ملوک السادات حسینی بهشتی

قرآن کریم تنها برنامه زندگی است که سعادت و خوشبختی را برای هر فرد تضمین می کند، در این اساسنامه که از سوی خداوند حکیم تنظیم شده، نیازهای ریز و درشت او برای رسیدن به کمال سعادت وخوشبختی مطرح شده است .اسلام با همه عنایتی که به پیشرفت های علمی و صنعتی و زندگی مادی دارد، پیوسته خدا، تقوا، راستی و درستی، اخلاق و ملکات فاضله، اعمال شایسته و پسندیده در درجه اول و سرلوحه اوست در حقیقت یکی از ویژگی های قرآن کریم، دارای ظاهر و باطن بودن آن است که تا چندین لایه درونی ادامه می یابد، از روش های پژوهش مناسب و علمی برای کشف لایه های درونی ظواهر آیات قرآن، تحلیل محتوای کیفی کلام است. با توجه به تحقیقات گسترده ی که در حوزه علوم قرآنی صورت گرفته است. مفسران و پژوهشگران قرآنی غالبا آیات اخلاقی قرآن را در سه محور الهی، فردی و اجتماعی طبقه بندی می کنند. بر همین اساس به منظور انجام این پژوهش، محور سوم یعنی آیات اخلاق اجتماعی انتخاب و بر اساس فن تحلیل محتوای مضمونی و بر مبنای واحد آیات و به صورت کمّی و کیفی، جداول تحلیل محتوا تشکیل شد. و سپس مقوله ها و زیر مقوله های هر آیه همراه با بسامد آیات و کلیدواژه های ضمنی و لفظی استخراج شد. دامنه پژوهش 427 آیه از آیات اخلاق اجتماعی است که پس از تفکیک آن از آیات اخلاق الهی با 521 آیه و اخلاق فردی با 345 آیه تحلیل محتوا شد ابزار پژوهش در بخش معانی لفظی قرآن کریم با ترجمه استاد محمدمهدی فولادوند و در بخش کیفی ترجمه تفسیر المیزان مورد استفاده قرار گرفت نتایج پژوهش نشان داد آیات اخلاق اجتماعی دارای 10 مقوله و 89 زیر مقوله می باشد. مقوله ارزش های اسلامی در مورد اموال با 18%، ارزش های اخلاقی در مورد گفت و شنود 13%، حقوق اعضای جامعه 11 %، خانواده 10%، آداب معاشرت 7% ، وفای به عهد7% و عدالت و ظلم 6 % می باشد.تاکید بیشتر قرآن کریم و امر بر انفاق،اطعام فقرا، حفاظت از اموال یتیم،پرداخت زکات و نهی از کم فروشی،تجاوز به مال یتیم و ربا از نشانه توجه متکلم این کلام الهی به حفظ و تحکیم روابط اجتماعی در جامعه اسلامی می باشد.

هستی شناسی، واژگان و مفاهیم مشترک مورد استفاده برای توصیف و ارائه یک حوزه از دانش را معین می کند و می تواند مبنایی برای سازماندهی و مدیریت دانش در یک حوزه خاص باشد. با این وجود ساخت هستی شناسی کاری دشوار و زمان بر است. به منظور تسهیل و سرعت بخشیدن به این امر، می وان منابع دیگر دانش نظیر اصطلاحنامه ها را مورد استفاده قرار داد. اصطلاحنامه به لحاظ دارا بودن اطلاعات معنایی و ساختار سلسله مراتبی مفاهیم و نیز نشان دادن روابط میان آنها منبع مناسبی برای ساخت هستی شناسی به حساب می آید. ما با هدف شکل گیری هستی شناسی در حوزه علوم پایه، اصطلاحنامه هایی که پیش از این در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در حوزه های مختلف شیمی، فیزیک، زیست شناسی، زمین شناسی و ریاضی تدوین شده بود را مبنای ساخت هستی شناسی قرار دادیم. برای این منظور، ابتدا مغایرت ها و هم پوشانی های مفاهیم مشترک حوزه های مختلف علوم پایه در اصطلاحنامه های مختلف را برطرف ساختیم تا بتوان از آن ها در یک هستی شناسی واحد بهره برد. پس از آن کلیه اصطلاحنامه ها با یکدیگر تلفیق و اصطلاحنامه جامع تولید شد. سپس طراحی مفهومی هستی شناسی با استفاده از روش «مت آنتولوژی» بر اساس مفاهیم و روابط موجود در اصطلاحنامه ی جامع صورت گرفت. در نهایت هستی شناسی علوم پایه بر اساس طراحی صورت گرفته پیاده سازی شد تا به عنوان ابزاری استاندارد جهت ذخیره و بازیابی اطلاعات به کار گرفته شود.

