزیستی روان شناختی در سالمندان شهر تهران صورت گرفته است. روش کار: این پژوهش ازنوع توصیفی - مقطعی است. جامعه ی آماری آن شامل تمام سالمندان (افراد 60 سال و بالاتر) ساکن شهر تهران است که از میان آنان 200 نفر با روش نمونه گیری در دسترس مبتنی بر هدف انتخاب شدند. داده ها با استفاده از پرسش نامه ی هوش معنوی کینگ، پرسش نامه ی بین المللی فعالیت بدنی، پرسش نامه ی بهزیستی روان شناختی ریف و سؤا ل های جمعیت شناختی در میان سالمندان گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل آماری داده ها نیز از آزمون های پیرسون و رگرسیون خطی استفاده گردید. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: نتایج این مطالعه نشان داد که بین هوش معنوی و تمام ابعاد آن با فعالیت بدنی منظم ارتباط مستقیم و معنی داری وجود داشت (05/0≥P). همچنین از میان مؤلفه های بهزیستی روانی؛ رشد شخصی، ارتباط مؤثر با دیگران و پذیرش خود با فعالیت بدنی منظم ارتباط معنی دار داشت (05/0≥P). از سوی دیگر نتایج مطالعه نشان داد که هوش معنوی با بهزیستی روانی سالمندان نیز رابطه ی مستقیم و معنی داری داشت (05/0≥P). نتیجه گیری: با توجه به ارتباط مثبت فعالیت بدنی منظم با هوش معنوی و برخی مؤلفه های بهزیستی روانی می توان برای ارتقاء سلامت روان در این افراد از عامل فعالیت بدنی بهره برد.

سابقه و هدف: سالمندی مرحله ی اجتناب ناپذیری از زندگی است که اغلب با محدودیت ها و ناتوانی هایی همراه است. تأمین شرایط متناسب با ویژگی های سالمندان می تواند زندگی توأم با سلامت نسبی و آسایش و استقلال را برای آنان فراهم سازد. با توجه به نقش مساجد در تأمین سلامت اعم از سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی؛ این مطالعه به بررسی تناسب ساختاری مساجد با ویژگی های سالمندان پرداخته است. روش کار: این مطالعه ی مقطعی طی تابستان سال 1395 در 30 مسجد از مساجد شهر سبزوار به کمک چک لیستی محقق ساخته با 70 سؤال، انجام گرفت. در طراحی چک لیست از مؤلفه های ساختاری فضاهایی مانند منزل، کلیسا و پارک های دوستدار سالمند استفاده شد؛ و نظرها و توصیه های چند متخصص ارگونومی، سالمندشناسی و مهندس ساختمان نیز در نظر گرفته شد. در تحقیق حاضر شرایط بخش های مختلف مساجد ازجمله شبستان ها، سرویس های بهداشتی، وضوخانه، راهروها، راه پله ها و ورودی ها نیز ارزیابی شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شد. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: تقریباً 50 درصد از مراجعه کنندگان به مساجد سالمند بودند. میانگین تعداد پله ها از بیشتر بودن آنها برای بخش های زنانه حکایت داشت. دسترسی به وسایل نقلیه ی عمومی برای حدود 70 درصد از مساجد فراهم بود. در هیچ یک از مساجد، درهای ورودی دارای شرایط هم سطحی در بیرون و درون نبود. بررسی مسیرهای تردد ازنظر وجود رمپ، گویای شرایط نامناسب حدود 80 درصد از مساجد بود و سرویس های بهداشتی و وضوخانه ها نیز در بیشتر موارد شرایط مناسبی نداشت. نتیجه گیری: با وجود برخورداری مساجد از برخی ویژگی های مطلوب ساختاری مانند شرایط مناسب در کف محوطه و درون بنا، یا وضعیت روشنایی و حرارتی خوب، در مواردی مانند سرویس های بهداشتی، پله ها و مسیرهای تردد نیاز به مداخله است. بنابراین، نبود تناسب ساختار فیزیکی مساجد برای سالمندان با توجه به رشد جمعیت این گروه سنی در ایران، از ضرورت اعمال ملاحظات ارگونومیکی به منظور حفظ آسایش، استقلال و ارتقای ایمنی آنان حکایت دارد.

