سبک زندگی قرآنی

رسیدن به سبک زندگی مطلوب اسلام و ارزیابی سبک زندگی موجود در جوامع مسلمان در گرو دانستن شاخص های زندگی اسلامی است. این تحقیق با بهره گیری از شیوه کتابخانه ای و تحلیل محتوای داده های عقلی و نقلی، که منابع استخراج سبک زندگی اسلامی به شمار می روند، به تعیین شاخص های سبک زندگی فردی و اجتماعی می پردازد. بر اساس فلسفه زندگی برآمده از آیات و روایات، سبک زندگی اسلامی ریشه در شکوفایی ارزش های عقلی و فطری داشته، در حیات عقلانی تجلی می یابد. حیات طیبه اسلامی، رهاورد سبک فردی عقلانی و سلوک اجتماعی عاقلانه است. برخی مؤلفه های سبک زندگی اسلامی در بُعد فردی عبارت اند از: برنامه ریزی نیکو و برنامه های نیکو، نیکوگفتاری و گفتارهای نیکو، نیکوخوری و خوراک نیکو و نیکوخوابی و رؤیاهای نیکو. مفاهیم دیگری همچون سلوک متواضعانه و در عین حال عزتمندانه و نیز سلوک متعبدانه، عادلانه، متعادلانه، صادقانه، مسئولانه و مجاهدانه از مؤلفه های سلوک اجتماعی عاقلانه شمرده می شوند. مجموعه این مؤلفه ها، حیات طیبه انسانی و سبک زندگی اسلامی را تشکیل می دهند. هدف این مقاله ارائه شاخص هایی به منظور سنجش میزان تحقق حیات عقلی است.

زندگی انسان، با ویژگی های بی نظیرش، از نعمت های گرانسنگ خدای والا به شمار می آید که پیوسته در معرض نیست شدن است. از سوی دیگر، در زندگی قرآنی، مدیریّت زمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ یعنی انسانِ با ایمان برای رسیدن به آرمان های والای خویش، باید با برنامه ریزی هوشمندانه، کیفیت بهره وری از عمرش را بیش تر کند تا زودتر به مقاصد خویش برسد. بدین منظور باید انسان مؤمن مدبّر، شیوه های بینشی خاصی را سرآمد امور خویش قرار دهد؛ یعنی نوعی تغییر و دگردیسی در قلمرو اندیشه اش پدید آورد تا بتواند از زندگانی اش استفاده بهینه و بیشینه داشته باشد. نخستین کتاب غربی در باره مدیریّت زمان، اواخر دهه1950 به بازار آمد؛ ولی سال ها پیش تر، در منابع اسلامی با عناوین استفاده بهینه از عمر و فرصت های گوناگون زندگی، گاه نیز ضرورت داشتن نظم، از آن یاد شده بود. پژوهش پیش رو، با تحلیل شیوه های بینشی و فکری مدیریّت زمان در سبک زندگی قرآنی، بر اساس چیدمان منطقی و دسته بندی های استاندارد و نگارشی روان و گویا، چهار شیوه را پیشنهاد می دهد. روش پژوهش این مقاله، نقلی وحیانی(تحلیل دلالیِ متنی و فرامتنی آیات و روایات) و گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای و با استفاده از نرم افزارهای مرتبط و داده پردازی متن مقاله، به روش توصیفی و تحلیلی است.

معماری سنتی همواره بیان زمینه ای جهت خلق و بیان باورهای دینی انسان بوده و در این میان خانه مهم ترین کالبد متأثر از سبک زندگی است. بااین حال کیفیت مسکن معاصر با ورود الگوهای غربیِ زیستن در تضاد با سبک زندگی ایرانی رو به افول نهاده و نیازمند بازنگری در شیوه شکل دهی به خانه با تعمق در شاخصه های فرهنگ دینی است. در این راستا پژوهش حاضر بر آن است تا نقش آموزه های قرآنی را در چگونگی پیکربندی مسکن سنتی مورد تحلیل قرار دهد. هدف پژوهش شناسایی چگونگی تأثیرپذیری مسکن سنتی از سبک زندگی قرآنی به عنوان عنصر هدایت کننده فرآیند طراحی معماری است. حجم نمونه شامل پانزده خانه تاریخی در بافت قدیم شهر دزفول است. سؤال تحقیق آن است که سبک زندگی قرآنی در مسکن سنتی دزفول به چه صورتی نمود یافته است؟ روش تحقیق توصیفی تحلیلی و استدلال منطقی است و جهت تحلیل سازمان فضایی خانه ها علاوه بر تحلیل کیفی، از نرم افزار تخصصی ای گراف استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که بسیاری از ویژگی های خانه های دزفول به نحوی با متغیرهای اعتقادی هماهنگ بوده اند و تمامی آن ها بر نقش ممتاز فرهنگ دینی در جهت دهی و شکل گیری معماری تأکید دارند. نتایج نشان می دهد که عناصر کالبدی و فضایی متعدد متأثر از سبک زندگی قرآنی که در تحقیق حاضر موردبحث قرار گرفته است؛ در شکل دهی به پنج ویژگی مسکن (قناعت مندانه- عادلانه- محجوب- ذاکرانه- کریمانه) به نحو توأمان دخالت داشته اند.

