توسعه کالبدی

هدف پژوهش حاضر ارتقا کیفی ورودی و لبه های بزرگراه شهید کاظمی تهران با تأکید بر ارزش های ایرانی - اسلامی می باشد که این هدف بر اساس اسناد طرح های فرادست و معیارهای پایداری در برنامه ریزی و طراحی محیط هماهنگ با مقررات شهرسازی، توسعه فیزیکی شهرها، دوری از طبیعت و قطع رابطه انسان را با محیط زیست طبیعی موجب می شود. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و به روش شناسی از نوع توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش در بدو امر به کندکاو در تعاریف و مفاهیم سیما و منظر شهری و معرفی اهداف پژوهش، حرکت ناظر و ادراک آن با هدف استخراج معیارها و شاخص های مرتبط با مبادی ورودی شهر پرداخته که نتایج آن در قالب معیارهای اصلی و شاخص های آن ها مشخص می گردد. پس از استخراج متغیرها و معیارهای مرتبط، شناخت کیفیات بصری به وسیله برداشت های میدانی و تصاویر گرفته شده از سایت انجام گردید تا این متغیرها تدقیق گردند. پژوهش حاضر بر روی کلیدی ترین لبه های ورودی بزرگراه شهید کاظمی واقع در منطقه 19 تهران انجام می گیرد. در حوزه تجزیه و تحلیل داده ها، پس از شناسایی متغیرها، بر روی محدوده موردنظر از طریق عکس های هوایی و تولید نقشه امکان سنجی شده و از این طریق تحلیل و تفسیر انجام گرفته است. سرانجام نیز بر اساس تحلیل موقعیت محدوده مورد نظر بر اساس متغیرهای موردنظر، پیشنهاداتی در این زمینه مطرح گردیده است.

مساکن روستایی در بیشتر کشورهای در حال توسعه نمادی از حاکمیت ساختارهای فیزیکی با خطر خیلی بالا هستند که مقاومت پایینی در برابر نیروهای لرزه ای حاصل از زلزله دارند، به طوری که به اعتقاد برخی از صاحب نظران بیش از 95 درصد از مرگ و میرهای ناشی از زلزله، در نتیجه تخریب ویرانی مساکن می باشند. بنابراین توجه به مقاوم سازی آن در برابر این گونه سوانح اهمیت زیادی در نیل به سکونتگاه مطلوب و پایدار دارد. این تحقیق با هدف ارزیابی نقش مقاوم سازی مسکن روستایی در یک دهه اخیر و تاثیر آن بر روی شاخص های کیفیت زندگی ساکنین در دهستان سجاسرود از توابع شهرستان خدابنده (استان زنجان) انجام شده است. پژوهش حاضر از لحاظ روش، توصیفی- تحلیلی است و داده های مورد نیاز با استفاده از مطالعات میدانی و تکمیل پرسشنامه گردآوری شده است. به این منظور از 3500 خانوار ساکن در دهستان با استفاده از فرمول اصلاح شده کوکران، تعداد 170 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شد و پرسشنامه به صورت تصادفی ساده در روستاهای نمونه توزیع گردید. پایایی متغیرها با استفاده از آلفای کرونباخ به میزان محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از روشهای آماری از قبیل بر تحلیل خوشه ای، آزمون همگونی کای دو، مدل رگرسیونی چندگانه و تحلیل واریانس و ضریب همبستگی بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان دهنده وجود تفاوت معنادار در شاخص های کیفیت زندگی در دو دوره قبل و بعد از مقاوم سازی مسکن است و همچنین بین شاخص های کیفیت زندگی و مقاوم سازی رابطه مستقیم و بالایی وجود دارد. علاوه بر این، از بین شاخص های مورد بررسی در مبحث مقاوم سازی مساکن روستایی، شاخص های استفاده از مصالح بادوام در ساخت مسکن و بکارگیری کدهای ساختمانی مورد نظر بنیاد مسکن به ترتیب دارای بیشترین میزان تاثیر و شاخص طراحی مسکن براساس نیاز خانوار کمترین میزان تاثیر را بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی دارا می باشند.

