محمدحسین صبحیه

طرح های عمرانی از عوامل توسعه اقتصادی کشور بشمار می روند که از طریق به حرکت درآوردن سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی، به رشد اقتصادی کمک می نمایند. سالانه بخش عظیمی از سرمایه مملکت صرف اجرای این طرح ها می شود. با توجه به اهمیت اجرای پروژه ها در توسعه کشور از یک سو و صرف هزینه های هنگفت ملی، توجه به کارآمدی و کارایی آن ها حائز اهمیت است. اما بررسی بهره وری پروژه های عمرانی، نشانگر وضعیت نامطلوب آن ها است؛ بگونه ای که اکثر طرح های عمرانی با افزایش زمان و هزینه و عدم تحقق اهداف اولیه روبرو بوده اند. بنابراین شناسایی عوامل مؤثر بر بهره وری پایین نظام فنی و اجرایی کشور حائز اهمیت است. ماهیت مشکلات نظام فنی و اجرایی، فرافردی، ساختاری و نهادی است. از همین روی در این پژوهش با رویکردی نهادی، عوامل اثرگذار بر بهره وری پایین نظام فنی و اجرایی کشور را مورد بررسی قرار داده ایم. از ابزار مصاحبه جهت گردآوری اطلاعات استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد عواملی مانند ضعف در ساختار حاکمیتی طرح های عمرانی، ناکارآمدی نهادهای تقنینی و قضایی کشور، عدم حاکمیت قانون، عدم التزام و اعتقاد به فرآیند برنامه ریزی در کشور، فشارهای سیاسی و حزبی نمایندگان و ... بر عملکرد نظام فنی و اجرایی اثرگذار است.

نقش کلیدی پروژه های زیرساخت دولتی در ارتقاء رشد ناخالص ملی و نیل به توسعه یافتگی و همچنین حجم عظیم سرمایه گذاری موردنیازِ این دست پروژه ها، اهمیت اجرای کارا و اثربخش آنها را دوچندان ساخته است. مدیریت موفق این پروژه ها و خلق ارزش مطلوب از آنها در جهت منافع عمومی، در گرو حاکمیت خوب مجموعه پروژه ها می باشد که در سطحی کلان-تر از تک پروژه و در قالب پورتفولیوها اعمال می شود. بهره گیری از اصول حاکمیت خوب در این سطح، منجر به ارتقاء عملکرد پورتفولیو و نتایجی چون تخصیص بهینه ی منابع به پروژه ها در راستای ملزومات استراتژیک سازمان می شود. اما اعمال چنین حاکمیتی در بستر پیچیده دولتی، با موانعی افزون تر از بخش خصوصی مواجه است که شناسایی و تحلیل این موانع، راه را برای طراحی مدل های حاکمیتی متناسب هموار می سازد. برای تحقق این امر، از تجارب 18 نفر از خبرگان با سابقه 15 تا 25 سال تصدیِ پست های کلیدی تأثیرگذار بر حاکمیت پورتفولیوهای زیرساخت بهره گیری شد که به عنوان جامعه پژوهش و با نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی-توسعه ای و از نوع پژوهش کیفی بوده و با روش شناسی پدیدارشناسی انجام شده است. داده های موردنیاز از طریق مصاحبه های نیمه-ساختاریافته جمع آوری و سپس تحلیل شدند. طبق نتایج پژوهش، موانع حاکمیت خوب پورتفولیوهای پروژه های زیرساخت در پنج گروه شامل: موانع رفتاری، موانع سازمانی، موانع اعتباری، موانع کلان ساختاری و موانع کلان راهبردی دسته بندی و در قالب یک الگوی ساختاری سه لایه ای ترسیم شد.

گسترش روزافزون ابرطرح های منطقه آزاد، دلیل پرداختن به موفقیت این ابرطرح هاست. موضوعی که در پژوهش های مدیریت پروژه توجه چندانی به آن نشده است. هدف پژوهش حاضر، تدوین مدل نظری فرایند تعریف ابرطرح موفق منطقه آزاد در ایران است. این پژوهش با رویکردی استقرایی و با بهره گیری از راهبرد نظریه زمینه ای، ابتدا به جمع آوری داده ها از راه مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 22 نفر از مدیران بخش دولتی و خصوصی مرتبط با مناطق آزاد ایران می پردازد. تحلیل داده ها با استفاده از فنون کدگذاری و مقوله های مرتبط با فرایند تعریف ابرطرح موفق منطقه آزاد در ایران از مصاحبه ها استخراج، و نسبت به برقراری ارتباط بین مقوله ها اقدام می شوند. در ادامه، فرایند کدگذاری شش قضیه استخراج و مدل نظری فرایند تعریف ابرطرح موفق منطقه آزاد در ایران تدوین می شوند. با بهره گیری از نتایج پژوهش حاضر، عوامل موثر بر تعریف ابرطرح موفق منطقه آزاد و همچنین معیارهای ارزیابی موفقیت فرایند تعریف ابرطرح منطقه آزاد ارائه می شوند.

