درخت حوزه‌های تخصصی

این پژوهه با روشی توصیفی تحلیلی می کوشد تا سبک مواجهه ائمه(ع) با مدعیان دروغین مهدویت را واکاوی کند. این جستار در پاسخ گویی به این پرسش که سبک مواجهه امامان معصوم(ع) با مدعیان دروغین مهدویت به چه نحوی بوده، تأکید دارد که سبک مواجهه آنان از سنخ «مدیریت بحران» بوده است؛ بدین معنا که ائمه(ع) در مقابله با مدعیان دروغین به دنبال اتخاذ تصمیماتی بودند که به کاهش روند پیدایش مدعیان و به کنترل و دفع آنان بینجامد. در این راستا با دو گونه «مدیریت دفعی در مرحله پیشینی» و «مدیریت رفعی در مرحله پسینی» روبه روییم. در ادامه سازوکارهای ائمه(ع) در هر قسمت بررسی می شود. بررسی های این مقاله مقدمه ای است برای پاسخ دادن به این پرسش که باید از چه الگویی برای تقابل با مدعیان دروغین مهدویت بهره جست؟

این گفتار، ترجمه و شرح قصیده عماد عبدالکریم سرور دانشمند معاصر سوری در باب ایمان ابوطالب است. در این قصیده که در پایان کتاب او صحوة الطالب فی ردّ الشبهات عن ابی طالب آمده و نوعی تلخیص کلّ کتاب به شمار است، شاعر به شیوة نقضی و حلّی ایمان ابوطالب را ثابت و گزارش می کند. نگارنده مقاله، موارد نیازمند به شرح را توضیح داده است.

نگارنده در نوشتار پیش رو بر آن است که قضایای دورة خلیفة سوم و بعد از آن خلافت امام علی (ع) و مسائل مربوط به آن را از منظر رمان تاریخی برجستة عذراء قریش نوشتة جرجی زیدان، نویسندة معاصر مسیحی لبنانی، بررسی کند. آن چه از تورّق و جست وجوی این داستان به دست می آید این است که امام علی (ع) شخصیت منحصر به فردی است که علاوه بر جای گاه ویژه اش در بین مذاهب مختلف اسلامی، در بین پیروان ادیان دیگر نیز جای گاه والایی دارد. نویسندة داستان مذکور با سه رویکرد عمومی نقش مروان بن حکم در حوادث دورة خلیفة سوم، ماجرای قتل عثمان و خلافت امام علی (ع)، و حوادث بعد از آن این رمان را نوشته است. بنابراین، در گفتار حاضر با محور قرار دادن این سه رویکرد حوادث از زبان شخصیت اصلی آن (اسماء) بررسی شده است.

ابومخنف از محققان و مورخان چیره دست و بهترین و بزرگ ترین وقایع نگار حوادث صدر اسلام ، به ویژه عاشورای حسینی است و با جست وجوی وسیع و دیدار و مصاحبه با شاهدان حادثه کربلا ی ا کسانی که به گونه ای از آن اطلاع داشتند، اطلاعات دست اول و گزارش های معتمد و مستند ی را گردآوری کرد؛ ازاین رو معرفی و تبیین شخصیت این محقق و مورخ و اخبار دقیقی که از حادثه عاشورا در مقتل ایشان به دست ما رسیده است، لازم به نظر می رسد. هدفی که در این مهم دنبال می شود، آن است که با مطالعه روشمند شخصیت این مورخ شهیر، ضمن تبیین نقش آفرینی ایشان در حوزه تاریخ نگاری حادثه عاشورا، به تحلیل و بررسی مقتلی بپردازیم که از ایشان به جا مانده و بارها به نام ایشان تجدید چاپ شده است. بدین سبب این مقاله بر آن است ضمن پاسخ دادن به شبهات عامی بودن ابومخنف و تأثیر بسزای گرایش شیعی بودن ایشان در نقل حوادث و استفاده وافر عموم مورخان شیعه و سنی از مطالب ایشان، به تبیین این مطلب بپردازد. آنچه ابومخنف از عاشورا آورده است، در طول تاریخ از بین رفته، جز نام آن یا نوشته هایشان در لابه لای کتاب های تاریخی به صورت پراکنده، چیزی در دسترس نیست و دیرینه ترین متن موجود که روایات هشام کلبی را از کتاب او به نقل از استادش ابومخنف روایت می کند، تاریخ طبری است. اما آنچه به نام مقتل الحسین به ابومخنف منسوب است و بارها در ایران و هند و عراق چاپ شده، یقیناً و قطعاً از او نیست. مطالب سست و گزارش های جعلی و کذب آن، بهترین دلیل بر انتساب دروغین آن به ابومخنف است.