شهرهای تاریخی مشحون از آثار و لایه هایی هستند که در گذر زمان به تدریج در زیر لایه های جدید پنهان گردیده یا در اثر عوامل مختلف، در معرض فرسایش و دگرگونی قرار گرفته اند، اما با این وجود، قصه شکل گیری هسته های تاریخی شهرها و عناصر مهم و شاخص آنها در همین لایه ها مضبوط گردیده است. معمولاً در روند حفاظت عالمانه از شهرهای تاریخی جهان سعی می گردد از آثار و لایه های تاریخی شهرها به نحو شایسته ای صیانت گردد تا از طریق برقراری ارتباط معنادار میان آنها بتوان به سیر شکل گیری، تحول، تکامل و دگرگونی شهر در ادوار مختلف راه یافت، اما متأسفانه برخی از طرح هایی که در حوزه بافت های با ارزش شهرهای ایران به مرحله اجرا می رسند به دلیل عدم شناخت کافی منجر به پاکسازی لایه های تاریخی شهر می گردند که اثرات جبران ناپذیری بر ساختار شهرها به جا می گذارند. یکی از دلایل این امر را می توان در ضعف مطالعات و منابع مکتوب پیرامون هسته ها و مناطق تاریخی شهرها جستجو نمود. به عنوان نمونه طرح توسعه امام زاده جعفر(ع) یزد در سال 1392 یکی از نمونه طرح هایی بود که بدون درک زمینه و خطوط تاریخی به مرحله تصویب رسید و مداخلاتی نیز در راستای تحقق آن به اجرا درآمد که غالباً با تخریب هایی در بافت تاریخی پیرامون امام زاده همراه بود. با توجه به این مهم، این مقاله در پی آن است تا با بررسی محله تاریخی امام زاده جعفر(ع) از طریق مطالعات میدانی و کتابخانه ای و استناد به مفهوم و شکل شهر و محله ایرانی، ضمن معرفی عناصر شاخص و ساختار تشکیل دهنده محله، به تبیین لایه های پنهان محله و نسبت آن در ارتباط با توسعه شهر بپردازد که در طرح های بزرگ مقیاس در این محدوده، مغفول مانده و بعضاً پاکسازی شده است. پژوهش حاضر با به کارگیری ترکیبی از روش های تحقیق تاریخی و توصیفی تحلیلی به انجام رسیده است. نتایج اصلی این پژوهش، بیان دلایل و زمینه های توسعه و رونق شهر در محدوده محله امام زاده، شناخت گذرهای تاریخی شهر و روند توسعه بازار در ارتباط با عناصر ساختاری محله امام زاده و نظام های قابل شناسایی در این روند می باشد که باید در طرح های شهری مرتبط با این محدوده مورد توجه قرار گیرد.