ابرپروژه ها اهمیت زیادی در رشد اقتصادی کشورها دارند، ولی با کاستی های متعددی مانند تاخیر، افزایش هزینه، شکست مالی، تاثیر منفی بر محیط زیست و جامعه اطراف روبرو هستند. یکی از دلایل بنیادی عملکرد ضعیف ابرپروژه ها، تاثیر منفی عوامل فرهنگی محیط نهادی ابرپروژه ها است. در این مقاله تاثیر مؤلفه های مختلف فرهنگی بر عملکرد تعدادی از ابرپروژه های کشور در زمینه نفت، گاز، پتروشیمی، سدسازی و تونل های شهری بررسی گردیده، که عمدتاً با بودجه دولتی، توسط کارفرمایان دولتی و توسط پیمانکاران دولتی (یا بخش عمومی) اجرا شده و تا حدودی یک سازمان موقت دولتی محسوب می شوند. در این پژوهش با روش نظریه داده بنیاد و از طریق مصاحبه با 19 نفر از مدیران و کارشناسان ارشد، مؤلفه ها شناسایی شده و مدلی مفهومی برای نمایش این تاثیرات پیشنهاد گردید. یافته ها نشان می دهد که تفاوت فرهنگ عوامل اجرایی و مدیریتی این پروژه ها، مسایل فرهنگی کارکنان و تفاوت های فرهنگی ملیت ها و اقوام مختلف ایرانی مانند: تفاوت ساعت و تقویم کشورها، زندگی مجردی کارکنان پروژه و تبعات شخصی و آسیب اجتماعی آن، تعارض کار و زندگی خانوادگی کارکنان، تفاوت فرهنگ کارکنان، تعصبات قومی و مذهبی، فرهنگ جامعه محلی، فرهنگ نیروی کار محلی و مشکلات ارتباطی (تفاوت زبان و لهجه) بر عملکرد ابرپروژه تاثیر منفی دارند و باید در برنامه ریزی این پروژه ها مدنظر قرار گیرد.

بیان مسئله: داده های حاصل از مصاحبه با فعالان نظام فنی و اجرایی کشور حاکی از نوعی تعارض بین قضاوت و عملکرد اخلاقی شرکت های خدمات مهندسی مشاوره است. غالب شرکت ها اخلاقی بودن عملکرد را به عنوان یک هدف کلان در نظر دارند، اما بسیاری از تصمیمات و عملکردهای ایشان فارق از تفاوت های فردی هیئت مدیره و تفاوت های سازمانی شرکت ها، آگاهانه، با ارزش های اخلاقی مانند صداقت و رعایت منافع همه ذی نفعان نمی خواند. در ادبیات، چنین مسائلی در حوزه تصمیم گیری اخلاقی مطالعه می شوند. با توجه به ادبیات موضوع به نظر می رسد، نظریات و مدل های تصمیم گیری اخلاقی موجود از تأثیرگذاری عوامل فراسازمانی بر تصمیمات و عملکرد اخلاقی سازمان ها غفلت کرده اند و فقدان یک چهارچوب نظری روشن برای تبیین عملکرد اخلاقی سازمان ها، در سطح یک نظام که مستلزم توجه به عوامل فراسازمانی است، در ادبیات مشهود است. اهداف پژوهش: در این پژوهش، با توجه به رخنه ادبیات درزمینه بررسی عوامل فراسازمانی مؤثر بر عملکرد اخلاقی سازمان ها، شناسایی عوامل فراسازمانی اثرگذار بر عملکرد اخلاقی شرکت های خدمات مهندسی مشاوره مد نظر قرار گرفته است. روش پژوهش: با توجه به این که برای تحلیل مسئله فوق یک چهارچوب نظری روشن در ادبیات وجود ندارد، در این پژوهش از روش پژوهش کیفی و از روش شناسی برپایه (GT) با رویکرد استراوس و کربین استفاده شده است. نتیجه گیری: با توجه به تحلیل یافته ها، «تحمیل فشار مضاعف بر مشاوران» موجب پیدایش پدیده «تسلیم اخلاقی» شده است که عامل مهمی در پیدایش تعارض بین قضاوت ها و عملکردهای اخلاقی مشاوران است. از طرف دیگر، عوامل فراسازمانی مانند: «شرایط وخیم اقتصادی»، «تعریف نادرست از نقش مشاوران»، «بی توجهی به نقش مشاوران»، «دخالت دولت در امور صنفی»، «ناکارآمدی روش انتخاب» و «ناکارآمدی روش پرداخت» به مشاوران زمینه را برای اتخاذ راهبردهای غیراخلاقی در صنف مشاوران در نظام فنی و اجرایی ایران فراهم کرده است.

