امین مجیدی فرد

در این مقاله با بازخوانی اخبار مناسبت های اسلامیِ روزنامه های صد سال گذشته ی تهران (با محوریت روزنامه اطلاعات)، آئین های دینیِ بازنمایی شده مورد تمام شماری قرار گرفته و در دو دسته شادمانه و سوگوارانه تقسیم شده اند. تلاش شده است تا با رویکردی کمّی، سیر تحولات آن ها در قرن اخیر، از لحاظ فراوانی و ارزش خبری نشان داده شود. براین اساس بیان گردیده است که در دهه های اولیه (منطبق با دوران پهلوی)، دین ورزیِ ارائه شده در روزنامه، کفه ی شادمانه ی سنگین تری دارد و بیشتر بر محوریت «اعیاد» می چرخد؛ در جنبه ی سوگ نیز اکثرِ آئین ها بر شهادت و مصیبت «پنج تن اهل بیت» متمرکز است و از تنوع پایینی برخوردار است. این شکاف میان آئین های شادمانه و سوگوارانه در سال های میانه ی سده (منطبق با دوران انقلاب)، با رشد بازنمایی مناسک سوگ محور به حداقل می رسد. در نیمه دوم سده (منطبق با دوران جمهوری اسلامی) همراه با افزایش شدید فراوانی اخبار مناسبتی و متکثر شدن موضوعات آن به طور کلی، آئین های سوگوارانه رشد بسیار زیادی پیدا کرده، متنوع تر شده و در دهه پایانی بر فضای دینداری غلبه کامل پیدا می کنند. در حالی که در دو دهه ی پایانیِ قرن، اخبار شادمانه دچار افول می شود. این افزایش در بعد سوگواری، خودش را در رشد بازنماییِ مصیبت «دیگرمعصومین»(به غیر از پنج تن) و اشخاص «غیرمعصوم» نشان می دهد. از جنبه ی شادمانه نیز در این دوران با رشد شدید میلادها، عید محوری به «میلاد محوری» تغییر حالت داده و بازنمایی میلاد اشخاص «غیرمعصوم» پررنگ می شود. به طور خلاصه، می توان گفت دین ورزیِ بازنمایی شده در روزنامه های سده، با حالت «شادمانه و عید محور» آغاز شده و در پایان قرن شکل «سوگوارانه و شخص محور» به خود می گیرد.

هویت از تعریف خود در مقابل دیگری و از مقایسه خود با دیگران نشات می گیرد. هویت ایرانیان ساخت ها و ساحت های گوناگونی دارد و از نگاه آن ها به خود، در مقایسه با غیرایرانیان، مایه می گیرد و معمولا در قالب های مختلف زبانی، منعکس می شود. زبان در فضای مجازی هرگونه محدودیتی را در می نوردد و بی پرده نقاط مثبت و منفی شکل دهنده انسان امروزی را بازتاب می دهد. فضای مجازی بستر انتقال معنا و در عین حال معناساز است. پژوهش حاضر به بازتعریف هویت ایرانیان در توییت هایی که در شبکه اجتماعی توییتر منتشر کرده اند می پردازد تا بدین وسیله آینه ای برساخته از زبان در برابر انسان ایرانی قرار دهد. این پژوهش با مسئله بازخورد هویت ایرانی در فضای مجازی و نگاه ایرانیان به انگاره هویت ایرانی شکل گرفته است. برای شکل گیری این انگاره از خلال واژه های محدود هر توییت، تعداد 6000 توییت با محتوای بازتعریف ایرانیت در یک بازه 40 روزه بررسی شدند. پس از تحلیل داده های کیفی به روش تحلیل تماتیک، الگوهای هویتی ایرانیان استخراج شد که از آن میان دیگری محوری، گریز از خود، عاملیت گرایی، قربانی انگاری، تعمیم رفتارهای روزمره، مثبت اندیشی و تحقیر هویت ایرانی پررنگ ترین و پربسامدترین مولفه هایی بودند که کاربران ایرانی در مورد هویت ایرانیان به کار می برند. نتایج پژوهش حاضر، مولفه ها یا خصوصیات اخلاقی که ایرانیان به خود نسبت می دهند را برجسته کرده و نقاط مثبت و منفی رفتار آن ها را هویدا می سازد.