هدف از این تحقیق بررسی تأثیرات پروژه های بهسازی بافت باارزش به عنوان مهم ترین ابزار، جهت مداخلات برنامه ریزی شده و متمرکز دولتی در توسعه کالبدی و محیطی روستاهای اسلامیه، فهرج، عقدا، شمسی و خرانق از توابع استان یزد می باشد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و روش آن به صورت توصیفی و پیمایشی می باشد. جمع آوری اطلاعات به دو شیوه کتابخانه ای (مقاله، کتاب، مجله، وب سایت های اینترنتی و...) و پیمایشی (پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده) صورت گرفته است. نمونه آماری در این تحقیق 75 نفر از کارشناسان و متخصصان عمران، معماری، شهرسازی و برنامه ریزی روستایی می باشند که با پروژه های بهسازی بافت باارزش روستایی و جزئیات اجرایی آن ها آشنا بوده اند. تجزیه وتحلیل داده ها با نرم افزار SPSS و آزمون T تک نمونه ای انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که اجرای پروژه های بهسازی بافت های باارزش بر مؤلفه های احیا، مرمت و جلوه بخشی به عناصر کالبدی درون بافت (گره، لبه، نشانه، مرکز و راه)، ساماندهی و روان سازی عناصر ارتباط دهنده و دسترسی های محله ای، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و هویت بخشی به ﻫﺴﺘﻪ ﮐﻬﻦ و واﺟﺪ ارزش روﺳﺘﺎ، ایجاد و تجهیز تأسیسات و کانال های هدایت و جمع آوری آب های سطحی، ارتقای کیفیت جداره ها و کف در سلسله مراتب معابر (رنگ، بافت، ترکیب و نوع مصالح)، استفاده از مصالح بوم آورد منطقه در بهسازی بافت و ارائه الگوهای بومی و ﺧﻠﻖ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮع در ﺑﺎﻓﺖ و ﻣﻌﺎﺑﺮ درون روستایی (پله، سکو، تجهیزات روشنایی و...) تا سطح معناداری 01/0 تأثیر داشته است و باعث بهبود و ارتقای وضع موجود  شده است. همچنین تأثیر اجرای پروژه ها بر مؤلفه های استفاده بهینه از کاربری های متروکه، تبدیل آن ها به کاربری هم سنخ فعال و استفاده از شاخص های مدیریت بحران در اجرای الگوهای بهسازی تا سطح 05/0 معنادار بوده است.

پارامترهای طبیعی یکی از عوامل اصلی و تعیین کننده جهات توسعه فیزیکی شهرها و سکونتگاه ها محسوب می شوند. در یک منطقه کوهستانی تاثیر این عوامل به عنوان موانع توسعه دوچندان شده و می تواند مخاطرات طبیعی را نیز به همراه داشته باشد. در این پژوهش سعی شده با شناسائی عوامل تاثیرگذار و ارزیابی آن، جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر نورآباد به عنوان یک منطقه نسبتاکوهستانی، مشخص شود. برای دستیابی به این مهم از 7 شاخص موثر(ارتفاع، شیب، جهت شیب، لیتولوژی، فاصله از گسل فاصله از آبراهه،) استفاده شده و برای ارزیابی، مدل سازی و پیش بینی نواحی مناسب توسعه کالبدی شهر ازداده های تصاویر ماهواره ای لندست و از مدل های-FUZZY - AHP و ماکوف و پیش بینی مارکوف استفاده شده است. به طوری که هرکدام از لایه ها با توجه به توابع عضویتی فازی در نرم افزار GIS Arc 10.3 فازی شده اند. مقایسه تحلیلی روی پهنه های مناسب وضع موجود شهر بر اساس نقاط بحرانی با پهنه های مناسب در نهایت نقشه نهایی با2 مدل مذکور به 5 کلاس طبقه بندی گردید نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که تا افق 1404 شهر به سمت شرق توسعه می یابد در حالی که این مسیر توسعه مسیر مناسبی نمی باشد به علت وجود گسل اصلی کازرون و آبراهه اصلی مهمترین عوامل مخاطره آمیز در محدوده شهر به حساب می آید بهترین مکان برای توسعه شهر مناطق غربی و جنوب غربی منطقه می باشد که این محدوده 13% از مساحت حوضه را در بر می گیرد. شماره ی مقاله: ۱۱