سیستم حکمرانی در پروژه های بزرگ مقیاس که به منظور اجرای آن شرکت های متنوعی تحت عنوان قرارداد مشارکت حضور پیدا می کنند می تواند بر عملکرد مشارکت و در نهایت عملکرد پروژه تأثیرگذار باشد. مطابق با مرور نقادانه ادبیات موضوع در این زمینه و دستیابی به شکاف تحقیقاتی مشخص گردید که داشتن سیستم حکمرانی مناسب یکی از عوامل کلیدی تأثیرگذار بر موفقیت است. هدف این پژوهش درک عمیق از تأثیرگذاری حکمرانی بر پروژه های بزرگ مقیاس چندسازمانه مشارکت مدنی است. با استفاده از روش تحقیق کیفی و اکتشافی، شش مشارکت بالادستی پارس جنوبی مورد مطالعه قرار گرفت و از گراندد تئوری به منظور تحلیل داده ها و یافتن روابط میان آن ها استفاده شد. در اولین گام، مؤلفه های حکمرانی موجود و عوامل تأثیرگذار بر آن شناسایی گردید و پیامدهای حکمرانی موجود مشخص شد؛ سپس مؤلفه های حکمرانی مطلوب با تکرار مصاحبه میان جامعه تحقیق و شناسایی شرایط بهبود ارائه گردید و در انتها مدل حکمرانی مؤثر بر عملکرد با پیامدهای معیارهای حکمرانی مطلوب و رعایت منافع ذی نفعان طراحی گشت.

معمولاً مشکلات اجرای راهبرد، ناشی از ضعف نظام های کنترلی است. برای این منظور نظام کنترلی با عنوان کنترل راهبردی پیشنهاد شده است. طبق مکتب تئوری اقتضایی و تناسب راهبردی، کنترل راهبردی در صورتی که همسو با عناصر سازمان و در اینجا مدیریت پروژه شود، عملکرد بالاتری رقم خواهد زد. این مقاله سعی دارد با بهره گیری از الگوی نقاط مرجع راهبردی، الگوی همسویی مطلوب بین عناصر مدیریت پروژه نظیر راهبرد، ساختار و فرهنگ با کنترل راهبردی را ارائه کرده و تأثیر آن بر عملکرد را بررسی کند. جامعه آماری پژوهش شامل 32 پروژه احداث واحدهای فرآیندی پتروشیمی است. برای گردآوری داده از پرسشنامه استفاده شده است. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که همسویی کنترل راهبردی، راهبرد، ساختار، فرهنگ پروژه در حد زیادی بر افزایش عملکرد پروژه تأثیرگذار است.

به منظور دستیابی به عملکرد بالاتر در سازمان ها، همسویی استراتژی با متغیرهای اقتضایی همانند ساختار، محیط و غیره ضروری است. پروژه های صنعت پتروشیمی در کشور ایران، با تغییرات محیطی بسیاری از جمله تغییرات قیمت نفت، تغییرات قیمت ارز، تغییر قیمت خوراک و تحریم ها مواجه هستند؛ بنابراین طبق نظریه اقتضایی حصول عملکرد بهتر در پروژه ها در گرو توجه به متغیر محیط در تدوین استراتزی پروژه به عنوان یک سازمان موقتی است. لذا هدف پژوهش حاضر ارائه گونه شناسی استراتژی پروژه براساس متغیر اقتضایی محیط در پروژه های صنعت پتروشیمی ایران می باشد. برای تحقق این هدف از رویکرد پژوهش کیفی استفاده شد، در مرحله اول پس از مرور ادبیات، الگوی اولیه پژوهش شکل گرفت. برای اصلاح این الگو و گنجاندن جزئیات استراتژی پروژه در آن، مطالعه موردی چندگانه استفاده شد. با نمونه گیری هدفمند 10 پروژه از پروژه های صنعت پتروشیمی انتخاب شدند. علاوه بر مصاحبه، گردآوری چند جانبه داده مشتمل بر بررسی اسناد نیز در دستور کار قرار گرفت. به منظور تحلیل داده، از تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. با توجه به انتخاب استراتژی های کسب و کار مایلز و اسنو به عنوان مبنای استراتژی پروژه بنا به ماهیت آبشاری استراتژی، گونه های استراتژی پروژه در یک ماتریس دو بعدی با ابعاد تغییرات محیطی بنیادین/تدریجی و کانون توجه خارج/داخل تعریف شدند. این گونه ها با نتایج مصاحبه برای سطح پروژه بازتعریف شدند. یافته های ما بر این دلالت دارند که محیط پروژه ها متنوع است و لذا پروژه ها، استراتژی های متفاوتی می طلبند و برای مدیریت پروژه با استراتژی های مختلف، ویژگی های کارآفرینانه، مهندسی و اداری متفاوتی مورد نیاز است.  

