حمیده محمودی

امروزه محیط های روستایی نیز متناسب با تغییرات جهانی دچار نغییرات قابل توجهی در شیوه های تولید و مصرف شده اند؛ به طوری که از محیط های تولید، در حال حرکت به سوی جامعه مصرفی هستند که این پدیده در محیط های روستایی کشور، به ویژه در بین نسل جوان و زنان بیشتر قابل مشاهده است. بنابراین، افزایش روحیه مصرف گرایی در بین روستاییان سبب شکل گیری تغییرات رفتار فردی و اجتماعی شده است که شواهد عینی آن را می توان در روابط اجتماعی بین روستاییان مشاهده کرد. براین اساس، تحقیق حاضر به بررسی آثار مصرف گرایی روستاییان بر روابط اجتماعی آن ها می پردازد. پژوهش از نوع کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی-تحلیلی است که در منطقه روستایی دهستان رادکان شهرستان چناران انجام شده است. سطح تحلیل در این پژوهش «خانوار روستایی» است. پرسش نامه با استفاده از روش های تجزیه وتحلیل آماری در دو نرم افزار SPSS و GIS و تحلیل رابطه خاکستری مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل از رگرسیون چندمتغیره جنبه های اجتماعی و اقتصادی مصرف گرایی با بتای 0/717 و 0/169موجب تغییر روابط اجتماعی روستاهای نمونه شده است و سبب شده که وضعیت روابط اجتماعی در روستاهای نمونه در وضعیت مناسبی قرار نگیرد. همچنین، براساس نتایج حاصل از رتبه بندی رابطه خاکستری روستای آبگاهی با امتیاز 0/894 در رتبه اول و روستای قزل حصار با امتیاز 0/425 در رتبه آخر قرار گرفته اند؛ به این معنی که روستای آبگاهی سطح مصرف گرایی بیشتر و روستای قزل حصار مصرف گرایی کمتری نسبت به سایر روستاها دارند. بنابراین، در روستاهای با سطح مصرف گرایی بالاتر، سطح روابط-اجتماعی بین روستاییان و خانوارها کاهش یافته است.

یکی از خصیصه های بنیادی انسان نیازمند بودن و بر همین اساس مصرف کننده بودن است که عوامل متعددی به آن دامن می زنند. در این میان رسانه های ارتباط جمعی امروزه نقش بسیار مهمی در شکل دادن به نگرش ها و تمایلات مردم به مصرف در جامعه ی معاصر دارند. تغییرات در سطح مصرف گرایی در جوامع متفاوت از یکدیگر می باشد که به نظر می رسد در جامعه روستایی شدیدتر از سایر جوامع انسانی باشد. لذا تحقیق حاضر به بررسی تأثیر رسانه های تصویری بر مصرف گرا شدن روستاییان می پردازد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی – تحلیلی است که در 10 روستای دهستان تبادکان شهرستان مشهد انجام شده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 210 نفر تعیین شد. اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه با استفاده از روش های تجزیه و تحلیل آماری در دو نرم افزار SPSS و  GIS و مدل ویکور مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد که در روستاهای نمونه از بین 6 شاخص مصرف گرایی در شاخص لذت گرایی بیشترین و در شاخص تجمل گرایی کمترین میانگین را دارا بوده و در بین روستاهای نمونه روستای خوش هوا دارای بیشترین و روستای اندرخ دارای کمترین میانگین شاخص مصرف گرایی بوده اند همچنین بین شاخص های مصرف گرایی و متغیر رسانه تصویری بیشترین همبستگی، متعلق به شاخص لذت گرایی و در مراتب بعد شاخصهای تظاهر فردی و مدگرایی می باشند. در عین حال تبلیغات رسانه های تصویری هم موجب تغییر مصرف گرایی در روستاهای نمونه گردیده است. همچنین بر اساس نتایج حاصل از رتبه بندی مدل ویکور دو روستای خوش هوا و علی آباد بیشترین و دو روستای اندرخ و فرخند کمترین میزان مصرف گرایی را دارا بودند.

از دیدگاه اجتماعی پذیرش گردشگران مذهبی در یک روستا بر روی نحوه کنش پذیری، نحوه رابطه متقابل انسان ها و نحوه زیست پذیری می تواند، موثر باشد. بر این اساس تحقیق حاضر به بررسی تأثیر گردشگری مذهبی بر ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان درحوزه نفوذ گردشگاهی شهر مشهد می پردازد. پژوهش از نظر هدف، نوع کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری در این پژوهش، روستاهای دارای بقاع متبرکه در حوزه نفوذ گردشگری شهر مشهد می باشند به عنوان نمونه انتخاب گردید. حجم گردشگران مورد بررسی با استفاده از فرمول کوکران 196 نفر و حجم جامعه میزبان هم 185 نفر تعیین شد. واحد تحلیل در این پژوهش "روستا" است و اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه با استفاده از روش های تجزیه و تحلیل آماری در دو نرم افزار SPSS و LISREL مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد که در روستاهای مورد بررسی روستای میامی و حصار دارای بیشترین میانگین(شاخص های تحقیق) و روستای خواجه حسین آباد دارای کمترین میانگین می باشند همچنین با توجه به نرمال بودن شاخص های تحقیق برای بررسی اثر گردشگری مذهبی بر ابعاد کیفیت زندگی از نرم افزار لیزرل استفاده شده است که نتیجه نشان می دهد بین گردشگری مذهبی و ابعاد کیفیت زندگی رابطه معنادار وجود دارد و مدل نهایی لیزرل نشان می دهد که گردشگری مذهبی به ترتیب بر بعد کالبدی، اجتماعی و به یک اندازه بعد اقتصادی و زیست محیطی بیشترین تأثیر را دارد بنابراین برای توسعه گردشگری مذهبی پیشنهادات زیر ارائه می گردد: هماهنگی نهادهای محلی و دستگاه های اجرایی، افزایش کمیت و کیفیت امکانات بقاع و روستاها و توجه بیشتر همراه با نظارت مناسب به وضعیت خدمات رسانی.