سازمان وکالت، شبکه ای از وکلای به هم پیوسته بود که در عصر حضور ائمه(علیهم السلام) وظیفه سامان دهی امور شیعیان را در امور مرتبط با امام بر عهده داشت. به دلایل خاص سیاسی آن روزگار، باید این سازمان به صورت سرّی به فعالیت می پرداخت. اهمیت مسئله به قدری بود که هر گونه تنش در پی تعارض های روی داده می توانست موجودیت آن را با خطر مواجه سازد. از این رو می طلبید دست اندرکاران و گردانندگان آن با شناخت بسترهای بروز تعارض و تنش در مجموعه خود، به مدیریت تعارض ها همت گمارند تا بتوانند به سلامت از خطرهای پیش رو گذر کنند. استقرای اطلاعات تاریخی مرتبط با وکلای ائمه(علیهم السلام) از منابع کتاب خانه ای و سپس بررسی و تحلیل آن ها مؤید این فرضیه است که ائمه(علیهم السلام) با آگاهی از بسترهای بروز تعارض و تنش در سازمان وکالت ابتدا درصدد پیش گیری از بروز تعارض بوده اند و به هنگام رویارویی با تنش ها با بهره گرفتن از راه کارهای مناسب، سازمان را از خطرهای احتمالی حفظ کرده اند.

یکی از سیاست های اصولی رسول خدا(ص) در حوزه تعلیم و تربیت و پی ریزی جامعه ای آرمانی بر اساس آموزه های دینی، حوزه نام گذاری هاست؛ از این رو رسول خدا(ص) با هدف فرهنگ سازی و هویت بخشی، در کنار سفارشهای قرآنی، خود نیز در همه حوزه های مرتبط از جمله گزینش نام زیبا برای کودکان، بهینه سازی و تغییر نام بزرگسالان، کنیه گذاری، اصلاح و دگرگون سازی نام های قبایل و اماکن و جز آن، کوشید فرهنگ نام گذاری را از عناصر جاهلی پاکسازی نموده و با گزینش نام های پسندیده و سازوار با فرهنگ دینی، نشاط و بالندگی را در جامعه تزریق نماید. او همچنین ضمن دوری از نام های نکوهیده و تفأل به نام های زیبا، حتی بر اموال شخصی خود نیز نام های نیکو نهاد و بدین ترتیب زیباگزینی در نام را نسبت به همه پدیده های پیرامون به مطالبة عمومی مردم و فرهنگ مسلط آنان مبدل ساخت.

حکومت نوبنیاد امام علی در مراحل آغازین تثبیت و تحکیم خود بود که با فتنه​ی گروهی موسوم به ناکثین مواجه شد که به رغم بیعت آزادانه​ی خود با آن حضرت، به بهانه​ی انجام عمره از مدینه خارج شدند تا جبهه​ی جدیدی را در برابر امام بگشایند و حاکمیت او را به چالش بکشند. ماجراجویی های ناکثین که سرانجام به افروخته شدن آتش فتنه​ی جمل منجر گردید، ابتدا شهر بصره را از کنترل امام خارج کرد و سپس زمینه را برای ایجاد نخستین جنگ داخلی در اسلام فراهم نمود. پرسش اساسی که این مقاله می کوشد تا به روش توصیفی تحلیلی به تبیین آن همت گمارد، این است که رفتار اصحاب جمل در ماجرای سقوط بصره از چه منطقی پیروی می کرد؟ یافته های این پژوهش، ناظر به این معناست که آنان برخلاف ادعای خود در اجرای عدالت و خون خواهی عثمان، با تمسک به راهبردهای فریب و شبهه افکنی، نفاق و پیمان شکنی، سخت کشی و کینه ورزی، تبعیض و سرکوب، کوشیدند تا شهری را که پیش از این، به طوع و رغبت، به خلافت علی بن ابی طالب تن داده بود، از حیطه​ی اختیار و کنترل اوخارج سازند و از آن به مثابه​ی پایگاهی برای شورش علیه آن حضرت بهره برداری نمایند.

مناقب نگاری حضرت علی7 در بین همه مذاهب اهل سنت رایج بوده و علمای مذاهب چهارگانه نسبت به این امر اهتمام دارند. با جستجو در منابع و تحلیل اجمالی از منقبت نگاری امیرالمؤمنین7 در بین علمای مذهب شافعی و بررسی سیر تطور آن در طول تاریخ، مشاهده می شود که از قرن سوم تا دوره معاصر، آثار علمای شافعی جزء بیشترین و با ارزش ترین مصنفات تدوین شده در عرصه مناقب نگاری علی7 می باشد که با روش های متنوع در شکل نگارش، محتوای نگارش و گونه نگارشی توسط علمای این مذهب به رشته تحریر درآمده است. با توجه به عدم بهره گیری مناسب علمای شافعی از مکتب اهل بیت: این آثار دچار آسیب هایی از قبیل عدم جامعیت، نقل ناقص و متناقض مناقب حضرت شده اند.

