معین جهانتیغ

پوشش گیاهی نقش بسزایی در تعیین دینامیک و مورفولوژی تپه های ماسه ای در محیط های بیابانی دارد. وجود پوشش گیاهی در سطح زمین با حفاظت از سطح خاک و تأثیر بر شرایط حمل ونقل رسوبات حمل شده با باد موجب ایجاد چشم انداز بادی طی واکنشی طبیعی با ایجاد پدیده نبکا در مناطق بیابانی می شود؛ این فرایند برای خنثی کردن تنش فرسایش بادی در این مناطق به وقوع می پیوندد. هدف از اجرای پژوهش حاضر، بررسی تأثیر احیای پوشش گیاهی بر مؤلفه های مورفومتری نبکا و نقش آن در تثبیت شن های روان سیستان است. به این منظور پس از اجرای طرح پخش سیلاب و جنگل کاری در منطقه نیمروز سیستان طی سال ۱۳۸۲، با احیای پوشش گیاهی در عرصه، براساس روش تک بعدی و با استقرار ۵ ترانسکت خطی به طول ۵۰ متر به طور تصادفی، پارامترهایی همچون ارتفاع، قطر قاعده، حجم نبکا، قطر تاج پوشش، ارتفاع گیاه، دامنه رو به باد و دامنه پشت به باد در 45 نبکا مربوط به گونه گز (Tamarix) در بازه های زمانی مختلف طی دوره ای 16ساله اندازه گیری شد. با اندازه گیری ویژگی های مورفومتری نبکاها، همبستگی مؤلفه های مورفومتری براساس آنالیز همبستگی و تحلیل رگرسیون چندمتغیره بررسی شد. در بررسی همبستگی معیارها، یافته ها نشان داد عوامل پوشش گیاهی با مؤلفه های مورفومتری نبکاها همبستگی معنا داری دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندگانه نیز مبین توجیه ۹/۹۲درصدی تغییرات حجم نبکاها با مؤلفه مساحت تاج پوشش گیاهی است. در بررسی رسوبات تثبیت شده در نبکاها نیز یافته ها حاکی است با رشد پوشش گیاهی، حجم نبکاها به طور میانگین از ۵۳/۰ به ۶۹/۱۵ مترمکعب افزایش یافته که پیرو آن، میزان رسوب نیز از ۹۷/۱۸۴ به ۷۹/۸۷۹ تن افزایش یافته است. مقایسه آماری داده های اندازه گیری شده نشان داد اختلاف معنا داری بین میانگین مقدار رسوب تثبیت شده (در سطح یک درصد) در نبکاها وجود دارد. با توجه به نتایج به دست آمده، احیای پوشش گیاهی با پخش سیلاب و جنگل کاری در مکان های مناسب، راهکار کارآمدی برای تثبیت شن های روان در منطقه پژوهش است.