العقاد

یمکن دراسه کل أثر أدبی وتقییم أسلوبه من جهات مختلفه. لذا فقد قام هذا البحث بدراسه المواضیع الفکریّه للأدیب المصریّ عباس محمود العقاد فی کتابه «ساره»، حیث إنّ هذا الکتاب وإنْ تمتّع باشتراکاتٍ مع مسرحیات وروایات أخرى إلاّ أنّه یتمیّز بِمیزات، منها: دور البلاغه فی تحلیل النص، وشکل الخطاب ووجوه تحلیل الخطاب ومتانه أسلوب العقاد فی استعمال الأسالیب البیانیّه بشکل ملموس ومتعدّد. إنّ هذا البحث یدرس نظره الکاتب فی معالجه مقولات مختلفه مثل الأسلوب والخطاب ومفاهیمه واستعمال الأسالیب البیانیه فیه حتى یُثبت للقارئ بأن أسلوب العقاد الأدبیّ له قابلیّه للوصف وتغلب فیه الجوانب المنطقیه والتحلیل العقلیّ على الخیال وأنه یُمکن دراسه جوانبه على أساس المیزات والعلائم الموجوده فیه حیث یستعمل القضایا الحاسمه والمسلّمات فی نوع بیانه حتى ینقل بسهوله للقراء غایته من کتاباته، فعندما یستعمل تشبیهاً بکل أرکانه أو استعاره أو مجازا أو کنایه یتبادر معناها إلى الذهن بسرعه أو عندما یستعمل التکرار بشکل موفٍ فکل هذه الأمور یدلّ على طریقه تفکیره المنسجم الذی یظهر فی إطار توالٍ لغوی للمفردات والجُمَل والفقرات وفی النهایه فی کتابٍ یمثّل نوع خطابه. إن العقاد استطاع فی هذا الکتاب أن یلقی هدفه حتى نهایه الکتاب بشکل ساذج وواضح وتبین لنا أن منطقه یغلب على عواطفه ومشاعره وتخیّله.

تغلب الملامح الرومانسیّه علی شعر سید قطب، الأدیب المصری الذی کان شاعراً وناقداً قبل أن یکون مفکراًً ومفسّراً إسلامیّاً. فنزعته الرومانسیّه مکنتْه من رسم لوحهٍ متکاملهٍ شامله، تظهر فیها صورهٌ عامّهٌ لأهمّ الملامح الرومانسیّه ومظاهرها إضافهً إلی تأثرّه بالعرفان الشرقی. لقد تأثّر الشاعر بمدرسه العقّاد ونظرته العمیقه والعاطفیّه إلی الکون، وکلّ ذلک یتّجه به نحو المذهب الرومانسی فتبلورتْ معالمه فی أشعاره. الحنین إلی الوطن وذکریات الماضی، والشعور بالغربه الروحیّه العمیقه، والذوبان فی الطبیعه والتحدّث معها، والحبّ والتغزّل، والسیاحه فی عالم الخیال، والثوره علی المجتمع وأفکاره، والإشاده بالحریّه، والإحساس بالألم والحزن، کانت من أهمّ الملامح الرومانسیه فی شعر سید قطب. فی أکثر هذه الملامح نری سیطره القوی الروحیّه علی الشاعر، إذ أنّه یرتبط روحیّاً بالکون وما وراءه. تدرس هذه المقاله رومانسیّه سید قطب ضمن المنهج التوصیفی- التحلیلی الذی یقوم باستقصاء ورصد أهمّ المضامین الرومانسیّه فی شعره مع الإتیان بشواهدَ ونماذج شعریّهٍ تُعین علی فهم الموضوع.

شعر در نگاه عباس محمود العقاد، منتقد و شاعر بزرگ عرب، از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. وی علی رغم اینکه در آثار مختلف اش نظرات ارزشمندی درباره شعر ابراز کرده از جمله به تعریف شعر پرداخته و ویژگی ها و معیارهای گوناگون زیبایی شعر را برشمرده است، اما این نظرات را در یک کتاب واحد ارائه نداده است، از این رو لازم است تا علاقمندان حوزه ادبیات این دیدگاه ها را از آثار فراوان او استخراج کرده و شرح و بسط دهند و به شکل مدون ارائه کنند. آنچه در دست دارید تلاش کوچکی است در راستای پر کردن خلأ مذکور. پژوهشگر در این پژوهش آثار مختلف العقاد را بررسی کرده و آنچه را که به نقد شعر مربوط می شده انتخاب کرده و چندین بار آن را مرور کرده است تا به بهترین و معنادارترین نظراتش در حوزه نقد شعر دست یابد. حاصل تلاشهای یادشده آن است که شعر در نگاه العقاد «بیان زیبای احساس راستین» است. بر اساس تعریف یاد شده، شعر در حقیقت یک احساس است که باید در گام نخست، صادق و راستین باشد و نه کاذب و دروغین. اما این احساس راستین برای اینکه تبدیل به شعر شود لازم است تا در گام بعدی با یکی از شیوه های مختلف بیان ابراز شود. شرط دیگری که باید وجود داشته باشد این است که بیان مذکور باید شکلی زیبا داشته باشد، بدین معنی که واژگان و تصاویری که برای بیان احساس استفاده می شوند باید با مفهوم مورد نظر متناسب باشند. علاوه بر شروط یادشده اگر شعر دارای پیام و هدفی والا باشد، زندگی شاعر را بازتاب دهد، تصویر دقیقی از طبیعت ارائه کند، به روز باشد و از هماهنگی و هارمونی برخوردار بوده و از تقلید نیز دور باشد، آنگاه این شعر، شعری است که دل ها را می رباید و به عنوان زیباترین و شگفت انگیزترین نوع شعر به شمار می آید.