فاز اختتام پروژه به اتمام کلیه امور قراردادی، اجرایی، محصول و فازهای پروژه به صورت سازمان یافته می پردازد و فرآیندهای این فاز، به عنوان آخرین فرآیندهای پروژه، اتمام اقلام قابل تحویل و قراردادها را به صورت ساختار یافته تضمین می کنند. طبق بررسی های صورت گرفته در پروژه های صنعت نفت و گاز کشور، فاز اختتام این پروژه ها تا چندین سال به طول می انجامد و بدین ترتیب، طرفین پروژه چند سال پس از تکمیل، همچنان درگیر تعارضات باقی مانده هستند که اتلاف قابل توجهی در منابع ملّی صورت می پذیرد. فاز اختتام پروژه ها با وجود اهمیت بسیار زیاد، کمتر از سایر فازهای پروژه به صورت میدانی مطالعه شده است. هدف این پژوهش شناسایی موانع موفقیت فاز اختتام با محورّیت اختتام فیزیکی در پروژه های صنعت نفت و گاز است که به صورت مطالعه چندموردی عمیق و با رویکرد قیاسی در چهار پروژه از سایت خشکی یکی از طرح های توسعه ای میدان گازی پارس جنوبی انجام شده است. بر اساس یافته های این پژوهش، موانع موفقیت فاز اختتام پروژه های صنعت نفت و گاز در 12 گروه شناسایی و 7 گروه از آن ها به عنوان عوامل کلیدی دسته بندی شدند. راهکارهای اجرایی نیز متناسب با مهم ترین موانع پیشنهاد شدند.

سیستم حکمرانی در پروژه های بزرگ مقیاس که به منظور اجرای آن، شرکت های متنوعی با عنوان قرارداد مشارکت حضور پیدا می کنند، می تواند بر عملکرد مشارکت تأثیرگذار باشد. با بررسی ادبیات موضوع در این زمینه و به منظور پرکردن شکاف تحقیقاتی، الزام به شناسایی مؤلفه ها و اصول حکمرانی مطلوب در بستر مشارکت پروژه های بزرگ مقیاس مشخص شد. هدف این پژوهش درک عمیق تأثیرگذاری حکمرانی بر پروژه های بزرگ مقیاس چندسازمانه مشارکت مدنی و اصول مطلوبیت است. به کمک روش تحقیق کیفی و اکتشافی، مطالعه ای روی شش مورد مشارکت بالادستی پارس جنوبی انجام گرفت و به منظور تحلیل داده ها و یافتن روابط میان آنها، از روش گراندد تئوری استفاده شد. در نخستین گام، مؤلفه های حکمرانی موجود و پیامدهای آن شناسایی شدند. پس از تکرار مصاحبه با جامعه تحقیق، مؤلفه های حکمرانی مطلوب متشکل از ساختار، فرایند و سازوکار حکمرانی به دست آمد و در انتها، مدل حکمرانی مطلوب بر اساس اصول حکمرانی مطلوب و رعایت منافع تمامی ذی نفعان در پروژه طراحی شد.

هدف: با توجه به مسئله ضعف عملکرد پروژه های ساخت، هدف از این پژوهش، ارائه مدل نظری زمینه ای عملکرد پروژه بر پایه اعتماد در رابطه کارفرما و پیمانکار است که هم زمان توصیف کننده ویژگی های اعتماد، عوامل مؤثر بر آن و برون دادهای این مهم در راستای حصول عملکرد پروژه باشد. روش: پژوهش حاضر، توسعه ای کاربردی بوده و به صورت کیفی اجرا شده است. بر این اساس، با بهره گیری از استراتژی نظریه زمینه ای، داده ها از جامعه هدف این پژوهش که شامل مطلعان کارفرمایی و پیمانکاری پروژه های ساخت شهری تهران بودند، گردآوری و تحلیل شدند. یافته ها: بر پایه تحلیل متنی مصاحبه ها، شش مقوله از ویژگی های اعتماد پدیدار شد که عبارت بودند از: اطمینان از توانایی، احترام به اصول، خیرخواهی، برخورداری از منابع لازم برای همکاری، ثبات و آگاهی طرف مقابل. نُه مقوله نیز از عوامل مؤثر بر اعتماد به دست آمد که عبارت بودند از: کیفیت روش اجرای پروژه، کیفیت اسناد مناقصه پروژه، کیفیت قرارداد پروژه، کیفیت سیستم ارتباط های پروژه، قابلیت اتکای سوابق طرف مقابل، قابلیت اتکای گواهی نامه ها و اعتبارنامه های علمی و حرفه ای طرف مقابل، عمق پیوند احساسی با طرف مقابل، عملکرد عوامل محیطی نزدیک و عملکرد عوامل محیطی دور. در نهایت، تک مقوله به دست آمده از برون داد اعتماد در راستای حصول عملکرد پروژه، کیفیت رابطه کارفرما و پیمانکار طی اجرای پروژه بود. نتیجه گیری: مدل نظری زمینه ای پژوهش که از پیوند مقوله های پدیدارشده به دست آمد، می تواند به واسطه ایجاد درک از فرایند اعتماد میان کارفرما و پیمانکار در بستر پروژه های ساخت شهری و چگونگی تأثیرپذیری و تأثیرگذاری آن بر عملکرد پروژه، در ادبیات مدیریت پروژه، مشارکت علمی داشته باشد.