توسعه شهرنشینی و مهاجرت های بی رویه جمعیت روستایی به مناطق شهری از پدیده های قابل توجهی است که موجب تخریب اراضی کشاورزی، مناظر طبیعی و فضاهای باز عمومی گردیده است. پژوهش حاضر رشد شهر همدان را از سال 1375 تا 1398 ارزیابی و سپس تا سال 1420 شبیه سازی می نماید. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و از مدل اتوماسیون سلولی جهت شبیه سازی توسعه کالبدی، از رگرسیون لجستیک برای تحلیل تاثیر متغیرهای مختلف در رشد کالبدی و از زنجیره مارکوف جهت تحلیل تغییرات کاربری بهره گرفته شده است. صحت سنجی تصاویر ماهواره لندست نیز با توجه به میزان کاپا و میزان دقت کلی قابل قبول ارزیابی شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد متغیر مرکزیت شهر و اراضی کشاورزی به ترتیب با میزان ROC، 873/0 و 881/0 دارای بیشترین تاثیر در رشد شهری همدان طی 23 سال اخیر داشته است. مساحت مناطق ساخته شده (شهری) در سال 1375 در مقایسه با 1390 بیش از دو برابر شده است و در مقایسه با سال 1398 تقریبا 5/2 برابر شده است. از طرف دیگر رشد جمعیت در طول این 23 سال 48/1 برابر شده است. این مساله نشان می دهد نسبت رشد مناطق ساخته شده(شهری) از نسبت رشد جمعیت در شهر همدان به شدت پیشی گرفته است. نتایج حاصل از ارزیابی مدل نشان گر این است که مدل تلفیقی موردنظر قادر است درک دقیقی از فرآیندها و تحولات شهری از قبیل ارزیابی توسعه های گذشته و پیشبینی جهات و میزان توسعه کالبدی آتی فراهم آورد.

توانایی تولید غذا و امنیت غذایی یکی از شرایط خودکفایی است و موضوعی استراتژیک در هر جامعه و کشوری تلقی می گردد. روستا مهمترین و اولین مرجع تولید کننده غذا در ایران بوده که بافت و کالبد آن متأثر از تولید غذا، طراحی و توسعه پیدا کرده است. این نقش مهم در طرح های توسعه کنونی روستاها مورد بی توجهی قرار گرفته است. طرح های توسعه کنونی، ملهم از الگوهای شهری هستند که برمبنای الگوهای شهرسازی مدرن و وارد شده از غرب توسعه یافته اند. این طرح ها با از بین بردن بافت روستایی، هویت معماری و تضعیف روابط اجتماعی، از نقطه نظر مهمتری موجب تضعیف تولید غذا و نقش تولیدی روستاهای ایران می شود که خود بحرا ن های متعدد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی را در پی خواهد داشت. از این جهت ضروری است الگو و یا اندیشه "مدل-گونه " به منظور برنامه و طرح ریزی برای توسعه آتی روستا پیشنهاد گردد به طوری که موجبات تقویت تولید غذا و نقش تولیدی روستاهای ایران را به شکل مناسبی فراهم کند. اندیشه ها و تئور ی های "مدل-گونه" در چهارچوب شهرسازی سبز با هدف تولید پایدار غذا، خصوصاً در مقیاس شهری و انواع دیگر سکونتگاه های انسانی، راهکارها و پیشنهادهایی را ارایه کرده اند که بافت و برنامه توسعه کالبدی سکونتگاه های انسانی را شکل می دهند. نوشتار حاضر همراه با بررسی ویژگی های کلی بافت روستاهای ایران به نقد و بررسی این اندیشه ها در جهت سنجش قابلیت تطبیق و الهام از آن ها برای توسعه بافت روستاهای ایران اقدام نموده است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که اندیشه "شهرسازی دهقانی" اندیشه مناسب تری نسبت به دیگر اندیشه های موجود به منظور الهام و الگوبرداری از آن برای طرح ریزی توسعه کالبدی روستاهای ایران می باشد. از آنجا که این اندیشه بر توسعه کالبدی شهر و انواع سکونتگاه های انسانی بر پایه تولید، مصرف و فروش محصولات کشاورزی و باغی در پیوند با زمین، استوار است، موجب تقویت نقش تولیدی روستاهای ایران خواهد شد. بنیان این مطالعه رویکردی قیاسی و تطبیقی است که با استفاده از مطالعه کتابخانه ای به سرانجام رسیده است.

