درخت حوزه‌های تخصصی

این نوشتار با مفروض داشتن امکان و ضرورت تولید علم دینی به روش اجتهادی، درپی تبیین و تحلیل چیستی روش اجتهادی است. به گمان ما روش اجتهادی تنها روش کامیاب و موجه در تولید علوم انسانی اسلامی است. کوشیدیم تا اجتهاد را از جهت روش‌شناختی، تحقیق و کاوش کنیم و ارزش معرفت‌شناختی فراورده‌های حاصل از روش اجتهادی را مورد سنجش قرار ‌دهیم.

روانکاوی یکی از جریان‌های مهم فکری قرن بیستم محسوب می‌شود که از سوی زیگموند فروید، پایه‌گذاری شد. فروید، برخی مفاهیم بسیار مهم (برای مثال مفهوم ضمیر ناخودآگاه و یا نقش امیال سرکوب شده در شخصیت فرد) را وارد روان‌شناسی پس از خود کرد؛ هدف از این نوشتار، آشنایی با پاره‌ای از مباحث فلسفی و الهیاتی طرح‌شده در باب روانکاوی است. در ابتدا، آرا کارل پوپر (1994ـ1902)، فیلسوف بریتانیایی طرفدار فلسفه تحلیلی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از آن دیدگاه ژاک لاکان (1981ـ1901)، فیلسوف فرانسوی متعلق به سنت فلسفی اروپای قاره‌ای و یکی از فیلسوفان نزدیک به جریان فلسفی پست‌مدرنیسم که روانکاوی را وارد فلسفه کرد، را مورد بررسی قرار داده و در پایان نظر پل تیلیش (1965ـ1886)، فیلسوف آلمانی و الهیدان پروتستان‌مذهب که عقاید او در الهیات جدید بسیار مورد توجه‌اند و او هم توجه خاصی به اگزیستانسیالیسم و روانکاوی در آرای الهیاتی خویش دارد، مورد مداقه قرار خواهد گرفت.

در دهه‌های اخیر، برخی از پارادایم‌های پژوهش در علوم انسانی ارایه شده است که آنها را می‌توان در کنار و یا به جای روش‌های سنتی پژوهش مورد استفاده قرار داد. هرمنوتیک یکی از ‌این جریان‌های فکری در قرون جدید است. ‌این نظریه علوم انسانی را به طور خاص دربرمی‌گیرد. محقق تلاش می‌کند، با توجه به ماهیت خاص پدیده‌های انسانی عمل کند، و در جست‌وجوی اهدافی همچون بازیابی قوانین جهان‌شمول نباشد. ‌متمایز کردن روش پژوهش علوم انسانی از علوم طبیعی، مخالفت با ساده‌سازی و تقلیل‌گرایی پدیده‌های اجتماعی و انسانی، دوری از ورطه آمارگرایی در علوم انسانی، توجه به تمامیت و کلیت انسان، تاکید بر نقش دلایل در رفتار انسان به‌ جای جست‌و‌جوی علل و استفاده از روش درون‌نگری از نکات مثبت‌ این شیوه تفکر است.

زمینه: با مروری بر پیشینه اخلاق در جهان، ایران باستان و دستورات و رهنمودهای ادیان ایرانی، اسلام و زرتشت و اشاره ای به آیین و آداب اخلاقی در نظم و نثر پارسی، به بررسی و کنکاش واژه پرفشن و مقایسه با مفهوم و کاربرد حرفه و کسب و کار پرداخته شده است. توضیح این که خدمات هر پیشه و شغلی، مانند نجاری، آهنگری و غیره که در قبال دریافت پول (پاداش) ارائه می شود، در واقع همان حرفه و کسب و کار است، ولی خدمات عالیه ای که نه بخاطر پول بلکه در خلوص و قداست و معنویت انجام می شوند و با پاداش مادی و دنیوی قابل جبران نیستند (مانند پزشکی، معلمی، روحانیت، قضا، هنر و ادبیات و....)، از ارج والایی برخوردار هستند و برابر مفهوم کیش قرار دارند. نتیجه گیری: پروفشن و برابر فارسی آن کیش، شامل چند گروه از خدمات متعالی است، در حالیکه دیگر مشاغل هر چند دارای صنف و سندیکا و کد اخلاقی باشند، کیش و رسالت و حرفه شریف نخواهند بود.