اهداف پژوهش : هدف اصلی پژوهش حاضر، آگاهی از وضعیت نمایه­سازی منابع دیداری-شنیداری در مراکز آرشیوی شهر تهران و بررسی کارآیی آن از دیدگاه کاربران است. روش/رویکرد پژوهش : پژوهش حاضر، به روش پیمایشی تحلیلی انجام شده و جامعه مورد مطالعه شامل دو گروه است:1)­نمایه­سازان مراکز آرشیوی دیداری-شنیداری شهر تهران که به روش سرشماری انتخاب شده و جمعاً 55 نفر هستند، و2) کاربران مراجعه­کننده به این مراکز در مدت یک ماه که 71 نفر هستند. برای گردآوری اطلاعات از دو پرسشنامه مجزا برای نمایه­سازان و کاربران استفاده شد و نتایج به­دست آمده به کمک آمار توصیفی واستنباطی و نرم­افزار اس. پی. اس. اس. تجزیه و تحلیل شد. یافته­های پژوهش : آشنایی بیش از نیمی از نمایه­سازان با اصول نمایه­سازی در (حد مطلوب)است. اما آشنایی آنها با واژگان و زبان تخصصی کاربرانشان کمتر از (حد مطلوب)است. همچنین، ابزارهای استانداردسازی، به­طور کامل، پاسخگوی نیازهای نمایه­سازان نیست. کاربران خواستار ارتقای قابلیت­های جست­وجو در نرم­افزار و همخوانی نمایه­ها با واژگان تخصصی خود هستند. بین استفاده از نمایه­ها در مراکز مختلف از دید نمایه­سازان و کاربران تفاوت معنا­داری وجود ندارد. نتیجه­گیری :فرضیه پژوهش، مبنی بر وجود تفاوت معنا­دار بین میانگین میزان استفاده از نمایه­ها در مراکز مورد بررسی تایید نشد .فرضیه پژوهش، مبنی بر وجود تفاوت میان نظر کاربران و نمایه­سازان درباره کارآیی نمایه­ها تایید ­شد.طبق فرضیه پژوهش، بین وضعیت نمایه­سازی منابع دیداری­-شنیداری در مراکز آرشیوی و کارآیی این خدمات از دید کاربران رابطه معنا­داری وجود دارد و هر چه این وضعیت مطلوب­تر باشد کارآیی نمایه­ها نیز از دید کاربران بیشتر می­شود . مشکلاتی اعم از نبود ابزار مناسب نمایه­سازی ، نبود خط مشی مدون، و عدم تناسب حجم کار با تعداد نیروی انسانی در روند نمایه­سازی منابع دیداری­-شنیداری وجود دارد که موجب بروز کاستی­هایی در کیفیت نمایه­ها می­شود.