توسعه کالبدی بدون برنامه و اندیشیده نشده یکی از مهمترین معضلاتی می باشد که شهرهای کشورهای جهان سوم با آن مواجه هستند. این مسأله در کشور ما نیز در اکثر شهرها دیده می شود. شناخت و مکانیابی اراضی مناسب برای توسعه کالبدی شهرها می تواند اقدامی مهم و اساسی در جهت کاهش مشکلات ناشی از توسعه کالبدی بدون برنامه و لجام گسیخته باشد. این شناخت می بایست با درنظر گرفتن مهمترین پارامترهای محیطی، اجتماعی، اقتصادی و همچنین لحاظ کردن اهمیت هر کدام از این پارامترها صورت بگیرد تا توسعه کالبدی شهر کمترین تبعات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و ... را بر شهروندان و منطقه تحمیل کند. این پژوهش به دنبال آن است تا مدلی را جهت تحلیل تناسب زمین جهت توسعه کالبدی شهرها با استفاده از روش تحلیل تصمیم چند معیاره (MCDA) در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) ارائه داده و در ادامه از این مدل جهت مکانیابی مناسبترین اراضی برای توسعه کالبدی شهر بابلسر استفاده کند.   

ساخت خانه های دوم به عنوان یکی از نمودهای توجه گردشگران به روستاها می باشد، که غالباً با هدف گذران اوقات فراغت در نواحی روستایی بنا می شوند. و بر فضای روستایی در ابعاد مختلف، به ویژه کالبدی فیزیکی، تأثیرات مثبت و منفی زیادی دارند که به موازات توسعه ی گردشگری دارای ابعاد پیچیده تری می شود و هر روزه نیاز به تحلیل و تبیین این اثرات، بیش از پیش احساس می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان تأثیر سبک معماری خانه های دوم بر توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی در شهرستان کلاردشت انجام شده است. این پژوهش، از حیث هدف کاربردی و به لحاظ روش و ماهیت توصیفی - تحلیلی است. برای جمع آوری اطلاعات از روش های اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، 9 سکونتگاه روستایی شهرستان کلاردشت که در آن ها ساخت خانه های دوم چشم گیر بوده است می باشد. در سطح روستاها، حجم نمونه خانوارهای مورد پرسش گری بر اساس فرمول کوکران 200 خانوار بوده است، که به صورت تصادفی ساده از بین روستاییان و مالکان خانه های دوم انتخاب شده اند. با مطالعه ابعاد و شاخص های متغیرهای تحقیق می توان پی به این برد که بیشترین مقدار رضایت از سبک معماری خانه های دوم در روستای تلوچال (4.06) و کمترین مقدار آن در روستای پی قلعه (3.42) می باشد و در مورد متغیر توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی، بیشترین مقدار این متغیر در روستا طایب کلا (3.09) است. همچنین شدت تأثیر متغیر سبک معماری خانه های دوم بر توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی حدود 24 درصد برآورد شده است که بیانگر تأثیر پایین سبک معماری خانه های دوم در توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی منطقه می باشد. سبک معماری خانه های دوم، فقط در بعد بهبود خدمات زیربنایی باعث توسعه سکونتگاه های روستایی شده است.

امروزه طرح هادی روستایی مهمترین ابزار مدیریت توسعه روستایی در ایران است. این طرح ها عمدتا جنبه های کالبدی روستاها را مورد توجه قرار می دهند و بخش عمده قابل اجرا یا اجرا شده طرح های هادی روستاهای کشور نیز جنبه کالبدی دارند. در این راستا، هدف اصلی این پژوهش، بررسی اثرات اجرای طرح هادی در توسعه روستای خراشاد می باشد. این پژوهش از نظر ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی است که در روش توصیفی داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و عملیات میدانی با استفاده از پرسش نامه جمع آوری شده است. در روش تحلیلی، با توجه به فرضیه های پژوهش، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش، سرپرستان خانوار روستای خراشاد، می باشند که  77 نفر از آنان با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شده است و پرسش نامه در بین آن ها توزیع گردید. روایی پرسش نامه با نظر کارشناسان و پژوهشگران در زمینه موضوع مورد پژوهش مورد تأیید قرار گرفت . نتایج این پژوهش نشان داد که، ساکنین روستا، از اجرایی شدن طرح هادی در روستا رضایت دارند و میزان اثرگذاری و موفقیت طرح هادی را در ارتباط با شاخص های مسکن، کالبدی، بهداشت و کاربری اراضی خوب ارزیابی کردند. با  اجرایی شدن طرح هادی، شبکه ی معابر و مسیر پیاده روها اصلاح شده است که باعث سهولت رفت و آمد روستاییان و همچنین با ایجاد شیب در معابر، جدول گذاری و قرار دادن جوی ها باعث بهبود و کیفیت معابر و دسترسی آسانتر به خدمات شده است و علاوه بر آن، در زمینه ی معیار بهداشت، جمع آوری زباله، دفع آب های سطحی و پسماندهای منازل که یکی از اثرات اجرایی مورد انتظار از طرح هادی روستایی تأثیر بر روی بهداشت محیط و وضعیت زیست محیطی روستاهاست می توان میزان موفقیت طرح هادی را در ارتباط با شاخص های  بهداشت مشاهده کرد.

