امیر جعفرپور

رغبت سران قاجاریه به مواد معدنی و نیازهای نظامی و صنعتی کشور به مواد خام معدنی از یک سو و لزوم توسعۀ صنعتی کشور از سوی دیگر موجب توجه مقامات به آموزش دانشجویان در رشته های گوناگون علوم زمین (به ویژه مهندسی معدن) شد. استخدام کارشناسان خارجی و اعزام دانشجویان به اروپا بخشی از مشکلات تخصص و دانش فنی مربوط به این صنعت را حل کرد؛ اما این کافی نبود. با تأسیس دارالفنون و استخدام معلمان خارجی توسط امیرکبیر، آموزش نوین این رشته ارتقای قابل توجهی یافت. توسعۀ صنعت و علم در مقیاس جهانی، رشد دیدگاه های اقتصادی مقامات سیاسی کشور، فعالیت های چارنوتا و شلیمر با عنوان استادان دانشگاه و تألیف کتب آموزشی جدید موجب رشد دانش فنی مهندسی معدن در ایران شد. با فارغ التحصیلی دانشجویان دارالفنون و بازگشت دانشجویان اعزامی به اروپا می توان شاهد افزایش فعالیت معادن بود. اسناد تاریخی نشان می دهد که در سال های پس از گشایش دارالفنون، صنایع مختلفی در ایران شکل گرفتند. روند رو به رشد فعالیت معادن در سال های متأخر قاجاریه می تواند نمودی از کارایی آموزش بر رشد صنعت معدن در کشور تلقی شود.

مدرسه ی دارالفنون به موازات پیشرفت های علمی اروپایی و با هدف آموزش علوم مهندسی و ارتقای سطح علمی جوانان ایرانی تأسیس شد و با استخدام معلمان اروپایی در رشته های مختلف مهندسی، گامی بزرگ در پیشبرد اهداف آموزش مهندسی کشور برداشته شد. تدریس رشته های مهندسی در دارالفنون مستلزم تألیف منابع دانشگاهی بود که توسط معلمان و فارغ التحصیلان انجام شد. یکی از کتاب های دانشگاهی که ظاهراً توسط دکتر شلیمر تألیف شده، معدن شناسی نام دارد و سه نسخه از آن در کتابخانه های کشور موجود است. در این پژوهش، این اثر علمی معرفی شده و ابعاد مختلف این کتاب مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش، به صورت مطالعات کتابخانه ای بوده و از تمامی منابع علمی و اسناد تاریخی بهره گرفته شد. بررسی کتب دانشگاهی قدیمی، سیر تحول و پیشرفت آموزش مهندسی در کشور را نشان می دهد و علاوه بر تکمیل تاریخ نگاری آموزش علم معدن در ایران، می تواند در راستای اهداف آموزش دانشگاهی کشور نیز مفید باشد.