در عصر اطلاعات، اطلاعات علمی- فنی زیربنای هرگونه تصمیمات جدی اجرایی و تحقیقاتی محسوب می‌گردد. موج اطلاعات در سالهای اخیر به شکل چشمگیری گسترش یافته و در زمانی قابل پیش‌بینی میزان این اطلاعات رشد سریع‌تری خواهد یافت. از این رو ضرورت سازماندهی این گونه اطلاعات اهمیت بیشتری می‌یابد در این میان آنچه حائز اهمیت است روشهای دستیابی به آن می‌باشد. اطلاعات مرتبط بایستی به سرعت و در حداقل زمان قابل دسترسی گردد. سیستمهای رایانه‌ای شامل نظام مدیریت اطلاعات، نظام خبره، بانکهای اطلاعاتی و نظام‌های پردازش و بازیابی اطلاعات است. هر چند نظام‌های اطلاعاتی گوناگونی در این زمینه مورد استفاده قرار می‌گیرند لکن در طراحی آنها مشکلات و سئوالات مشترکی مطرح می‌باشند: 1- چگونگی سازماندهی دانش موجود و نتایج تحقیقات علمی 2- چگونگی بازیابی اطلاعات و هدایت کاربر در جهت استفاده صحیح از نظام اطلاعاتی بنابراین هر نظام بازیابی اطلاعاتی متشکل از انبوهی از اسناد و مدارک و نیز حجم قابل توجهی از پرسش‌ها و سؤالات است و شیوه‌هایی را دربر می‌گیرد که به تناسب هر یک از پرسش‌های جستجوگر، اسناد و مدارک متناسب و مرتبط با آن را بازیابی و در اختیار قرار دهد. این شیوه عبارتند از: 1- ذخیرهء اطلاعات (به کارگیری عناصری جهت بازیابی و ارائه اطلاعات ذخیره شده) این بخش محتوای مدرک علمی را توصیف نموده و به شکلی ارائه ‌می‌دهد که براساس ویژگیهای آن اسناد و مدارک بازیابی می‌شوند. یکی از این روشها، کاربرد اصطلاحنامه و تعیین توصیفگرها براساس نظام منطقی مفاهیم و ارائه محتوای مدارک است. 2- بازیابی اطلاعات (به کارگیری عناصری جهت تعیین نیازهای اطلاعاتی کاربران) این بخش می‌تواند سؤالات و نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان را به گونه‌ای شکل دهد که بواسطه اطلاعات حاصل از نیازسنجی استفاده‌کنندگان، مدارک مناسب بازیابی شوند. 3- اشاعه اطلاعات (به کارگیری عناصری جهت ارائه و اشاعه اطلاعات بازیابی شده) در این بخش نتایج حاصل از جستجوی اطلاعات مورد نیاز کاربر در اختیار وی قرار می‌گیرد. در این مقاله به طور ویژه، مبحث واژه‌گزینی در نمایه‌سازی مدارک و اسناد به منظور بازیابی اطلاعات و در نتیجه فرآیند ترجمه اسناد به زبان نمایه‌سازی و کاربرد اصطلاحنامه‌ها به عنوان پشتوانه نمایه‌سازی ماشینی با رویکرد به فعالیتهای اصطلاح‌شناختی در مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

دف پژوهش حاضر، شناسایی مفاهیم اجتماعی قرآن کریم، با تأکید بر جامعه شناسی زن، خانواده و ازدواج به منظور ارائه ی مدل خانواده ی موفق قرآنی می باشد.رویکرد پژوهش حاضر، از نوع آمیخته (کمی و کیفی) است. از نظر هدف، کاربردی، از نظر روش، توصیفی- تحلیلی و نظریه ای مبنایی است.دامنه ی پژوهش حاضر، آیات اجتماعی قرآن کریم با موضوع زن، ازدواج وخانواده است بر همین اساس، تعداد 398 آیه انتخاب و ترجمه ی آیات وارد نرم افزار اکسل گردید. تحلیل آیات با استفاده از کدگذاری باز و محوری انجام و مقوله های محوری در سه موضوع خانواده، ازدواج و زن تعیین شد. جامعه آماری پژوهش شامل متخصصان علوم قرآنی و جامعه شناسی است که به شیوه ی گلوله برفی انتخاب شد. روایی پرسش نامه توسط 12 نفر از متخصصان علوم قرآنی و پایایی ابزار پژوهش با استفاده از آزمون آلفای کرنباخ مورد سنجش قرار گرفت و مقدار 87/0 حاصل شد. یافته های پژوهش نشان داد، از تحلیل آیات  قرآن کریم در موضوع مورد مطالعه 30  مقوله ی محوری، 302 مفهوم و 691 کد  حاصل شد که به ترتیب در بخش خانواده با 13 مقوله ی محوری ، 78 مفهوم  و  300 کد، در بخش ازدواج 8 مقوله محوری،  64 مفهوم  و 111 کد و در بخش زنان با 6 مقوله ی محوری ،160 مفهوم و 280 کد  منتج گردید.  بیشترین کد حاصل شده  در بخش خانواده به دست آمد که در اصل ارائه ی مدل مفهومی پژوهش حاضر هم تأکید بر همین موضوع دارد. همچنین تحلیل آیات نشان داد که بیشترین آیات در موضوع زنان با  206 آیه ، در موضوع خانواده با  145 آیه و در موضوع ازدواج با 47 آیه می باشد. رهاورد پژوهش حاضر پیوستگی آشکار و پنهان آیات قرآن کریم است که نشان دهنده ی اهمیت نهاد خانواده در پیشرفت های اجتماعی جوامع اسلامی است. 

