خدیجه اسفندیاری

دانش های بشری در قرون اخیر، با روندی پرشتاب به سوی استقلال و تخصصی شدن پیش می روند. یکی از لوازم این استقلال، داشتن زبان و گفتمانی ویژه، نظام مند و زایاست. طبیعتاً نقد ادبی نیز دانشی تخصصی است که در پاسخ به این ضرورت، به وضع اصطلاحات گسترده روی آورده است؛ اما وابستگی آثار ادبی به زبان، عواطف و ذهنیات و توجه به تفاوت ها و ظرفیت های زبانی و فرهنگیِ منحصربه فرد هر ملت ایجاب می کند محققان برای شناخت و ارزیابی جامع آثار ادبی خود، گاهی به وضع اصطلاحات متناسب با آثار بومی خود بپردازند. در این پژوهش با تشریح ضرورت و اهمیت اصطلاح سازی در شکل گیری نقد ادبی بومی و نگاهی به اصول اصطلاح سازی علمی، به بررسی اصطلاحات پیشنهادی شفیعی کدکنی در نقد ادبی، از جنبه های گوناگون پرداخته ایم. نتیجه تحقیق نشان می دهد از آنجا که این اصطلاحات با تلفیق دانش های بومی قدیم و نظریات جدید ادبی و براساس ظرفیت های ساختاری و زیبایی شناختی زبان فارسی و نگاه نظام مند و الگوپذیر و رعایت تقریبی اصول کلی اصطلاح سازی علمی پدید آمده اند، تاحد بسیاری در گفتمان نقد ادبی معاصر تثبیت و فراگیر شده اند و ما را به شکل گیری نقد ادبی بومی امیدوار می کنند.

قرآن کریم در آیات مختلفی نظیر: زمر / ۶ ، رعد / ۸ ، شوری / ۴۹ و ۵۰، نحل / ۷۸، انسان / ۲ و حج / ۵، به بیان ویژگی های جنین انسان پرداخته است. این مقاله بر آن است تا هفت ویژگی جنین: قرار گرفتن در پرده های سه گانه، تغذیه، جنسیت، جهل، حواس و اجل و نقص عضو جنین و نیز خروج آسان جنین به هنگام کامل شدن از رحم مادر را با تکیه بر آراء مفسران متاخر قرآن کریم و یافته های علم روز مورد بررسی قرار دهد و شباهت ها و تفاوت های بیان شده در تفسیر قرآن و علم روز را در این زمینه واکاوی نماید. علم پس از گذشت قرن ها توانسته است به شش ویژگی از ویژگی های هفتگانه بیان شده در قرآن دست یابد، با این تفاوت که ویژگی های مذکور در آیات قرآن کلی است اما علم، جزئیات را نیز بیان کرده است. خصوصیات جنین و انطباق آن با یافته های علوم تجربی اعجاب انسان را برانگیخته است.

انسان و شناخت ویژگی های او از دیرباز، از آموزه های زرتشت تا تأملات خردورزانه متفکران اسلامی و مسیحی، از فلاسفه یونان و روم تا هند و چین، همواره مورد توجه بشر بوده است. جوامع انسانی در طول حیات خود با گفتمان هایی گوناگون مواجه بوده اند که غلبه هر یک از آنها تعیین کننده مسیر آنها در رشد یا فرو افتادن در ضعف بوده است. در دوران معاصر نیز گسترش اندیشه های لیبرالیستی، ناسیونالیستی، سوسیالیستی و اسلامی، منجر به حاکمیت گفتمان های برخاسته از این اندیشه ها شده است. ازجمله گفتمان های فکری دوران معاصر، لیبرالیسم است. در این ایدئولوژی، انسان آرمانی ویژگی هایی چون فردگرایی، آزادی، خردگرایی، برابری، تساهل و مدارا دارد. در این جستار پس از تعریف این مکتب فکری، با روش توصیفی- تحلیلی، انسان آرمانی این گفتمان در رمان سمفونی مردگان بررسی می شود.