ماتناداران

اسناد و مکاتبات زیادی در دوره ی صفوی تحریر و تدوین شده است؛ در این راستا فرامین حکومتی، که در باب ارامنه صادر شده و به «فرامین فارسی ماتناداران» مشهور است، از جنبه های مختلف می تواند برای پژوهشگر تاریخ صفویه گره گشا باشد. گرچه این فرامین در باب چگونگی ادارهی اقلیت ارامنه در ایران صادر شده اند، اما ابعاد مختلف زندگی ایشان را شامل می شود و جهت گیری حکومت صفویه در ابعاد مختلف را نشان می دهد. بدون تردید، مطالعه این فرامین و اسناد برای ارائه تصویر کامل تر و دقیق تر روح سیاسی ـ اجتماعی حاکم بر جامعه عصر صفوی لازم و ضروری می باشد. مضاف بر این که رصد کردن سیاست مذهبی حکومت صفویه در باب اتباع غیر مسلمان، شفاف تر خواهد شد.

جغرافیای ایران در طول تاریخ، دارای ساختاری چند مذهبی ، چند فرهنگی و کثیرالمله بوده است. نقاط مشترک تعامل ارامنه مسیحی با جامعه ایرانی مسلمان در ابعاد مختلف، حضور و یا عدم حضور آن ها، هیچ ارتباطی با مذهب آن ها نداشته بلکه آن چه که اجمیادزین را به سوی همزیستی با جامعه ایرانی سوق داد تلاش در جهت ارتقاء وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارامنه در دوره قاجار بود. عنصر اصلی که باعث شد اجمیادزین در دوره قاجار برای بهبود سطح کیفی وضعیت ارامنه تلاش کند، شرایطی که در پی آن بودند با جلب اعتماد شاهان قاجار به عنوان یک جامعه نخبه در ایران دارای مذهب اسلام سر برآورند. اعتماد شاهان قاجار به اجمیادزین و همچنین حضور ارامنه در قشون و داشتن القاب ملوکانه و مناصب حکومتی توسط شاهان قاجار خود موید حضور موثر آن ها می باشد. این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی به بررسی نقش شاهان مسلمان قاجار در رونق اجمیادزین ارامنه با تاکید بر فرامین فارسی ماتناداران بپردازد. لذا در پی پاسخگویی به این سوال ها می باشد:1- اجمیادزین در دوره قاجار از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی چه وضعیتی داشت ؟2- چه عواملی باعث توجه به ارامنه مسیحی ورونق اجمیادزین توسط شاهان مسلمان قاجارگردید؟یافته های پژوهش حاکی از آن است که وضعیت اجمیادزین در دوره قاجار از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توجه به اهمیت آن ها برای شاهان قاجار در حد مطلوب بود و توانست با عملکرد خود ، زمینه تعامل میان مسلمانان و ارامنه مسیحی و ارتقاء سطح زندگی اجتماعی ارامنه را بهبود ببخشد .

اچمیادزین به عنوان یک نهاد دینی مسیحیت یگانه عامل پیوند دهنده مردم ارمنی و همچنین واسطه امور فی ما بین دولت قاجار و ارامنه بود. بررسی تحولات تاریخی و اسناد و مدارک به خوبی گواه آن است که سیاست اصولی دولت مسلمان قاجار حمایت جدی و مستمر از رعایای مسیحی خود به ویژه ارامنه بوده است.به طوری که در باب عدم اجبار ارامنه به تغییر کیش ارامنه به اسلام توسط مسلمانان و عدم تعرض به آئین و مناسک مذهبی آن ها فرامین مهمی صادر کردند.این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی به بررسی سیاست های مذهبی دولت شیعی قاجار در مواجه با ارامنه مسیحی تابع اچمیادزین بر اساس اسناد ماشتوس مقدس(ماتناداران) بر پایه اسناد موجود درآرشیو ارامنه در ایران و ارمنستان بپردازد.یافته های پژوهش حاکی ازآن سیاست های مذهبی دولت شیعی قاجار در مواجه با ارامنه مسیحی تابع اچمیادزین بر اساس یک همزیستی پایدار و عدم مناقشات مذهبی بود. اچمیادزین به عنوان یک نهاد دینی مسیحیت یگانه عامل پیوند دهنده مردم ارمنی و همچنین واسطه امور فی ما بین دولت شیعی قاجار و ارامنه بود.