یکی از پایه ای ترین مراحل پردازش خودکار متن، تشخیص خطاهای املایی و استانداردسازی نویسه هاست. بدون گذر از این مرحله، ذخیره سازی مستندات متنی با مشکلات متعددی مواجه شده و موجب اختلال در بازیابی ماشینی آن ها می گردد. بدین ترتیب، متخصصان حوزه های پردازش زبان طبیعی و زبان شناسی رایانشی همواره در تلاش ظهستند تا با ارائه روش ها و الگوریتم های مطلوب انواع داده ها را در بوته پردازش قرار داده و به داده ای استاندارد دست یابند. در زبان انگلیسی و برخی زبان های دیگر، تحقیقات متعددی در این زمینه انجام شده و به دنبال آن زبان فارسی نیز در این زمینه مورد تحقیق قرار گرفته است. این تحقیقات متعدد گاهی در حد پژوهش به قوت خود باقی مانده و گاهی نیز در قالب محصول عرضه شده است. مقاله حاضر به طبقه بندی انواع روش ها و دادگان مورد نیاز در این تحقیقات پرداخته و فرایند هر کدام از آن ها را به طور خاص و نحوه سنجش میزان دقت پردازش آن ها را به طور عام شرح می دهد. در این مقاله همچنین، نحوه عملکرد سامانه های تک زبانه فارسی توصیف شده و به نحوه برخورد آن ها با چالش های زبان فارسی اشاره می گردد.

پژوهش حاضر با هدف کشف نقشه ی مفهومی خانواده برمبنای پشتوانه ی انتشاراتی مطالعات زنان در ایران طی سال های 1374 تا 1397 با روش کمی و کیفی انجام شد. جامعه ی آماری پژوهش در بخش کمی شامل 792 کتاب و 1142 مقاله و در بخش کیفی 11 نفر از متخصصین حوزه مرتبط با موضوع پژوهش است. یافته ها ی پژوهش حاکی از آن است که مفهوم خانواده با بیشترین اولویت موضوعی با 61/33 درصد از مجموع مفاهیم عینی و ضمنی، مفهوم هسته در موضوع مطالعات زنان را تشکیل می دهد. مفاهیم به دست آمده از روش دلفی شامل دو دسته بندی موضوعی تحکیم خانواده و آسیب شناسی خانواده، با داشتن بالاترین میزان پژوهش در منابع اطلاعاتی زنان، برای دستیابی به نقشه ی مفهومی برگزیده شدند. در دسته بندی تحکیم خانواده، مقوله ی اخلاق، روحیه ی حمایت و اشتغال و در دسته بندی آسیب شناسی خانواده، مقوله ی اخلاق ناپسند، تعارضات و رسانه ها پربحث ترین مقولات شناخته شدند.