علاقه به پارک های شهری در پی رشد جمعیت شهری شروع شده و در سال های اخیر، توجه به پایداری پارک ها در رابطه با مسائل اجتماعی و زیست محیطی مطرح شد. علاوه بر ارائه ارزش زیبایی شناسی و تفریحی پارک ها، این پارک ها نقشی اساسی در توسعه اقتصادی، بهبود سلامت عمومی، ایجاد فرصت های شغلی و ایجاد خودکفایی در استفاده از منابع طبیعی دارد، که در همه این عوامل، عنصر دسترسی یکی از مهم ترین ابعادی است که در این زمینه مطرح می باشد. هدف پژوهش حاضر برنامه ریزی توسعه کالبدی فضای سبز شهری با تأکید بر عامل دسترسی شهر بابل می باشد. از طریق مطالعات و برداشت های میدانی شاخص ها جمع آوری شده و در ادامه با بهره گیری از مدل تحلیل سلسله مراتبی اقدام به ترکیب متغیرها و سهم هر یک در تبیین میزان دسترسی پارک های درون شهری به تفکیک محلات شد. سپس با استفاده از نرم افزار GIS و روش مکان یابی، فضاهای سبز جدید بر اساس نیاز شهروندان و جهت رفع کمبود سرانه فضای سبز در شهر بابل ارائه گردیده است. پژوهش نشان می دهد که عمده ترین پیش نیازهای توسعه فضاهای سبز شامل؛ آگاه کردن مدیران و مسئولان میانی شهرداری ها در خصوص منافع فضاهای سبز، لزوم مشارکت همه مردم در اهمیت مسائل کیفیت محیط زیست شهری و دسترسی به تجهیزات موردنیاز فضاهای سبز می باشد.

مقدمه: توسعه درونی شهر، جانشینی موجه برای گسترش پیوسته افقی شهرها می باشد. در توسعه درونی، بر خلاف گسترش افقی، عمدتاً به سامان دهی مجدد فضاهای شهری در کلیت آن تأکید می شود. هدف: در این پژوهش، ویژگی های توسعه فیزیکی شهر خرم آباد مورد بررسی قرار گرفته است. روش شناسی تحقیق: شاخص های به کار رفته در تحقیق شامل؛ سازگاری و ناسازگاری کاربری ها، شاخص اختلاط کاربری ها و نیز شاخص های کمی تعیین کننده توسعه درونی شهر، نظیر؛ تغییرات تراکم جمعیت، نسبت رشد مساحت به جمعیت شهر، تعداد پروانه های صادره و کیفیت و قدمت ابنیه در بافت فرسوده می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است که از طریق مطالعه کتابخانه ای (اسنادی) و میدانی انجام گرفته است. در ترسیم نقشه ها از نرم افزار ARC GIS بهره گرفته شده است. یافته ها و بحث: یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد که، با وجود اینکه شهر خرم آباد از پتانسیل های توسعه درونی برخوردار بوده است؛ اما طی دهه های اخیر با رشد افقی پراکنده مواجه بوده است. بررسی شاخص های تحقیق نشان می دهد که، شهر خرم آباد از سیاست های توسعه درونی پیروی نکرده است. پایین بودن تراکم جمعیت، تداوم روند توسعه پیرامونی شهر، روند کند ساخت و سازها در بافت های فرسوده شهر نشان می دهد که بهره وری کافی از زمین ها و فضاهای داخل شهر انجام نگرفته است. همچنین در توسعه های شهر از درون، به موضوع سازگاری و ناسازگاری کاربری های همجوار و نیز اختلاط کاربری ها در بافت های شهری کمتر توجه شده است.   نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان می دهد که، با توجه به ظرفیت های توسعه ای موجود در بافت های فرسوده شهر خرم آباد؛ هدایت ساخت و سازها به سمت این بافت ها، بهترین گزینه برای جلوگیری از رشد افقی بی رویه شهر است. که این هدف با با اجرای سیاست های تشویقی، و نیز افزایش تراکم ساختمانی در بافت های موجود شهری عملیاتی می شود. همچنین در راستای توسعه پایدار فضاهای شهری باید به موضوع سازگاری و اختلاط کاربری ها در توسعه های درون شهری توجه ویژه ای گردد.

