جواد علاءالمحدثین

تکبر در کتب لغوی و اخلاقی غالبا خودبزرگ بینی و خود برتر بینی معنا شده است. از سویی مطالعه آیات و روایات، این مطلب را قویا نشان می دهد که در کاربرد «کبر» و کلمات هم خانواده آن، زیر بار حق نرفتن، گردن کشی در برابر حق یا حق گریزی، به منزله ریشه و عامل خودبزرگ بینی و خود برتر بینی مورد تأکید فراوان قرار گرفته تا جایی که در موارد متعددی اساسا کبر و تکبر، معادل حق گریزی و امثال آن دانسته شده است. در روایات به مواردی برمی خوریم که (با پررنگ کردن ریشه کبر) مراد از تکبر صرفا حق گریزی هایی، مانند سرباز زدن از ولایت و انکار معرفت حجت های الاهی دانسته شده است. همچنین در مواردی که روایات، کبر را با تعابیری نظیر «ام العیوب» و «اعظم الذنوب» توصیف کرده و عقابهای شدیدی برای آن بر شمرده اند، تأکید بر حق گریزی است. حاصل این بررسی، توجه بیش از پیش به موضوع «حق پذیری» و «تسلیم در برابر حق» به عنوان مؤلفه مهم «ایمان» و «دین داری» است که حاوی پیام مهم و تأثیرگذاری در رویکرد ما به مفاهیم و ارزش های دینی خواهد بود.

استاد علی اکبر غفاری دانشمند و حدیث شناس معاصر، دغدغه وجود اغلاط و اشکالات علم الحدیثی در متن و سند منابع حدیثی را داشت. وی با توفیقات الهی و براساس مهارتش در علوم اسلامی با ابداع ملاک ها و معیار ها یی، این مشکلات را به خوبی حل نمود. با واکاوی آثار استاد، معیارهایشان در تصحیح، تحقیق، تعلیقه نویسی و نقد استخراج گردید که مهمترین آن ها در تصحیح، عرضه و مقابله متون بر نسخه های تصحیح و قرائت شده بر مشایخ و خطوط آن ها، مراجعه به مصادر و علمای متخصص بود، در تعلیقه نویسی، رعایت تقوای علمی و امانت داری بود. در نقد متن، ارجاع به قرآن و سنت بود. در نقد سند از شناسایی و اعتباریابی راویان و بررسی کیفیت سند مدد جسته است. راهکارهای استاد در تصحیح و تحقیق بر تألیفات عالمان بزرگ معاصر هم چون جامع المدارک، جلوه گر تبحر ایشان و شایسته الگو گرفتن است. پژوهشگران علوم حدیث می توانند با تأسی به سیره وی درحدیث پژوهی و بهره جستن از روش ها و معیارهایشان، به حدیث پژوهی تداوم ببخشند.

محمدباقر بهبودی از پژوهشگران حوزه حدیث، ضمن رد صحت کل روایات کافی، تنها کمی بیش از ربع احادیث آن را صحیح دانسته است. به گفته بهبودی، وی تمام روایات کافی را بررسی و به انتخاب احادیث صحیح بر اساس سیره قدما پرداخته و حاصل این مطالعه را در کتاب صحیح الکافی بازنموده است. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ به بررسی کتاب صحیح الکافی با تکیه بر دیدگاه های ناقدان می پردازد. بر این پایه، بناست که در مطالعه پیش رو دریابیم اولاً، رویکردشان در برخورد با حدیث چگونه بوده است و ثانیاً، رویکرد منتقدان نسبت به کتاب صحیح الکافی، چه بوده و چه اشکالاتی بر آن وارد کرده اند. ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی تحقیق حاکی از آنست که هرچند ایشان در شناسایی احادیث صحیح، علیل و ضعیف، روشهای بدیعی ارائه نموده، اما برخی معیارهای وی مورد نقد قرار گرفته است. مهمترین انتقادات عبارتند از: روش حذف روایات، رد احادیث معاریض، تصوّر تخلیط و اضطراب در روایات، تحلیل تاریخی نامعقول، بی ارزش شمردن احادیث غیر صحیح. اگرچه صاحب کتاب یادشده با طرح این معیارها سعی در جداسازی احادیث صحیح کرده، اما از آن جا که مبانی رجالی و برخی معیارهای ایشان در انتخاب صحاح با نقد جدّی روبروست، نمی توان پذیرفت که احادیث منتخبشان، تنها احادیث صحیح باشند.

در این گفتار، ابتدا کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر نوشته امیرحسین ترکاشوند به صورت مختصر معرفی می شود، آنگاه فهرست و درونمایه چند نقد که بر آن نوشته شده گزارش می شود. آنگاه نگارنده به تفصیل، سه مطلب از آراء فقهی سه فقیه شیعه؛ علامه محمد باقر مجلسی، مولی محسن فیض کاشانی و مولی احمد اردبیلی، به ترتیب در کتابهای بحار الانوار، معتصم الشیعه و مجمع الفائده و البرهان، را با گزارش ترکاشوند از این آراء مقایسه می کند و خطای او را در تبیین این آراء روشن می سازد.

آیه 44 سوره نحل وظیفه پیامبر خاتم6 را تبیین قرآن می داند که بیشتر مفسران معنای آن را توضیح معانی قرآن می دانند. در این میان برخی از نویسندگان معنای آن را محدود به آشکار کردن لفظ قرآن میان مردم پنداشته اند. اینان به آیه 187 سوره آل عمران استناد کرده و معنای آن را آشکار کردن آیات دانسته و آیه سوره نحل را مانند آن می دانند. در این جهت به سخن شماری از دانشمندان شیعه و سنی قرنهای گذشته مانند سید مرتضی، ابن جزّی و فخر رازی نیز استناد کرده اند. در این گفتار، ادله این مدّعا بررسی و نقد شده و ضعف آنها روشن می شود.