این پژوهش با هدف تشریح مشکلات عمده نوشتاری و معنایی زبان فارسی در استفاده از محیط های اطلاعاتی و تعیین میزان انطباق و توجه به این ویژگی ها هنگام جست وجو و بازیابی در پایگاه های اطلاعاتی فارسی و به روش پیمایشی-تحلیلی و با استفاده از شیوه مشاهده مستقیم انجام گرفت. پس از مرور پژوهش های مرتبط، کلیدواژه های کاوش در قالب یک سیاهه شکل گرفت. هر یک از این کلیدواژه ها در پایگاه های اطلاعاتی مورد مطالعه شامل «پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران»، «پایگاه استنادی علوم جهان اسلام»، «پایگاه مجلات تخصصی نور» و «پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» جست وجو و تعداد نتایج بازیابی شده ثبت گردید. سپس، به بررسی میزان انطباق پایگاه های اطلاعاتی با این ویژگی ها پرداخته شد. برخی ویژگی های نوشتاری و معنایی زبان فارسی سبب بروز مشکلاتی در بازیابی اطلاعات از پایگاه های اطلاعاتی منتخب می شوند. مواردی مانند پیوسته نویسی و جدانویسی واژگان مشتق، مرکب و مشتق- مرکب، گوناگونی جمع ها، واژگان دخیل و معادل آن ها در بخش نوشتاری و چندمعنایی، همنامی و ... در بخش معنایی از این دست ویژگی ها هستند. فقدان پوشش مناسب ویژگی های یادشده در مراحل ذخیره سازی و پردازش و عدم آگاه نمودن کاربر از آن جهت اصلاح فرایند کاوش در مرحله بازیابی اطلاعات در پایگاه های اطلاعاتی مورد پژوهش، اثرات نامطلوبی بر فرایند کاوش و بازیابی دارد. یافته ها نشان داد که پایگاه های اطلاعاتی فارسی نسبت به ویژگی های نوشتاری و معنایی زبان فارسی توجه کافی نداشته و بسیاری از ویژگی های آن را در مراحل ذخیره سازی و پردازش اطلاعات نادیده می گیرند. با توجه به تأثیر این ویژگی ها در تعامل کاربران با پایگاه های اطلاعاتی، احتیاج کاربران فارسی زبان به ابزارهای کاوش بومی و پایگاه های اطلاعاتی که مبتنی بر ویژگی های زبانیِ خودشان طراحی شده باشد، بیش از پیش احساس می شود. پژوهش حاضر با بررسی میزان توانایی پایگاه های اطلاعاتی فارسی زبان در پوشش برخی ویژگی های این زبان که در فرایند جست وجو و بازیابی تأثیر قابل توجهی دارند، نقاط ضعف و قوت این پایگاه ها را مشخص نموده است. نتایج آن می تواند در جهت بهبود و اصلاح عملکرد پایگاه های مذکور مورد استفاده قرار گیرد.

مقدمه: بررسی نظام مسائل و آسیب های آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی نشان می دهد نبود الگویی جامع و یکپارچه از عناصر کلیدی آموزشی و کم توجهی به رویکردهای نوین آموزشی از عوامل کلیدی در بروز مشکلات پیش روست. طراحی و اعتبارسنجی مدل معنایی آموزش در حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی به عنوان الگوی کاربردی و برخاسته از ادبیات پژوهش، به منظور فائق آمدن بر مسائل مذکور هدف این پژوهش است. روش شناسی: روش پژوهش حاضر از منظر تدوین، پیاده سازی و آزمون مدل روش علم طراحی است. در مرحله اول از روش فراترکیب و در مرحله بعد به منظور بومی سازی و اعتبارسنجی مدل به دست آمده از محاسبه ضریب توافق بهره گرفته شده است. یافته ها: با اجرای مراحل هفت گانه فراترکیب، مدل نهایی در سه لایه مفهومی، مقوله ای و مؤلفه ای به دست آمد. در هر یک از لایه ها مفاهیم و موضوعاتی شکل گرفتند که در نهایت به شناسایی 62 شاخص اصلی منتج شد. به منظور اعتبارسنجی کیفی مدل، از ضریب توافق خبرگی کاپا و تأیید خبرگی بالا استفاده شد. نتیجه گیری: مدل به دست آمده، نه تنها قادر خواهد بود مسائل مطرح در آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی را پاسخ دهد بلکه می تواند به عنوان مبنایی برای پژوهش های آتی در جهت طراحی و پیاده سازی نظام آموزش معنایی در رشته های مختلف قرار گیرد.