بیان مسئله: بررسی دانش تولید شده درباره سکونتگاه های غیررسمی به شناسایی دو خلاء مهم نظری می انجامد؛ اولا باوجود اینکه زمینه گرایی در مباحث مخلتف شهرسازی ورود نموده اما جای آن به عنوان یک نظریه مستقل برای توضیح فرایند توسعه شهری غیررسمی خالی به نظر میرسد. ثانیا، گویا ادبیات نظری شهرسازی فاقد چارچوب اصولی منسجمی است که توسط تحلیلی زمینه ای از الگوی توسعه کالبدی این سکونتگاه ها بدست آمده باشد. هدف: هدف این پژوهش تحلیل ابعاد زمینه به کمک دیدگاه زمینه گرایی به منظور توضیح توسعه کالبدی سکونتگاه های غیررسمی است. همچنین این پژوهش در تلاش برای تدوین چارچوب نظری منسجمی از اصول برنامه ریزی توسعه کالبدی سکونتگاه های غیررسمی در مطالعه ای زمینه ای می باشد. روش: این پژوهش از روش فراترکیب و الگوی هفت مرحله ای ساندلوسکی و باروسو بهره برده است طوریکه اولا 422 مقاله از طریق جستجوی نظامند بدست آمده که پس از غربالگری به کمک نرم افزار rayyan، 27 مقاله در فرایند پژوهش قرار گرفته اند. سپس مقالات منتخب به کمک نرم افزار MAXQDA بر اساس سوالات تحقیق مورد کدگذاری استقرایی قرار گرفته و در گام های بعدی به تحلیل و سنتز مفاهیم مستخرج پرداخته شده است. یافته ها: انتزاع اطلاعات از منابع منتخب به شناسایی 1092 کد انجامیده است. همخوان یابی و ترکیب کدها به یک مقوله جانبی: اطلاعات توصیفی منابع و پنج مقوله اصلی: زمینه کلان، زمینه محلی، کارکرد زمینه، واکنش به زمینه، عوامل مداخله گر و در ادامه به چهار نوع اصل توسعه کالبدی سکونتگاه های غیررسمی یعنی اصول فرایندی، محتوایی، مدیریتی، ضوابط-مقرراتی و مشترک  منتهی شده است. نتیجه گیری: اولاً سکونتگاه های غیررسمی پدیده ای مبتنی بر زمینه بوده و برای درک منطق حاکم بر آنها نیاز به تحلیل زمینه در مقیاس های کلان و محلی است. ثانیاً اصول حاکم بر توسعه سکونتگاه های غیررسمی در فرایندی چرخه ای، دائما در حال تکامل و ارتقا هستند. در نتیجه، توسعه شهری غیررسمی، پویایی لازم را برای تطابق با دگرگونی نیازها و شرایط داشته و تاب آور، استطاعت پذیر، و پایدار عمل می نماید.