امروزه مساله اخلاق یکی از ضرورت های اساسی در سازمان ها می باشد و پرداختن به آن در سازمان ها امری گریزناپذیر است. مطالعات اخلاق در دنیای مدیریت و سازمان ذیل عناوین مختلفی چون اخلاق مدیریت، اخلاق سازمانی، اخلاق کار و ... انجام گرفته است و مطالعه مرزهای این دانش ها برای تفکیک گزاره های مطرح شده در هر یک از آنها ضروری است. در این مقاله ابتدا از منظر فلسفی به موضوع علم پرداخته می شود؛ آنگاه عناوین مطالعات اخلاقی مرتبط با مدیریت و سازمان که عبارتند از: اخلاق کار، اخلاق حرفه ای، اخلاق سازمانی، اخلاق کسب و کار و اخلاق مدیریت، مطرح شده و با توجه به تعاریف صاحبنظران و کنکاش در مباحث آنها سعی می شود که مرز مشخصی بین این حوزه ها ترسیم گردد تا بتوان جایگاه گزاره های مطرح شده در این حوزه ها را شناسایی نمود.

طی سال های اخیر، صنعت زیست فنآوری از سوی کارشناسان اخلاق مورد حمله قرار گرفته است، که بیش ترین دلیل آن اعطای حقوق مالکیت فکری به نتایج و فرآورده های این صنعت و عدم دسترسی کشورهای در حال توسعه به این محصولات می باشد. اگر چه این صنایع تلاش کرده اند تا با استدلال های اقتصادی و قانونی، خود را توجیه نمایند، اما نتیجه آن ایجاد یک شکاف ارتباطی بین صنایع مذکور و کشورهای کم درآمد شده است. این مقاله سعی می کند که استدلال هایی را در جنبه های مختلف ارایه و ارزیابی نموده و راه حل های ممکن برای شرایط موجود را پیشنهاد دهد. هم چنین تلاش می شود که مسوولیت اخلاقی صنایع زیست فنآوری را در تولید محصولات و فراهم کردن امکان دسترسی به آنها را تعیین نماید، در حالی که مسوولیت افراد، دولت ها و شرکت های خصوصی را نیز یادآور می شود. در آخر نتیجه گیری می شود که با تدوین های کدهای بین المللی، می توان در راه خود تنظیمی این صنایع گام مثبتی برداشت.

استفاده از موردکاوی؛ به عنوان یکی از استراتژی‌های تحقیق در مطالعات علوم اجتماعی، به‌ویژه در تحقیقات با مقیاس کوچک، به سرعت در حال اشاعه یافتن است. هدف موردکاوی برقراری پل ارتباطی بین مطالعات کتابخانه‌ای از یک‌سو، و اطلاعات زندگی واقعی از سوی دیگر می‌باشد، تا اصول و نظریه‌های علمی در پشت دیوارهای دانشگاه باقی نمانند.مورد یا قضیه، روایت مکتوبی از پژوهشی است که قبلا وجود داشته و موقعیتی نیست که به صورت تصنعی ایجاد شده باشد. علاوه بر آن، مشابهتی نیز با تحقیق تجربی ندارد که متغیرها دستکاری می‌شوند تا تاثیر یک عنصر خاص را اندازه‌گیری کنند. مطالعه موردی یک بررسی عمیق و چند‌وجهی است که با استفاده از روش‌های تحقیق کیفی بر روی یک پدیده اجتماعی، صورت می‌گیرد.در این مقاله تلاش گردیده تا روش، تاریخچه، تعاریف، ویژگی‌ها، انواع، مزایا و معایب رویکرد موردکاوی و کاربردهای آن به عنوان یک استراتژی تحقیق از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گیرد و سپس موردکاوی به عنوان روشی اثربخش برای آموزش علمی معرفی شده و ساختار قضیه اثربخش، اعتبار و روایی مطالعه موردی به همراه فرایند اجرای تحقیقات از طریق مطالعه موردی تشریح گردد.

مهم ترین عامل توسعه هر جامعه، افراد آن جامعه می باشند چرا که انسان هم هدف و هم ابزار توسعه است. این اهمیت وافر موجب شده تا کشورهای جهان و سازمان های بین المللی توجه خاصی به امر توسعه انسانی داشته باشند و عوامل تاثیرگذار بر آن را شناسایی کنند. این تحقیق نیز با تاکید بر اهمیت توسعه انسانی برای رشد جوامع، در جستجوی شناخت تاثیر یکی از معضلات بغرنج جوامع بشری - فساد اداری، بر شاخص های توسعه انسانی می باشد. تحلیل اطلاعات 86 کشور که از طریق نمونه گیری تصادفی نظام مند انتخاب شده اند بیانگر تاثیر معنی دار فساد بر کاهش توسعه انسانی و ارتباط منفی با اجزا آن، به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. در ادامه مقاله، منشور اخلاقیات سازمانی به عنوان یکی از راهکارهای عمده برای کاهش فساد اداری، به ویژه در جوامعی که دارای نظام های ارزشی و اعتقادی فراگیر می باشند، مورد بحث قرار می گیرد.