هدف: مطالعه مفاهیم اسناد دیوانی دوره قاجار تا پایان عهد ناصری با هدف مقوله بندی و برقراری روابط اصطلاح نامه ای. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کمّی و کیفی است. در این روش، ابتدا منابع معتبر تاریخی و ردیف اول دوره قاجار مطالعه و بررسی شد و مفاهیم موضوعی اصلی دیوان سالاری دوره قاجار تا پایان عهد ناصری شناسایی شد. سپس با تحلیل محتوا و چکیده اسناد دیوانی دوره قاجار تا پایان عهد ناصری در پایگاه اسناد آرشیو ملی ایران، مفاهیم موضوعی اصلی و فرعی همراه با فراوانی مقوله ها و زیرمقوله های موضوعی براساس پشتوانه سندی و انتشاراتی استخراج شد. یافته ها و نتیجه گیری: از 19771 زیرمقوله به دست آمده از اسناد دیوانی، القاب و مناصب دیوانی با 6895 زیرمقوله (9/34 درصد)؛ اصطلاحات دیوانی با 6811 زیرمقوله (2/34 درصد)؛ نهادهای دیوانی با 3445 زیرمقوله (4/17 درصد)؛ عناصر و گونه های اسناد دیوانی با 2620 زیرمقوله (3/13 درصد) شناسائی شد. مفهوم القاب و مناصب دیوانی، پربسامدترین مفهوم از مفاهیم اصلی اسناد دیوانی است. این مفهوم  پنج مقوله و 167 زیرمقوله دارد که شامل مقوله القاب و مناصب مالی-دیوانی (6/34 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب درباری-دیوانی (22 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب نظامی-دیوانی (56/21 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب دیوانی-دیوانی (55/12 درصد) و مقوله القاب و مناصب شرعی-دیوانی و قضایی-دیوانی (25/9 درصد). مناصب مستوفی، مستوفی الممالک، صدراعظم، ملا، قراسوران از پربسامدترین نمایه های (زیرمقوله های) مفهوم القاب و مناصب دیوانی به شمار می آیند. تمام نمایه های موضوعی مفاهیم اصلی اسناد دیوانی با یکدیگر روابط اصطلاح نامه ای دارند. پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی یعنی القاب و مناصب دیوانی بیشترین ارتباط اصطلاح نامه ای را با نمایه های موضوعی مفهوم نهادهای دیوانی دارد.

نظام های بازیابی اطلاعات برای افزایش نتایج مرتبط بازیابی شده و کسب رضایت کاربران به دنبال تغییر جستجوی مبتنی بر کلیدواژه به جستجوی مبتنی بر مفاهیم هستند. این نظام ها برای انجام این کار از ابزارهایی استفاده می کنند که بتوانند واژگان را به مفاهیم تبدیل کنند. این امر طی سالیان متمادی زمینه تولید ابزارهایی همچون طرح های رده بندی، سرعنوان های موضوعی، واژگان و اصطلاحنامه ها را فراهم آورده است. به تازگی نیز هستی شناسی ها در تکامل این روند به کار گرفته شده اند. این مسئله که نظام های بازیابی اطلاعات مطرح در دنیا که مدعی استفاده از هستی شناسی و اصطلاحنامه هستند چگونه از ویژگی های معنایی این ابزارها در روند بازیابی اطلاعات خود بهره می گیرند، مشکل اصلی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. در این مقاله 7 نظام بازیابی اطلاعات با توجه به استفاده از این ابزارها انتخاب شدند، ویژگی های معنایی نظام ها با بررسی متون در قالب سیاهه وارسی محقق ساخته ای ارائه شد. این ویژگی ها 5 مقوله کلی جستجوی مفهومی، جستجوی مترادف ها، پیشنهاد برای جستجو، استفاده از هستی شناسی ها و نمایش هستند. پژوهشگر با مشاهده ساختاریافته در قالب سیاهه ، این ویژگی ها را مورد بررسی قرار داد. با وجود این که این نظام ها از این ابزارها برای جستجو و بازیابی اطلاعات بهره گرفته اند، اما ویژگی های معنایی و هستی شناسانه مورد انتظار را نشان ندادند. پایگاه اطلاعاتی اریک و کتابخانه ملی استرالیا بیشترین امتیاز (32 و 24) را در معیارهای بررسی شده به دست آوردند و آرشیو ملی استرالیا و موزه بریتانیاکمترین امتیاز (12 و 13) را داشتند.