سیستم حاکمیت در پروژه های بزرگ مقیاس که به منظور اجرای آن، شرکت هایی متنوع با نام قرارداد مشارکت حضور پیدا می کنند، می تواند بر عملکرد و موفقیت مشارکت تأثیرگذار باشد. مطابق با بررسی ادبیات موضوع در این زمینه و دست یابی به شکاف پژوهشی، مشخص گردید که یکی از عوامل کلیدی تأثیرگذار بر موفقیت، داشتن سیستم حاکمیت مناسب و تعریف شده است. هدف این پژوهش، درک عمیق از مؤلفه های سیستم حاکمیت موجود در پروژه های بزرگ مقیاس چندسازمانه مشارکت مدنی و پیامدهای آن بر مشارکت است. با استفاده از روش پژوهش کیفی و اکتشافی، شش مشارکت بالادستی پارس جنوبی موردمطالعه قرار گرفت و از تحلیل محتوا، به منظور تحلیل داده ها و یافتن روابط میان آن ها استفاده شد. مؤلفه های حاکمیت موجود، متشکل از دو عنصر مشخصه های حاکمیت و سازوکارهای فرآیندی شناسایی گردید. در ادامه، پیامدهای حاکمیت موجود منتج از این دو عنصر، شفاف گشت. در انتها، ده تفسیر از نتایج به دست آمده ارائه گردید.

مقاله ی حاضر، به شناسایی قابلیت های مدیریت طرح در فضای نوآوری باز می پردازد. هنگامی که سازمان ها برای اجرای طرح ها و پروژه های خود از راهبرد نوآوری باز و استفاده از شبکه و توانمندی های خارج از سازمان استفاده می نمایند، لازم است برای مدیریت طرح-ها، قابلیت هایی را کسب و یا برخی از قابلیت های موجود را تقویت نمایند تا بتوانند از طریق شبکه و نوآری باز موفقیت بیشتری را در طرح های توسعه ی محصول جدید کسب نمایند. بدون دست یابی به این قابلیت ها، این شرایط جدید اثر منفی بر عملکرد و موفقیت خواهد داشت. در این مقاله، نظریه پردازی داده بنیاد، برای شناسایی قابلیت های جامع و مانع مدیریت طرح، مورد استفاده قرار گرفته است و از مصاحبه نیمه ساختار یافته برای جمع آوری اطلاعات در صنعت فضایی و صنایع وابسته، پیمان کاران و نهادها استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها، تحلیل تم، طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، انجام شده است. تعداد هشت قابلیت، به عنوان مهم ترین قابلیت های شناسایی شده در این مطالعه که بر موفقیت طرح های توسعه ی محصول جدید در فضای نوآوری باز موثرند، عبارت اند از: مدیریت یکپارچگی و تغییرات؛ شکست، تعریف و تحویل گیری کار؛ مدیریت دانش و فن آوری؛ تدوین استراتژی مناسب همکاری و برون سپاری؛ مدیریت قرارداد و دعاوی؛ مدیریت شبکه؛ بودجه بندی و تامین به موقع منابع مالی و مدیریت ارتباطات. قابلیت های ذکر شده، قابلیت هایی هستند که علاوه بر قابلیت های عمومی مورد نیاز، برای مدیریت طرح های توسعه ی محصول، جدید بوده و بایستی این قابلیت ها در فضای نوآوری باز، توسعه و تقویت شوند و لازم است از آن ها برای تکمیل قابلیت های مورد نیاز صنعت فضایی کشور، با رویکرد نوآوری باز، استفاده شود.