بهبود کیفیت زندگی در مکان و یا برای اشخاص و گروه های ویژه همواره کانون اصلی توجه برنامه ریزان بوده است. همچنین مسکن، برای هر یک از افراد جامعه پاسخگوی یکی از نیازهای حیاتی بوده و از این رو در دهه های اخیر، گرایش دولت ها به فراهم کردن مسکن روستایی برای نگه داشتن جمعیت در مناطق روستایی بسیار درخور توجه است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخص های تأثیرگذار متغیر کیفیت زندگی بر کیفیت مسکن و با به کارگیری روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و تحلیل فضایی انجام شد. با توجه به مطالعات میدانی انجام شده، به طور تصادفی 8 روستا از 11 روستای دارای بیش از 100 خانوار بخش «شاندیز» انتخاب شدند. حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران و خطای 065/0 درصد برای خانوارهای روستاهای نمونه برابر 217 نفر بود. در پژوهش حاضر، متغیر کیفیت زندگی با 10 شاخص و 3 بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و متغیر کیفیت مسکن با 10 شاخص و 4 بعد کالبدی، زیست محیطی، معیشت و اقتصاد و آسایش و رفاه انتخاب شدند. واحد تحلیل در پژوهش حاضر، خانوار است. اطلاعات برگرفته از پرسش نامه های مدنظر با روش های تجزیه و تحلیل آماری در محیط نرم افزار SPSS و انجام تحلیل مسیر با نرم افزار  EQSبررسی شدند. طبق نتایج پژوهش که با آزمون همبستگی اسپیرمن و رگرسیون حاصل شدند، از بین ابعاد کیفیت زندگی، تنها بعد اجتماعی با متغیر کیفیت مسکن و نیز بعد معیشت و اقتصاد در متغیر کیفیت مسکن با متغیر کیفیت زندگی رابطه معنادار ندارند و سایر ابعاد با متغیرهای پژوهش رابطه معنادار دارند. همچنین از بین 10 شاخص متغیر کیفیت زندگی، 5 شاخص عدالت اقتصادی، رضایت از دسترسی، بهزیستی فردی، کیفیت محیط و مسکن وارد الگو شدند و 46 درصد تغییرات مربوط به متغیر وابسته را تبیین کردند.

هدف: مسکن به عنوان فضایی که انسان بیشترین وقت خود را در آن می گذراند همواره در نظر برنامه ریزان جایگاه خاصی داشته و از دیدگاه های مختلفی به آن پرداخته شده است. در دوره رشدگرایی به جهت غلبه تفکر کمی گرایی با محوریت پوزیتیویسم منطقی، کمی گرایی در مسکن مورد تأکید قرار می گرفت اما با تغییر در رویکرد نظری به سوی توسعه پایدار، توجه به جنبه های کیفی مسکن افزایش یافت. مساکن روستایی به جهت تبعیت از الگوهای مرسوم ساخت وساز با توجه به شرایط محیطی، پیوند با معیشت روستایی و ... دارای ویژگی های منحصربه فردی می باشد؛ اما به لحاظ کیفیت نیازمند تقویت برای ارتقای سطح زندگی روستاییان می باشد. در این راستا هدف مطالعه حاضر، تحلیل کیفیت مسکن روستایی و تفاوت های آن در دهستان کنویست شهرستان مشهد می باشد. روش: برای این منظور با روش شناسی کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی، 25 روستا از منطقه به عنوان روستاهای نمونه و تعداد 362 خانوار از طریق نمونه گیری از مجموع 4499 خانوار روستایی، برای مطالعه انتخاب گردید تا پرسشنامه های تدوین شده از طریق شاخص های تحقیق تکمیل گردد. برای دستیابی به هدف پژوهش، از روش های آماری و مدل تصمیم گیری چندمعیاره ویکور استفاده شده است. یافته ها: نتایج نشان می دهد که باوجوداینکه به طورکلی سطح کیفی مسکن در بین روستاهای منطقه پایین هست اما روستاهای 25 گانه مورد مطالعه به لحاظ سطح کیفیت مسکن نیز با هم تفاوت دارند و روستاهای خیرآباد، کنارگوشه و فرخ آباد دارای کوتاه ترین فاصله از ایده آل مثبت و دورترین فاصله از ایده آل منفی است. محدودیت ها/ راهبردها: ضعف در داده های آماری رسمی در ارتباط با مسکن روستایی به ویژه کیفیت مساکن ازجمله محدودیت های پژوهش می باشد. راهکارهای عملی: با توجه به یافته های به دست آمده می توان توجه به جنبه های کیفی مسکن روستایی در زمینه های امنیت مسکن، استحکام مسکن، بهداشت و سلامت، تسهیلات زیرساختی و ساختمانی، آسایش و رفاه، میزان همجواری، فرم مورد تأکید می باشد. اصالت و ارزش: این مطالعه از جهت تأکید بر رویکرد شاخص های کیفی گرا در مطالعات و برنامه ریزی مسکن روستایی دارای اهمیت می باشد. زیرا مساکن روستایی به لحاظ کیفی تفاوت های بسیاری با مسکن در نواحی شهری داشته و از سطح آسیب پذیری بالایی برخوردار هستند.