هدف: . ترسیم شبکه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق مقوله بندی و برقراری روابط اصطلاح نامه ای هدف پژوهش است. روش: پژوهش حاضر، از لحاظ هدف کاربردی است که از روش تحلیل محتوای کمّی، کیفی و اکتشافی استفاده شده است. برای مفهوم شناسی شبکه ای و درک ارتباط سیستمانیک و تا حدودی سلسله مراتبی میان مفاهیم از نرم افزار مکس کیودا استفاده شد. با تحلیل و واکاوی پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق کدگذاری مفاهیم اسناد شبکه معنایی حاصل از آن ترسیم شد. همچنین از نرم افزارهای اس.پی.اس.اس. و اکسل در بخش کمّی پژوهش استفاده شده است. یافته ها: بالاترین بسامد فراوانی مربوط به مفهوم القاب و مناصب با فراوانی 6920 مقوله فرعی یافت شد. با توجه به اهمیت این مفهوم در ساختار دیوان سالاری دوره قاجار، ترسیم شبکه معنایی حاصل از آن براساس رابطه های معنایی اصطلاحنامه ای (سلسله مراتبی، هم ارزی و وابسته) ارائه شده است. این شبکه معنایی براساس مقوله های اصلی و فرعی استخراج شده از القاب و مناصب دیوانی ترسیم شد. مقوله های اصلی عبارت انداز: القاب و مناصب مالی-دیوانی، القاب و مناصب نظامی-دیوانی، القاب و مناصب درباری-دیوانی، القاب و مناصب دیوانی-دیوانی و القاب و مناصب شرعی و قضایی- دیوانی. همچنین پربسامدترین مقوله اصلی مقوله القاب و مناصب مالی-دیوانی با (34 درصد) و پربسامدترین مقوله های فرعی مناصب مستوفی و مستوفی الممالک از مقوله مالی- دیوانی است. نتیجه گیری: شبکه معنایی حاصل از این پژوهش یکی از روش های بازیابی داده است که با استفاده از دانش معناشناسی به تعیین موضوع، تحلیل و مفهوم سازی نیاز اطلاعاتی پژوهشگران کمک می کند. همچنین کاربران اسناد به گستره موضوعی و در نهایت به دانش گستری و تولید دانش در اسناد دیوانی دوره قاجار پی می برند. ترسیم نقشه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار در موضوع مطالعات اسناد دیوانی دوره قاجار، شروعی برای هوشمندسازی، خودکارسازی و کارآیی بیشتر هستی شناسی تخصصی مطالعات آرشیوی است. در پژوهش حاضر تلاش شد برای دست یافتن به راهکارهای نوین احاطه و تسلط بر دایره مفهومی واژگان اسناد دیوانی، الگوهای ادراکی در روابط معنایی اسناد، به صورتی قابل فهم، برای رایانه و نظام های ذخیره و بازیابی ساخته شود، به طوری که هم نمایه ساز و هم جستجوگر (متخصصان و اصطلاح شناسان موضوعی) بتوانند از گستردگی و زمینه ارتباط میان مفاهیم آن و اندیشه های مرتبط با این مفاهیم به خوبی بهره گیرند.

هدف این مقاله بررسی ضرورت کارآمدی هستی شناسی ها در برابر تغییرات در مفاهیم، در سازگاری با تغییرات مفاهیم دانش است. به طور کلی، هستی شناسی ها نوعی از ابزارهای معنایی هستند که به دلیل کاستی های اصطلاحنامه ها در بازنمون دانش، قلمروهای موضوعی را از طریق نمایش مفهو م ها و رابطه های میان آنها  به کار گرفته اند. با توجه به تحولات مفاهیم و معنا، ضروری است در ساختار هستی شناسی ها بازنگری شود و تغییراتی برای سازماندهی و بازنمون دانش در هستی شناسی ها تدوین و طراحی گردند. این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای انجام شده است و اطلاعات آن از طریق مرور در کتاب ها ، مقالات مجلات علمی، مقالات همایش های علمی،  متون علمی نمایه شده در پایگاه های اطلاعات و اینترنت جمع آوری گردیده است. سپس، مفاهیم و اصول تغییر در هستی شناسی ها مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفته است.  