بی شک عشق به اهل بیت زمینه ساز عشق به خداوند است و هر آن کس که در این مسیر گام برمى دارد، بیشتر به صفات الهى مزین مى شود. این محبت که باعث اتحاد ارواح مؤمنین با یکدیگر و هدایت آنان است، نه تنها در میان شیعیان وجود دارد، بلکه تمامى آزادگان جهان را شامل شده و هر آن کس که با این خاندان آشنا شود را در زمره شیفتگان آنان قرار مى دهد. این عشق و ارادت نسبت به اهل بیت پیامبر(ص) در میان اهل سنت نیز از جایگاه ویژه اى برخوردار است. بررسى سیره و آثار بزرگان اهل تسنن از صدر اسلام تاکنون گواه بر این ادعا است. امروزه با نگاهى اجمالى بر بسیارى از آثار علماء، دانشمندان، متفکرین، هنرمندان و شعراى اهل سنت مى توان موجى از این دل دادگى و مهرورزى را یافت. عشق و ارادتى که آن را جزء اصول ایمانى خویش دانسته و از طریق آن امید رستگارى مى طلبند. کتاب «سیماى على(رض) از منظر اهل سنت»و «ولاى حسین(ع)» دو اثر از هزاران آثار برجسته برادران اهل سنت مى باشد که در این راستا قدم برداشته و گوشه اى از این ارادت صادقانه را به تصویر کشده اند.

تعتبر قضیّة عاشوراء واستشهاد الإمام الحسین (ع) من أعظم الأحداث فی تاریخ الإسلام بعد واقعة الغدیر، لأنّه قام بحماسة کبیرة فی عاشوراء وفدّی نفسه وأسرته وأصحابه للحفاظ علی الإسلام. هذه الواقعة الإنسانیّة أثّرت فی روح الشّعراء الألیمة فی أنحاء العالم بحیث إنّهم رثوه علی مدی التّاریخ، وکان شعر بعضهم مرآة صافیة لتبیین حقیقة هذه الواقعة المؤثّرة فی نفوس النّاس. قمنا فی هذه المقالة بدراسة نهضة عاشوراء فی ملحمة الشّاعر العراقیّ المعاصر «عبدالمنعم الفرطوسیّ» الذّی یعتبر من شعراء الطّفّ، علی أساس المنهج التحلیلیّ التّوصیفیّ، هو الّذی نظم أشعاراً رائعةً ومؤثّرةً فی رثاء الإمام الحسین (ع)، واهتمّ بتبیین واقعة عاشوراء واستشهاد الإمام الحسین (ع) فی الجزء الثّالث من ملحمته. الواقع إنّه یدرس نهضة عاشوراء فی ملحمته بالطّابع الرّوائیِ علی غرار المقتل ویصوّر للقارئ کلّ الأحداث الّتی وقعت فی هذا الیوم. فلهذا درسنا فی هذه المقالة حیاة الشّاعر أوّلاً ثمّ بحثنا فی ملحمته ورکّزنا علی الجزء الثّالث منها التی تختصّ بالحسین وثورته الخالدة. أهمّ النّتائج الّتی انتهی إلیها البحث هو صُراخ حریّة الإمام الحسین (ع)، کفاحه ضدّ الظّلم والتّعسّف، عدم استسلامه أمام إرادة الحکّام وسلاطین الجور، دفاعه عن الدّین والعدالة وفی النّهایة تضحیة الإمام (ع) فی سبیل حفظ القیم الإسلامیّة.

ریاضت، گرچه در تداعی ذهنی اکثر افراد، اعمال شاق صوفیان و مرتاضان است، در شکل صحیح آن، لایه زیرین شریعت و شیوه دیرین طریقت و تنها راه خروج از منزل نفسانی و عروج به مقام ربانی است. تفاوت رهبانیت و تصوف جاهلانه با ریاضت مطلوب دین، در اصل لزوم ریاضت نیست، بلکه در انگیزه ها و ابعاد ریاضت است. پیام «رهبانیة امتی الجهاد»، خروج از ریاضت انحرافی و ورود در ریاضت مطلوب است نه خروج کلی از ریاضت. اجتماعی و جهانی بودن اسلام، ریاضت را از ابعاد فردی و کوته بینانه به ابعاد اجتماعی و متعالی ارتقا می دهد؛ بنابراین گرچه از صدمات بدنی می کاهد، ضربات سهمگین تری بر بت نفس وارد می آورد. این نوشتار با استفاده از احتجاجات ائمه معصومین (ع) در مقابل برخی صوفی منشان، سعی در ارائه شاخص های ریاضت مطلوب از منظر دین دارد.