حسن خیری

مسئلة تغییرات صورت پذیرفته در الگوی پوشش جوانان و گرایش سلیقة جوانان در استفاده از الگوهای پوشش مدرن که اغلب سنخیتی با ارزش ها و هنجارهای دینی و بومی ندارند، بیش از یک دهه است که برای جامعة ایرانی به منزلة یک آسیب مطرح شده است. مطالعة پیش رو با هدف سنجش وضعیت الگوی پوشش، در میان 330 نفر از جوانان شهر یاسوج، با روش نمونه گیری خوشه ای و با ابزار پرسش نامة محقق ساخته انجام گرفته است. داده های تحقیق با نرم افزار spss و با انجام آزمون های هم بستگی تحلیل شد. با استخراج و کدگذاری دوبارة گویه های مربوط به سنجش الگوی پوشش با اختصاص نمره های مشخص به گویه ها و ترکیب آنها مقیاس الگوی پوشش به دست آمد، که در این میان، الگوی پوشش سنتی شبه مدرن بیشترین تعداد فراوانی را به خود اختصاص داد. در این پژوهش متغیرهای التزام دینی، سرمایة فرهنگی و مصرف به ترتیب بیشترین هم بستگی را با الگوی پوشش نشان دادند.

در این مقال نخست مبنای نظری حکمت صدرایی به عنوان ملاک ارزیابی تشریح شده و آنگاه منظومه فکری بوردیو مطرح و به نقد دیدگاه او مبادرت می شود. در مبنای نظری بحث اصالت وجودی فرد و جامعه ، حرکت جوهری ، مقیقت انسان، منابع شناخت، فطرت گرایی و تکامل گرایی از نظر ملاصدرا بیان شده است. و در رویکرد انتقادی بوردیو، تلاش برای از میان برداشتن ضدیت کاذب میان عینیت گرایی و ذهنیت گرایی، بررسی طبیعت ثانوی و تجارب جامعه شناسان درون عرصه ها به عنوان جهانی علمی و آکادمیک ، عاملان اجتماعی را شناسایی دانستن که از دلایل پیروی می کنند و نه محکومان نیروهای مکانیکی و انتخاب گران خود آگاه و اعتقاد به اینکه طبیعت ثانویه در درون فضا ها و عرصه ها شکل می گیرد و عرصه ها ساختارهایی هستند که استراتژی ها و مبارزه ها درآن رخ می دهد؛ از جمله مباحثی است که پیگیری شده است. ناتوانی در تلفیق عاملیت- ساخت و برداشت ناتمام از جامعه سنتی و مدرن و منطق رفتار در این جوامع، ارائه راهی برای برون رفت از جبر گرایی و تعینات اجتماعی از جمله مواردی است که در نقد بوردیو مورد توجه قرار گرفته و در پایان تلاش شده است با ارائه نظریه هویت فضا، غلبه احساسات؛ غلبه تعلقات اجتماعی و گزینش عقلانی و ارائه مدل حرکت فرد و جامعه گزارش دقیقتری از فرآیند تحولات جامعه انسانی ارائه گردد.

مسئله شناسی، از اولین، بایسته ترین و ضروری ترین نیازهای پژوهشی به شمار می آید. این مهم درباره مسائل دینی و به ویژه قرآنی از اولویتی دو چندان برخوردار است. از طرفی، مسئله شناسی نیز همانند بسیاری دیگر از علوم و تحقیقات بشری زمان مند و حتی مکان مند است، پس بر پژوهشگران لازم است تا مسائل و مشکلات هر عصری را شناسایی کرده و تحقیقات خود را متوجه و معطوف مسائل موجود و ارائه راه حل ها کنند. یکی از مسائل مهمی که در مسئله شناسی شایسته بررسی است، امکان سنجی طراحی سامانه ای است که روز آمد، اصلاح و ارتقاپذیر، قابل انعطاف، دارای جامعیت و شمول نسبی و به گونه ای باشد که پژوهشگران با مراجعه به آن سامانه بتوانند از طرفی مسائل هر عصر را شناسایی و درباره آن تحقیق و از طرفی مهم ترین مسائل را عرضه کنند. این مقاله با مفروض دانستنِ امکان ایجاد چنین سامانه ای، پیشنهادی، دارای سه بخش ورودی، تحلیل داده ها و خروجی، ارائه نموده است. بنابر این طرح، ابتدا با دو روش دلفی و گروه های کانونی، مسائل قرآنی موجود در جامعه در دو سطح عمومی و نخبگانی شناسایی، اولویت بندی و بر اساس ساختارعلوم و معارف قرآن یا دیگر روش های معمول، طبقه بندی می شوند. سپس دیگر ورودی ها، به شکلی که در متن مقاله آمده، به سامانه عرضه شده و با توجه به نیمه هوشمند بودن سامانه، این عناوین دسته بندی و مسائل جدید به دو روش یاد شده، استخراج می شود.

در این نوشتار پارادایم اسلامی در خصوص ماهیّت انسان، ماهیّت علم و داده های آن،واقعیّت اجتماعی، با مراجعه به قرآن و روایات و اندیشه های صاحب نظران اسلامی در مقایسه با اثبات گرایی، تفسیرگرایی و انتقادگرایی مورد بررسی قرار گرفته است. انسان در این رویکرد دارای ساحت هایی است که دین، جهت دهی و هماهنگ سازی آنها را عهده دار است. حس، عقل، شهود و وحی ابزارهای شناخت بوده و شناختی که از حواس آدمی حاصل میشود، زمینه ساز تحقق معرفت تحلیلی است. ژانسان دارای سرمایه های بالقوه و بالفعل درونی است و محیط زیست آدمی نیز سرمایه های زیستی ـ فرهنگی، اجتماعی متفاوتی در اختیار انسان قرار میدهد و از این گذر، هویت آدمی شکل میگیرد. در خصوص واقعیّت اجتماعی در پارادایم دینی، هم به عامل با اراده و کُنشگر فعّال و هم به وجود ساخت های اجتماعی و فضای منبعث از آنها و تأثیر آنها بر فرد توجه میشود.