روح اصلی بیانیه ی گام دوم انقلاب سبک زندگی به معنای جامع آن است. سبک زندگی مقوله ای است بنیادین که اندیشمندان علوم اجتماعی، تربیتی، روان شناختی اقتصادی و مدیریتی با رویکردهای مختلف به آن توجه کردند اما تفسیر مقام معظم رهبری از سبک زندگی و مولفه های تمدن ساز ایشان در حوزه ی مصرف به این دلیل که برگرفته از مبانی دینی و ناظر به مسائل فرهنگی و اقتصادی می تواند مسیر روشنی را در اختیار محققان و مبلغان فرهنگ اسلامی قرار دهد. از این رو مقاله ی پیش رو با به روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد است که با تحلیل قرآنی - روایی بیانات مقام معظم رهبری به تبیین مولفه های تمدن ساز سبکِ زندگی قرآنی در حوزه مصرف بپردازد. یافته های پژوهش پیش رو، حاکی از آن است که از دیدگاه مقام معظم رهبری، مهم ترین مولفه های موثر در تمدن سازی سبک زندگی قرآنی در حوزه ی مصرف را می توان به دو دسته ی مولفه های سلبی و ایجابی تقسیم نمود. مصرف اقلی و قناعت، دقت بیشتر در مصرف عمومی، توازن بین دخل و خرج، گزینش کالاهای حلال و طیب، گزینش کالاهای داخلی از جمله مولفه های ایجابی و عدم اسراف، عدم تجمل گرایی، عدم اتراف و تنوع طلبی، نفی نیازهای کاذب و اولویت بندی نیازها از جمله مولفه های سلبی تمدن سازی در اصلاح الگوی مصرف از دیدگاه ایشان است.

نظر به اینکه شاخصه های سبک زندگی قرآنی در محیط خانواده شاهراه رسیدن به سبک زندگی سالم است؛ از این رو، هدف مطالعه حاضر واکاوی شاخصه های سبک زندگی قرآنی در محیط خانواده با مرور پژوهش های مرتبط در ایران بود. این مطالعه از نوع بررسی های ثانویه بوده و با توجه به روش اجرا، مرور نظام مند تلقی می شود. جهت گردآوری داده ها از روش تحلیل اسنادی استفاده گردید، که شامل تمامی پژوهش های مرتبط با سبک زندگی قرآنی منتشر شده در بازه زمانی 1402-1397 بوده و جمعاً 42 پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. آنچه از بررسی مقالات بدست آمد، این بود که آیات قرآنی در برگیرنده اصول و شاخصه هایی است که تقریباً همه جنبه های زندگی انسان را دربرمی گیرد و براساس توحیدمداری بنا شده اند؛ اما در بین آن ها بیشترین تاکید بر اعتقاد دینی، عقل گرایی و خردورزی، تحکیم بنیان خانواده، تفکر توحیدی و توحیدمحوری (هر کدام با 7 فراوانی)، مسئولیت پذیری (با فراوانی 6)؛ ایمان، حق محوری و عدالت، رضامندی جنسی زوجین، نگرش مثبت، انتخاب همسر (هر کدام با فراوانی 5)، تقوا، توجه به دیگران و خیرخواهی، فرزندآوری و تربیت نسل (هر کدام با فراوانی 4) در قالب 3 اصل اعتقادی، اخلاقی و احکام است. با توجه به هماهنگی و سازگاری این اصول و شاخصه ها، آموزش و تربیت نسل مسلمان براساس سبک زندگی قرآنی برای مؤمن سازی مسلمان و تبدیل شدن به انسان کامل، مهم است؛ زیرا می تواند به عنوان یکی از عوامل اصلی تحکیم خانواده و تربیت صحیح فرزندان محسوب شود. در مجموع، قرآن با تأکید بر مؤلفه های متعدد، نقش مهمی در تبیین شاخص های یک جامعه سالم و دین محور ایفا می کند که بنیان آن از نهاد خانواده آغاز می شود.