امروزه بسیاری از اطلاعات پزشکی افراد جنبه پیشگویانه دارد که در صدر این بخش از اطلاعات باید به یافته های ژنتیک افراد اشاره کرد. بحث در اطلاق و تقیید رازداری پزشکی لازم آمده و به نظر نگارندگان باید برای این منظور تمهیدات قانونی و ضمانت اجراهای لازم اندیشیده شود تا دستیابی به اطلاعات ژنتیک، افراد را به شهروندان درجه دوم و سوم مبدل نسازد و به تحدید تمام یا قسمتی از حقوق انسانی، قانونی و عرفی آنان منجر نگردد.ویسندگان این مقاله سعی دارند با احصای موارد لزوم افشاسازی اسرار پزشکی و ژنتیک افراد از اطلاق محرمانه بودن بر کلیه اطلاعات مذکور دفاع نموده و امکان تحدید این رازداری به وسیله قانون یا عرف را جز در موارد رضایت منجز فرد مربوطه و لزوم حفظ جان انسان رد نمایند.

برای فهم رابطه اخلاق و حقوق باید مفهوم آنها را بشناسیم. حقوق مجموعه قواعد الزام آور کلی است که به منظور ایجاد نظم و عدالت بر یک جامعه حکومت می کند و از طرف دولت تضمین شده استبنابراین قواعد حقوق الزام آور است. حقوق مجموعه ای از باید و نباید؛ است. قاعده ای رفتاری و کلی است. بنابراین تصمیماتی که مجالس مقننه در مورد خاص می گیرند حقوق نیست زیرا حقوق باید کلی باشد، تمام کسانی که مصداق آن هستند باید تابع آن باشند. حقوق دو هدف دارد که گاه با هم متعارض هستند: 1- ایجاد نظم 2- استقرار عدالت. این دو بدون دیگری فایده مطلوب را ندارند. اساس عدالت باید بر زمینه نظم باشد. اما موضوع اصلی مورد بحث اخلاق است:قواعد اخلاقی تکیه بر وجدان شخص دارد، یعنی اعتبار این قواعد از درون تضمین می شوند نه از برون در حالی که قواعد حقوق از طرف دولت تضمین می شود.در ادامه این مقاله به تفاوت های معرفت شناسنامه اخلاق و حقوق و همچنین به پاره ای از موارد و مصادیق اخلاق اجتماعی در حمل اشاره گردیده است.

یکی از مهم ترین موضوعاتی که در اخلاق پزشکی مطرح و قابل پرداختن است و مسئله روز سلامت کشور را شامل می شود، موضوع تخصیص بودجه های کلان سلامت و پیشگیری از بیماری و اصلاح تعیین کننده های اجتماعی سلامت است. عدالت در رابطه با سلامت، در مفهوم امروزین خود، نه فقط تخصیص منابع درمانی به بیماران، بلکه تامین شرایطی برای زندگی تمامی مردم است که آنها را تا حد ممکن بر مدار سلامت و دور از بیماری نگاه دارد. در این مقاله ضمن توضیح دو پارادایم پزشکی و اجتماعی عدالت در اخلاق زیستی، پرداختن به موضوع عدالت در سلامت از منظری که در پارادایم اجتماعی به آن نگریسته می شود، بعنوان حلقه مفقوده ادبیات اخلاق پزشکی در سطح جهان و بویژه در زبان فارسی مطرح شده و به شرح این نکته پرداخته شده است که اگر قرار است اخلاق پزشکی در جهت تامین و ارتقای سلامت جامعه گام بردارد، باید در کنار موضوعات دیگر، نگاهی جدی به موضوع سلامت عمومی داشته باشد و این عرصه ای است که در آن هیچ اصلی مانند اصل عدالت راهگشا و جهت بخش نیست.

