سیدحسن تقوایی

توسعه شهری به عنوان بخش جدیدی از اکوسیستم طبیعی موجود، کارکرد اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی آن را دگرگون می سازد. تأثیرات منفی این تغییرات باید تا حد امکان تقلیل و تجربه محیط طبیعی توسط مردم تداوم یابد. افزایش تجربه طبیعت، سلامت روانی و جسمانی افراد را متأثر ساخته، به واسطه تأثیر بر آگاهی، رفتارهای حمایت گرایانه از طبیعت را تشویق می نماید. بوم آشکاری از رویکردهایی است که در پاسخ به این مسئله و با تأکید بر ارتقای کیفیت محیط طبیعی و تسهیل ادراک مردم مورد توجه قرار گرفت. هدف اصلی این مقاله سنجش تأثیر محیط انسان ساخت بر کیفیت بوم آشکاری محیط است. بدین منظور دو محدوده سکونتگاهی در شهر تهران در مجاورت رود دره درکه انتخاب گردید. محدوده نخست به صورت ارگانیک و در گذر زمان ساخته شده و محدوده دوم محیطی برنامه ریزی شده است. نمونه های پژوهش دارای کیفیت های اکولوژیک تقریباً مشابه بودند و عوامل مداخله گر ناشی از آن در حداقل مقدار است. با به کارگیری روش پیمایش و ابزار پرسش نامه، بوم آشکاری در دو محدوده برگزیده سنجش گردید. نتایج به دست آمده نشان داد، میزان بوم آشکاری در دو محدوده با یکدیگر تفاوت دارد و افزایش بوم آشکاری موجب افزایش آگاهی افراد از گونه های گیاهی و جانوری می شود. نتایج نشان می دهد محیط ارگانیک در مقابل محیط برنامه ریزی شده، فرصت تجربه محیط طبیعی و بوم آشکاری آن را به طور چشمگیری افزایش می دهد.

کاهش محیط های طبیعی باکیفیت بوم شناختی و تهدید خدمات اکوسیستم های شهری مخصوصاً دالان و منظر حاشیه رودخانه ها از آسیب های ناشی از رشد فعالیت های انسانی است. این موضوع به دلیل شرایط خاص اقلیمی به ویژه در مورد دالان برخی رودخانه ها در محدوده شهرهای ایران اهمیت دارد. در این مقاله، مسئله اصلی چگونگی بهسازی منظر و دالان رودخانه سفیدرود در منظر شهری آستانه اشرفیه است. هدف دستیابی به منظر ساحلی رودخانه ای به گونه ای است که ضمن تقویت خدمات اکوسیستم، با محیط نیز سازگار باشد. مهم ترین پرسش ها در مورد چارچوب طراحی منظر مناسب، بهسازی منظر و حاشیه رودخانه های شهری است و اینکه چگونه می توانیم روابط میان عناصر اصلی طبیعی را در تلفیق با ارزش های منظر شهری تاریخی و فرهنگی تقویت کنیم؟ براساس روش کار توصیفی تحلیلی، سنجش وضعیت و آسیب شناسی نمونه مورد مطالعه متکی بر مطالعه اسناد فرادست در قالب مدل طراحی منظر ارزش ها و عناصر سازنده منظر در تطابق با ویژگی های بوم شناختی منظر و اصول اصلی خدمات اکوسیستم است. بررسی ها نشان داد آسیب هایی از قبیل تغییر کاربری زمین، ناهنجاری های بصری و محیطی در دالان رودخانه وجود دارد و توجه به رویکردهای محیطی و جنبه های خدمات اکوسیستم در طراحی پژوهی این گونه مسائل بااهمیت است. بنابراین بخش مهمی از نتایج کار، چگونگی آسیب شناسی، تدوین نظام ارزش ها و لایه های طراحی منظر و نیز ارائه راهکارهای بهبود شاخص های محیطی و منظر در کنار بهسازی بستر و امکانات گردشگری در حاشیه رودخانه است. به نظر می رسد محصول نهایی یعنی چارچوب طرح بهسازی منظر می تواند به ثبات خدمات اکوسیستم، بهبود کیفی منظر روزانه و به ویژه تقویت تعاملات اجتماعی و رابطه مردم با محیط طبیعی کمک کند.