سابقه و هدف: بیشتر سالمندان دچار بیماری های مزمن و درمان های مداوم ناشی از آن می شوند که می تواند کیفیت زندگی آنان را تحت تأثیر قرار دهد. ازاین رو، آگاهی از کیفیت زندگی سالمندان برای انجام مداخلات صحیح مراقبتی و حمایتی ضروری است. روش کار: این پژوهش مطالعه یی کیفی ازنوع فراترکیب است که به مفهوم کیفیت زندگی سالمندان و عوامل مؤثر بر آن می پردازد. در این مقاله چهار مطالعه ی کیفی ازنوع پدیدارشناسی که درباره ی کیفیت زندگی سالمندان صورت گرفته بود، انتخاب شد. پس از بررسی هر یک از مقالات، مضامین اصلی استخراج شد و تفسیر نهایی بر آنها صورت گرفت. در نهایت مفاهیم، ابعاد و عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی سالمندان و ارتباط آنها با یکدیگر به شکل نقشه یی مفهومی نمایش داده شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: یافته ها نشان داد کیفیت زندگی در سالمندی مفهومی پیچیده و ذهنی است که دارای شش بُعد اصلی عوامل فردی درونی، عوامل فردی بیرونی، سلامتی، تجارب خانوادگی، تعاملات اجتماعی و عوامل محیطی است. نتیجه گیری: سلامت جسمی در سالمندی به استقلال و اختیار و همچنین عوامل فردی درونی شامل میزان ارتباط سالمند با منابع مذهبی و معنوی که ابعاد سلامت روانی فرد را شکل می دهد، وابسته است؛ به طوری که قدرت منابع مذهبی و معنوی مثل ارتباط با خدا و دعا در این دوران آن قدر مهم است که می تواند نقصان و محرومیت حمایت خانوادگی و اجتماعی سالمند را جبران کند، به طوری که در ارتباط با خدا احساس تنهایی و انزوا نداشته باشد و به سازگاری وی کمک کند و کیفیت زندگی فرد را ارتقا بخشد.

سابقه و هدف: بحث بومی سازی علوم در مراکز دانشگاهی ایران در کلیه ی گرایش های مرتبط با کار بر روی انسان، موضوعی است که همواره نقد شده است و دیدگاه های همسو و غیرهمسوی فراوانی داشته است. در میان دانش های نوین شکل گرفته در اواخر قرن بیستم، دانش مطالعه ی حیات زیستی، روانی و اجتماعی افراد سالمند یا جرونتولوژی در واقع از جدیدترین شاخه های علوم است. همانند علوم دیگر ریشه ی نوین این علم در غرب بنیان نهاده شده؛ و برای نخستین بار در سال های اخیر در دانشگاه های ایران پایه ریزی شده است. این مطالعه در پی بیان خاستگاه های نظری، اسلامی و عقیدتی این حوزه از دانش در جامعه ی شرقی و اسلامی است. روش کار: این پژوهش مطالعه یی مروری ازنوع کتابخانه یی است. در این مطالعه ابتدا به مجموعه ی آیات قرآنی، احادیث، سوابق و مستندات تاریخی با محوریّت سالمندان مراجعه شد؛ و متون مرتبط با واژگان کلیدی سالمند و سالمندی گردآوری و ثبت شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: مطابق منابع موجود فقهی و اسلامی به نظر می رسد برای بومی سازی و استناد به منابع قرآنی و روایی اسلامی، بسترهای کهن فرهنگ ایرانی و اسناد فقهی فراهم است و توجه به آنها ضرورت دارد. نتیجه گیری: با توجه به کامل و جاودانه بودن اسلام و احاطه ی آن بر ساختار وجودی انسان و نیازهای حقیقی او، تدوین سرفصل دروس مصوب رشته ی جدید سالمندی مبتنی بر اصول و موازین اسلامی، ضرورت دارد.