هدف: برای سازمان دهی و اولویت بندی تخصصی آثار علمی، پذیرش مسایل اخلاقی و ارزش اجتماعی فرآیند پژوهش و تبعات کاربردی آن نقش مهمی ایفا می کند و به این دلیل که طیف وسیعی از افراد آکادمیک دست اندرکار پژوهش های پزشکی هستند اقدامات سوء در پژوهش های علمی، چگونگی مدیریت داده های پژوهش، و نویسندگی و انتشار مقالات مورد بررسی قرار می گیرد. روش: در این مطالعه، با به کارگیری واژگان""scientific misconduct""، ""medical research""، “integrity”، 8 مقاله مرتبط در pubmed و 33 مقاله مرتبط درgoogle scholar یافت و بررسی شد. بحث: از یک سو، موسسات دست اندرکار پژوهش مسئول فراهم ساختن محیط مناسبی جهت محافظت از انجام درست پژوهش و برنامه ریزی و ارایه خط مشی هایی جهت مقابله با شواهد اقدامات سوء در پژوهش هستند و از سوی دیگر، در نشریات معتبر علمی این تعریف برای اقدامات سوء علمی ملاک سنجش است: ""جعل، تحریف، و سرقت تالیفات یا سایر اعمالی که با اعمال پذیرفته شده در زمینه ارائه طرح پیشنهادی، چگونگی اجرای طرح، و گزارش پژوهش در جامعه علمی مغایرت دارد."" بنابراین، جهت حصول اطمینان از محافظت از انجام درست پژوهش، باید هم زمان به پیشگیری و کنترل پرداخت. جهت پیشگیری، پژوهشگر باید از اصول محافظت از انجام درست پژوهش، ازجمله ثبت و نگهداری داده ها، قوانین مربوط به اجرای پژوهش، نویسندگی مسئولانه، و تعارض منافع آگاهی یابد. همچنین، لازم است سازمان های مستقل از پیش تعریف شده جهت بررسی اقدامات نادرست علمی ایجاد شوند و علاوه بر نظارت بر ثبت به موقع و کامل مدارک پزشکی، به صورت مستمر و بدون قید و شرط به کنترل کیفیت و چگونگی مدیریت داده ها نظارت کنند. نتیجه گیری: در کشور ما، فرهنگ سازی برای تمامی سطوح فراگیران و حتی اساتید محترم حائز اهمیت است و لازم است کیفیت انتشارات علمی برای تداوم موقعیت یا ارتقاء دانشگاهی جهت اعضای هیئت علمی نیز بازبینی شود. قطعا یک سیستم نظارت کننده توانمند می تواند موجب کاهش اقدامات سوء علمی شود.

مردم نگاری، هم به عنوان شیوه جمع آوری اطلاعات (انواع مشاهده)، هم به عنوان یک روش تحقیق (مجموعه نگرش کیفی و تحلیلی نسبت به یک موضوع تحقیق خاص) و هم به عنوان یک نظریه (مجموعه نظام خاصی که یک موضوع را در چهارچوب آن بتوان تحقیق کرد) مطرح است.این روش بیش تر در رشته انسان شناسی و در روش های کیفی رشته های علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد.استفاده از این روش در مورد تعدادی از موضوع ها که با ابزاری مانند پرسش نامه یا حتی مصاحبه های مستقیم امکان پذیر نمی باشد، به پژوهشگر امکان می دهد تا موضوع را بسیار عمیق و دقیق شناسایی کند. این شناخت موضوع اعم از مثبت (بررسی مراسم ازدواج) یا منفی (بررسی مراحل اعتیاد) برای جامعه مفید خواهد بود.

این مقاله ضمن تلاش برای تبیین برخی مبادی روش شناسانه علم مدیریت، می کوشد تا از طریق تفکیک میان دو جهان نظری و هرمنوتیکی، پارادایم های متفاوت روش شناسی در این دو ساحت را در حوزه علم مدیریت آشکار سازد.پس از آن این نوشتار با تکیه بر مبانی روش شناسی و معرفت شناسی ملاصدرا به معرفی ساحت سومی برای طرح بحث مبادی روش شناسی جدید، به منظور فهم سازمان و مدیریت می پردازد. بر این اساس، با رویکردی تطبیقی مبحث فهم و شناخت از منظر فلاسفه هرمنوتیکی و اسلامی مورد بحث قرار می گیرد. بدین منظور، نظریه اتحاد عاقل و معقول ملاصدرا به عنوان محور طرح مباحث شناخت شناسی اسلامی مدنظر قرار گرفته است. در پایان نیز پژوهشگران، استعاره را به عنوان قوی ترین ابزار متفکران جهان هرمنوتیکی در فرآیند کسب و انتقال معنا مورد بحث قرار می دهند.