این مقاله با روش کتابخانه ای، نحوه بازنگری و سازگاری هستی شناسی ها را با تغییرات مفاهیم و معناها مورد توجه قرار داده است. بر اساس یافته های پژوهش، می توان تغییرات در هستی شناسی ها را با توجه به  شش مرحله موجود در فرآیند تکامل هستی شناسی ها ارائه داد.که عبارتند از: دریافت تغییرات، ارائه و بازنمون تغییرات، معناشناسی تغییرات،گسترش و اشاعه تغییرات، اجرای تغییرات و تغییر در ارزش ها. همچنین، بر اساس یافته های دیگر این پژوهش و در راستای یک معماری منطقی برای حمایت از تکامل هستی شناسی ها می توان تغییرات در هستی شناسی ها به طور کارآمدتر اعمال کرد. همچنین هستی شناسی برای موثر بودن،  نیاز به تغییرات،  با سرعتی متناسب با تغییر در بخش هایی از جهان می باشند. بر اساس یافته های پژوهش، ضروری است که در زمان تغییر یک هستی شناسی به: ایجاد سلسله مراتب مفاهیم وابسته؛ نیازهای کاربران؛ تعیین علایق کاربران؛ انتخاب مناسب ترین ابزار ویرایشگر در زمان طراحی هستی شناسی ها و تجزیه و تحلیل رفتار اطلاع یابی کاربران توجه شود. همچنین تلاش کاربران انسانی نظام های اطلاعاتی مانند کتابخانه های دیجیتالی و  پشتیبانی خودکار برای مدیریت تغییرات هستی شناسی بسیار مهم است. که باید در طراحی هستی شناسی ها توسط متخصصان مورد توجه قرار بگیرند

بازخوانی متون متأخّر و معتبر حوزه علم اطّلاعات و دانش شناسی، از وجود برخی مسائل بنیادین در فرایند آموزش این رشته حکایت دارد. از آنجاکه عوامل مختلفی از جمله اساتید، دانشجویان، گروه های آموزشی و متن و محتوا در این فرایند نقش ایفا می کنند، تصمیم گیری جهت رفع موانع موجود از مسائل پیچیده به شمار می رود. از این رو در فاز اوّل پژوهش حاضر از متدولوژی سیستم های نرم، که تکنیک حل مسائل پیچیده محسوب می گردد، بهره گرفته شد. متدولوژی سیستم های نرم از روش های تحقیق در عملیات (اقدام پژوهی) به شمار می رود و از لحاظ رویکرد پژوهش، روش کیفی است. در فاز اول پژوهش، بر اساس هفت گام چک لند، ابتدا شرایط مسأله ساز شناسایی شد، تصویر گویا بر اساس الگوی عمومی آموزش گیج و برلاینر شکل گرفت. تعاریف ریشه ای در قالب مؤلفه های CATWOE بدست آمد. مدل مفهومی ترسیم و با استفاده از نظرات خبرگان اعتبارسنجی شد. سپس مدل مفهومی با شرایط واقعی تطبیق داده شده و در آخر پیشنهادات لازم جهت اعمال تغییر تبیین ارائه گردید. با بهره مندی از مراحل هفت گانه متدولوژی سیستم های نرم، ابتدا تصویر روشنی از فرایند آموزش رشته و مسائل مبتلابه در اکوسیستم مربوطه به نمایش درآمد و مدل نهایی حاصل از تجمیع سه هستان نگاری فراگیر، مدرّس و محتوای آموزشی حاصل شد. در پایان مدل پیشنهادی با ضریب توافق کاپا بالای 90 درصد مورد تأیید خبرگی قرار گرفت. به منظور اجرایی نمودن مدل کلان حاصل شده، الگوی معنایی مبتنی بر هستان نگاری طراّحی و با زبان OWL 2 پیاده سازی شد. مدل مفهومی بدست آمده از متدولوژی سیستم های نرم با تایید و توافق خبرگی، نتنها قادر خواهد بود مسائل مطرح در آموزش علم اطّلاعات و دانش شناسی را پاسخ دهد بلکه می تواند به عنوان مبنایی برای پژوهش های آتی در جهت طراحی و پیاده سازی نظام آموزش معنایی در رشته های مختلف نیز قرار گیرد. مدل معنایی آموزش، مفهومی با ابعاد و مؤلفه های گوناگون است که کاملاً عملیاتی و قابل پیاده سازی بوده و می تواند مورد توجّه سیاستگذاران، طراحان و بازیگران حوزه آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی در طراحی و ارزیابی نظام های یادگیری-یاددهی قرار گیرد.