حرمت نفس

تلقی یا باور انسان از خود، نقشی اساسی در اصلاح رفتارها به­ ویژه در رفتارهای اخلا­قی او ایفا می­کند. این مقاله با پذیرش این اصل که تلقی انسان از خود مبتنی بر شناخت او از خویش است، به دنبال تبیین ارکان تلقی صحیح انسان از خویش بوده، دو اصل «اعتقاد به حرمت نفس انسان» و «اعتقاد به وجود ربطی و غیرمستقل» داشتن را به عنوان دو رکنِ تلقی صحیح خویش، معرفی می­کند. این دو رکن تلقی از وجود خویش را مطابق با واقعیت او سامان بخشیده، انسان را به سوی اصلاح رفتارهایش سوق می­دهد. البته بین حس حرمت نفس با رفتار اخلاقی، رابطه دوطرفه برقرار است. یعنی به هر میزان رفتارهای نیک انسان استمرار بیابد یا پسندیده­تر شود، بر حس حرمت نفس فاعل نسبت به خودش، افزوده می­شود و افزایش یا استمرار حرمت نفس نیز افزایش یا استمرار رفتارهای نیک را به دنبال خواهد داشت.

«معنویت» به عنوان یک عامل مؤثر، نقش مهمی بر سلامت جسم و روان افراد و به ویژه نوجوانان ایفا می کند. توجه به این متغیر، زمانی که فرد بدون والد و سرپرستی باشد، بیش از گذشته ضرورت می یابد. این پژوهش، با هدف اثربخشی آموزش مؤلفه های معنوی، بر احساس تنهایی و حرمت نفس، در نوجوانان پرورشگاهی انجام شد. نمونه پژوهش، 40 نوجوان ساکن در پرورشگاه های شهر کرمان بودند که به صورت تصادفی در چهار گروه قرار گرفتند. به دو گروه آزمایشی، مؤلفه های معنوی در 10 جلسه 90 دقیقه ای ارائه شد و دو گروه کنترل، برنامه ای دریافت نکردند. با توجه به روش آماری، فقط از یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل پیش از اجرای برنامه درمانی پیش آزمون گرفته شد، اما پس از اجرای برنامه درمانی، هر 4 گروه به پرسش نامه های احساس تنهایی و حرمت نفس پاسخ دادند. نتایج نشان داد که آموزش مؤلفه های معنوی تأثیر معناداری بر احساس تنهایی نوجوانان داشته است (05/0P<)، اما بر مؤلفه حرمت نفس اثربخش نبوده است. مؤلفه های معنوی، با اصلاح و بازسازی و سپس، نوسازی درونی و برونی افراد، زمینه رشد، شکوفایی و رستگاری او فراهم می کند.

مشکل تبعیض جنسیتی علیه زنان در سراسر جهان، یافتن راه حلی برای آن را ضروری ساخته؛ بنابراین مفهوم توانمندسازی زنان وارد گفتمان توسعه شده است. شرایط نامناسب زنان در کشورهای مسلمان در مقایسه با سایر کشورهای درحال توسعه و جوامع توسعه یافته، سؤالات بسیاری را برانگیخته است، که برخی آن را به مسلمان بودن این جوامع نسبت داده اند. فقدان پژوهشی که مستقیماً به رابطه اسلام با توانمندسازی زنان بپردازد و اهمیت بحث در گفتمان مسلط توسعه در دنیای امروز، ضرورت پژوهش در این موضوع را ایجاب می کند؛ لذا این پرسش مطرح می شود که اسلام از چه ظرفیت هایی برای توانمندسازی زنان برخوردار است؟ (مسئله) فرضیه پژوهش این است که احترام به زنان، پذیرش حق آموزش و حقوق اقتصادی آنان از مهم ترین ظرفیت های اسلام برای توانمندسازی زنان است (فرضیه). متناسب با روش پژوهش کیفی، برای جمع آوری داده ها از آثار علمی نظری موجود مانند مقالات و کتب معتبر و برای تجزیه وتحلیل داده ها، در بیان مسئله و معرفی نظریه توانمندسازی از روش توصیفی و در ارزیابی همسازی اسلام با این نظریه، از روش تحلیلی - مقایسه ای استفاده شده است (روش). یافته های پژوهش مؤید فرضیه است و نشان می دهد که مبانی اسلامی برگرفته از قرآن از ظرفیت لازم برای توانمندسازی زنان مسلمان و رفع تبعیض، بی عدالتی و نابرابری علیه آنان برخوردار است (یافته ها).

خودارزشمندی یکی از نتایج ناشی از بررسی و تحلیل تعامل بین ذهن و شخصیت می باشد، آن را به مثابه شاخص سازگاری روان شناختی و کارکرد مناسب اجتماعی می شناسند و ارتقای آن در شکل دهی سلامت روان مؤثر است. در این پژوهش به منظور بررسی تطبیقی خودارزشمندی از دیدگاه اسلام و روان شناسی از جملات توصیفی تبیینی متون اسلامی (قرآن و حدیث) و از روش های تحلیل محتوا استفاده شد و به سبب گستره معنایی به وسیله واژگان و مفاهیم جمع آوری شده در حوزه خودارزشمندی، جملات توصیفی تبیینی مرتبط با موضوع در متون اسلامی جستجو و انتخاب شد. این پژوهش می کوشد مفهوم خودارزشمندی را از شش محور همچون ماهیت، واژگان متناظر، زمینه و علت، عناصر درونی، پیامدها و ویژگی های خودارزشمندی از دو دیدگاه روان شناسی و اسلام با رویکرد مقایسه ای انتقادی تبیین کند. نتیجه اینکه نگرش متون دینی از مفهوم خودارزشمندی از جهات معیار، خاستگاه و نوع عمل، متفاوت از دیدگاه روان شناسی است. به ترتیب این جهات، خودارزشمندی در جهان بینی اسلام براساس انسان محوری در طول خدامحوری، رضایت الهی و اطاعت از او و نوع عمل بستگی به ایمان، تقوا و عمل صالح دارد، اما روان شناسی در مقابل دیدگاه اسلامی قرار دارد؛ زیرا از جهت معیار به صورت انسان محوری محض و خاستگاه آن خودتأییدی و خودمحوری و در نوع عمل ارزشمندی با هدف استقلال و توجه نداشتن به رفتار تبیین می شود. از این رو نارسایی اندیشه روان شناسان در مفهوم درست خودارزشمندی روشن خواهد شد.