پروژه های توسعه شهری به دلیل ارتباط مستقیم با مردم شهر و همچنین سایر ذی نفعان، معارضان مختلفی پیدا می کنند که توجه به مدیریت ذی نفعان در موفقیت آنها امری کلیدی است. در این راستا، شناسایی دقیق و کامل ذی نفعان و شناسایی اولویت و اهمیت آنها برای مدیریت موفق تر آنها از اهمیت خاصی برخوردار است. در تحقیق پیش ِ رو، با بهره جستن از ماتریس علاقه_قدرت به عنوان روشی تجربه گرا و همچنین تحلیل شبکه های اجتماعی به عنوان روشی خردگرا، اولویت بندی و ارتباطات ذی نفعان در یک پروژه احداث تقاطع چند روگذر غیرهمسطح در شهر ارومیه بررسی شده است. در این تحقیق کیفی که با استفاده از استراتژی تک نمونه موردی انجام شده، برای گردآوری داده ها از بررسی اسناد و مدارک پروژه و مصاحبه های نیمه ساختاریافته استفاده شد. برای انتخاب و مصاحبه با نمونه های مورد بررسی در جامعه آماری این تحقیق که مهم ترین ذی نفعان درگیر در انجام پروژه هستند، روش نمونه گیری هدفمند و تکنیک گلوله برفی به کار گرفته شد که درنهایت 17 ذی نفع برای پروژه شناسایی شدند. تحلیل داده ها با کمک ماتریس علاقه_قدرت (با استفاده از تکنیک طوفان فکری) و نرم افزار NodeXL (برای تحلیل شبکه اجتماعی) صورت پذیرفت و نشان داد که ذی نفعان اصلی در ماتریس علاقه_قدرت، به ترتیب شهرداری، مردم، شورای شهر و ساکنان محلی هستند. همچنین شرکت آب و فاضلاب، اداره برق و مخابرات دارای کمترین علاقه و قدرت در پروژه هستند. این در حالی است که در روش تحلیل شبکه های اجتماعی، مردم، شهرداری، شورای شهر و پیمانکار، دارای بیشترین اولویت و تأمین کنندگان، محیط زیست و شرکت نفت، دارای کمترین اولویت شناخته شدند. مقایسه یافته های هر دو روش تجربه گرا و خردگرا در بخش شناسایی مهم ترین ذی نفعان با هم همگرایی زیادی دارند ولی در قسمت شناسایی کم اهمیت ترین ذی نفعان با هم تفاوت هایی دارند و چنین نتیجه گیری می شود که مؤثرترین روش واحد شناسایی و اولویت بندی ذی نفعان در پروژه های توسعه شهری وجود ندارد و استفاده از روش های تجربه گرا در کنار روش های خردگرا می تواند در شناسایی، اولویت بندی و مدیریت ذی نفعان، به عنوان مکمل یکدیگر باشند و نواقص همدیگر را تا حدودی پوشش دهند. همچنین ذی نفعان مردم، شورای شهر و شهرداری برای برقراری ارتباط بین تمامی ذی نفعان، مهم ترین نقش را دارند. از نظر قدرت ارتباط نیز سازمان وزارت اطلاعات در مجاورت پروژه، بیشترین قدرت را در پروژه دارد. مدت زمان پاسخ گویی بین ذی نفعان و تناوب این پاسخ گویی نیز نسبتاً نامطلوب است. نتایج این تحقیق می تواند به دست اندرکاران پروژه های توسعه حمل ونقل شهری که حجم زیادی از ذی نفعان در آنها دخیل اند، برای مدیریت هرچه موفق تر آنها کمک کند.

مقالۀ حاضر، به ارایه مدل نظری برای شناسایی قابلیت های مدیریت طرح و بررسی اثر آنها بر عملکرد طرح های توسعه محصول جدید در فضای نوآوری باز می پردازد. سازمان هایی که راهبرد نوآوری باز برای توسعه محصولات جدید خود انتخاب می نمایند، نیاز دارند که قابلیت های جدیدی را در سطح طرح، پروژه و سازمان مادر ایجاد و یا قابلیت هایی را تقویت کنند تا بتوانند در این فضای جدید موفق باشند. با ایجاد یا توسعه این قابلیت ها، می توان از طریق استفاده از ظرفیت های شبکه خارج از سازمان و توانمندی ها و فن آوری های موجود در بازار، عملکرد بهتری در مدیریت طرح های توسعه محصول جدید داشت. بدون توجه به این قابلیت ها ممکن است عملکرد و موفقیت کمتری را در سازمان شاهد باشیم. در این مقاله با استفاده از روش نظریه داده بنیاد، قابلیت های مورد نیاز در سطح طرح و سازمان مادر برای توسعه محصولات جدید در فضای نوآوری باز شناسایی گردید. با مطالعۀ چهار طرح نسبتاً موفق و از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته و تجزیه و تحلیل داده ها، این قابلیت ها شناسایی و در قالب یک مدل نظری ارایه شد. هشت قابلیت شناسایی شده، به عنوان مهم ترین قابلیت های موثر بر موفقیت عملکرد طرح های توسعۀ محصول جدید عبارت اند از: مدیریت یکپارچگی و تغییرات؛ شکست، تعریف و تحویل گیری کار؛ مدیریت دانش و فن آوری؛ تدوین استراتژی مناسب همکاری و برون سپاری؛ مدیریت قرارداد و دعاوی؛ مدیریت شبکه؛ بودجه بندی و تامین به موقع منابع مالی و مدیریت ارتباطات. این قابلیت ها مکمل قابلیت های عمومی مورد نیاز برای مدیریت طرح های توسعه ی محصول جدید بوده و بایستی در فضای نوآوری باز، توسعه و تقویت شوند. همچنین، عواملی مانند مدیریت شبکه، سازماندهی و معماری مناسب، انعطاف در آئین نامه ها و الزامات حقوقی و بازرگانی، صندوق های حمایتی از پیمان کاران، مدیریت فن آوری، سیستم های نگه داشت منابع انسانی، دانش فنی و فرهنگ سازمانی باز در سطح سازمان باز برای افزایش موفقیت طرح های توسعه محصول جدید شناسایی گردید. در نهایت، یک مدل نظری بر مبنای داده های جمع آوری شده و تحلیل های انجام شده، ارایه گردیده است.

از رایج ترین رویکردها در حوزه مدیریت پروژه، رویکرد شایستگی محور است. این رویکرد برخلاف رویکردهای فرآیند محور، بصورت ویژه بر نقش «فرد» متمرکز است. تفاوت شرایط حاکم بر کشور به ویژه در مقطع فعلی، نسبت به شرایط پایداری که مبنای تدوین استانداردها و مدل های بین المللی بوده، اصلی ترین ضرورت تدوین شایستگی ها در سطح ملّی است. در این پژوهش تلاش شد با روش داده بنیاد، مبانی نظری توسعه مدل شایستگی های مدیران پروژه در صنعت ساخت ایران مورد کاوش قرار گیرد. با انجام 27 مصاحبه به روشSTAR  سعی شد شایستگی های مؤثر بر موفقیت پروژه شناسایی شود. 551 کد شناسایی و ضمن تحلیل در نرم افزار Atlas ti. با کدگذاری های باز، محوری و گزینشی، نهایتاً تدوین شرایط علّی، عوامل بستر، راهبرد و پیامدها صورت گرفت. از لحاظ شرایط علّی، تأثیر زیاد عوامل کلان محیطی و شرایط خاص کشور بر نحوه مدیریت پروژه ها به وضوح قابل درک است. در نتیجه شاهد شکل گیری محیطی سراسر تغییر، تعریف پروژه هایی غیر اصولی، پیچیدگی و پیش بینی ناپذیرشدن رفتارها و قوانینی فرد محور هستیم. در چنین بستری، رنگ پذیری شایستگی های رفتاری از محیط، اهمیت بیشتر شایستگی های رفتاری و محیطی نسبت به تکنیکال و البته تغییر پارادایم شایستگی های تکنیکال به عنوان راهبردها مطرح می شود. پیامد این راهبردها ضرورت کنار گذاشتن ساختارهای معمول و توجه به شایستگی هایی همچون کلان نگری، توان اقناع مدیران ارشد، عارضه یابی مستمر، مدیریت در لحظه، خلاقیت و توان بالای حل مسأله و نیز آمادگی ذهنی، انعطاف پذیری، جدیت و تعهد کاری و البته نتیجه محوری است.

فرهنگ تأثیر مستقیمی بر فرایندهای پروژه به خصوص فرایند آغازین پروژه دارد، این مسئله در پروژه های چند ملیتی یا محیط هایی با پیچیدگی فرهنگی بالا بیشتر نمود پیدا می کند. باتوجه به مرور ادبیات به نظر می رسد، نظریه ها و الگو های موجود از تأثیرگذاری عوامل فرهنگی برعملکرد فرآیندهای آغازین مدیریت پروژه غفلت کرده اند و نبود یک چارچوب نظری روشن برای تبیین عملکرد فرایندهای آغازین مدیریت پروژه که مستلزم توجه به عوامل فرهنگی است، در ادبیات مشهود است. در این پژوهش باتوجه به رخنه موجود در ادبیات در زمینه بررسی نقش فرهنگ در فرایندهای آغازین و اقدام های زودهنگام پروژه ها، بررسی مؤلفه های فرهنگی اثرگذار بر عملکرد فرایندهای آغازین مدیریت پروژه مدنظر قرار گرفته است. باتوجه به اینکه برای تحلیل مسئله بالا، یک چارچوب نظری روشن در ادبیات وجود ندارد، در این پژوهش از روش پژوهش کیفی و از روش شناسی برپایه (GT) با رویکرد استراوس و کربین استفاده شده است. باتوجه به تحلیل یافته ها، به نظر می رسد عوامل فرهنگی ملی مانند «کوتاه نظری»، «جزئی نگری»، «بی برنامگی»، «شتاب زدگی»، «منفعت جویی راحت طلبانه» و نیز عوامل فرهنگی حرفه مانند «فقدان زبان مشترک بین ارکان پروژه»، «ناهمسویی ارکان پروژه»، «ترجیح خوشایند کارفرما به واقعیت»، «عدم اعتقاد به استانداردهای مدیریت پروژه»، «عدم اعتقاد به مستندسازی» و «غلبه نگاه فنی بر مدیریت پروژه»، زمینه ساز «شروع شتاب زده پروژه ها» در کشور است.

امروزه بسیاری از پروژه های بزرگ و زیرساختی جهان مانند پروژه های نفتی بین المللی، به صحنه نبردی برای یادگیری تبدیل شده و بسیاری از سازمان ها از این پروژه ها برای ارتقاء سطح دانش و قابلیت های خود استفاده می کنند؛ اما در همین پروژه ها عوامل متعددی وجود دارد که اگر به خوبی مدیریت نشوند باعث کاهش و یا از دست رفتن فرصت های یادگیری می شود. هدف از این مقاله، شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر انتقال بین سازمانی دانش مدیریت پروژه در کنسرسیوم های بین المللی صنعت نفت ایران و ارائه مدلی مفهومی در این رابطه می باشد. تحقیق حاضر با رویکردی کیفی- اکتشافی، با استفاده از روش دلفی سه مرحله ای و مشارکت 18 نفر از خبرگان صنعت نفت ایران انجام شده است. 22 عامل در این رابطه شناسایی شدند که از میان آنها 10 عامل از جمله «بالاتر بودن سطح بلوغ شرکت خارجی در مدیریت پروژه»، «انگیزه و تمایل شرکت داخلی به کسب دانش مدیریت پروژه از شرکت خارجی» و «استحکام روابط و تعاملات دو شرکت با یکدیگر» به عنوان مهم ترین عوامل اثرگذار بر انتقال بین سازمانی دانش مدیریت پروژه در کنسرسیوم های بین المللی در صدر اولویت ها قرار گرفته اند.  

با گسترش اثرگذاری سازمان ها بر محورهای توسعه پایدار و همچنین رشد آگاهی عمومی، مطالبه از سازمان ها برای مسئولانه عمل کردن در قبال جامعه و حرکت به سمت مسئولیت پذیری اجتماعی در عمل شدت گرفته است. در این راستا سازمان ها با آگاهی از عوامل دخیل در موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتی و نمود آن در تصمیماتشان، کمک شایانی به اعتبار خود می کنند. به همین دلیل در این مقاله شناسایی عوامل مؤثر بر سیاست ها و اقدامات مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکتی در سازمان های مبتنی بر پروژه مورد پژوهش قرار گرفته است. بدین منظور پس از مرور چتری 22 مقاله مروری متمرکز بر موضوع و انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان چهارچوب نظری پژوهش توسعه یافته است و با متد دلفی و ارسال پرسش نامه برای تنی چند از متخصصان، چهارچوب نظری اعتبارسنجی و نهایی شده است. در نتیجه جمعاً 11 عامل در سه سطح شامل 5 عامل روند رشد و توسعه کشور، مناسبات دولت و جامعه، کنش نهادهای رسمی دولتی، کنش نهادهای رسمی غیر دولتی و کنش نهادهای غیر رسمی در سطح نهادی، 4 عامل سیستم حاکمیتی سازمان، مشخصات سازمان، برنامه ریزی سازمان و جهت گیری فرهنگی سازمان در سطح سازمانی و 2 عامل ویژگی های بدنه حاکمیت و ویژگی های منابع انسانی در سطح فردی شناسایی شدند.

استفاده اثربخش و کارا از فرآیندهای مدیریت پروژه، یکی از عوامل مهم و کلیدی در موفقیت پروژه های سازمانی می باشد. انتخاب و بکارگیری استانداردهای مطرح در این فرآیندها، از یک سو و از سوی دیگر استقرار نظام جامع و عملیاتی مدیریت پروژه، مسیری است که در جهت اتخاذ تصمیمات مدیریتی و بهبود کیفیت، کاهش هزینه ها، ایجاد سیاستهای متناسب با پروژه، تسهیل ارتباط میان ذینفعان، افزایش بهره وری منابع انسانی، مجریان، مشاوران و پیمانکارانِ طرح ها قرار دارد. امروزه مدیریت پروژه به عنوان یک علم و دانش شناخته شده است و استانداردهایی برای اطمینان از وجود روش های اجرائی مورد نظر این علم و شناسائی عناصر مربوط به آن نگاشته شده و این استانداردها علاوه بر مسائل کلیدی همچون هزینه و زمان، به دیگر مسائل مدیریت پروژه همانند تدارکات، محدوده، یکپارچگی و ریسک نیز می پردازد. از این رو در این مقاله با معرفی و ارائه مهمترین استانداردهای جهانی و شاخص های مدیریت پروژه به بررسی وضعیت استاندارد مدیریت پروژه در ایران و راه های توسعه این استاندارد می پردازیم.