   تسهیلگری اجتماع محور سازوکاری برای توسعه ازطریق همیاری مؤثر اجتماع محلی است که زمینه های رشد و توانایی افراد جامعه را فراهم می آورد و با کاربرد بیشتر در جوامع درحال توسعه، یکی از سازوکارهای موجود در کمک به توسعه آن ها است. با این نگرش، هدف مقاله حاضر بررسی نقش فرایندهای اجتماع محور بر توسعه کالبدی روستاهای ادغام شده در پیراشهر زابل است. این تحقیق با توجه به هدف آن از نوع تحقیقات کاربردی توسعه ای بوده و با توجه به روش انجام کار، از ماهیتی توصیفی-تحلیلی برخوردار است. روش گردآوری اطلاعات مورد نیاز از نوع اسنادی و پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق خانوارهای ساکن در پنج محله حاشیه شهر (9244 خانوار) است. سپس با توجه به تعداد خانوارهای موجود در محلات فوق، 369 خانوار، به عنوان حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران در سطح اطمینان ۹۵ درصد به دست آمد. درجهت تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون T تک نمونه ای و آزمون تحلیل واریانس (ANOVA) استفاده شد. نتایج بیانگر آن است که بالاترین میانگین در مؤلفه کالبدی مربوط به محله رسالت با میانگین 25/3 و کمترین میانگین را محله حسین آباد با میانگین 87/2 دارا است و بین پنج محله از بُعد کالبدی تفاوت چندانی وجود ندارد که علت اصلی آن اقدامات مشابهی است که در پنج محله پیراشهری با رایزنی دفاتر تسهیلگری با نهادهای مربوط و نیز همکاری گروه های اقدام محلی انجام شده است. از آن جمله می توان به رایزنی دفاتر به همراه اعضای گروه های اقدام محلی درجهت آسفالت معابر، دیوارنویسی معابر بی نام، حل بخشی از مشکلات روشنایی معابر با رایزنی با اداره برق شهرستان زابل، جانمایی مخازن زابل در محلات پیراشهری با مشارکت مردم محلی اشاره کرد.

امروزه رشد سریع شهری و آشکارشدن آثار زیان بار آن در بخش های مختلف زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی از چالش های اساسی در مسیر توسعه شهرهای ایران ازجمله اراک می باشد. در این میان شناسایی و تقویت شاخص های پایداری کالبدی که به دنبال ارتقای کیفیت فیزیکی سکونتگاه های انسانی و محیط های زندگی است از اهمیت بسزایی برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل چالش های کالبدی به بررسی جایگاه شاخص های کالبدی در پهنه فضایی شهر اراک می پردازد.روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی می باشد. ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی نظریه ها جمع آوری و سپس جهت شناسایی معیارها و زیرمعیارها از روش پرسش نامه که بین 40 نفر از متخصصین شهری توزیع گردیده، استفاده شده است. در این پژوهش 5 معیار اصلی و 22 زیر معیار جهت تحلیل شاخص های کالبدی شهر اراک مشخص گردید. نتایج نشان می دهد که مناطق مرکزی اراک از نظر توسعه فیزیکی نامناسب ترین مناطق هستند. پژوهش حاضر توانسته است بخشی از چالش های توسعه شهری در یکی از شهرهای صنعتی ایران را بررسی کند. تاکنون در مورد شاخص های کالبدی شهر اراک و تأثیر آن بر توسعه شهر کمتر مطالعه شده است. نتیجه نهایی مؤید این موضوع است که بخش مرکزی شهر که در واقع بخش قدیمی تر شهر است به لحاظ کالبدی دارای ساختاری قدیمی و شکننده است و این موضوع می تواند تأثیر زیادی بر توسعه پایدار شهر در بخش کالبدی داشته باشد؛ زیرا که این مسئله خود زمینه ساز مشکلاتی دیگر مانند؛ سختی حمل ونقل، امنیت پایین، دسترسی سخت تر، کمبود امکانات خدماتی می شود و توسعه پایدار این بخش از شهر را ناپایدار می سازد.

منطقه تجاری آزاد، قلمرو معینی است که غالباً در داخل یا در مجاورت یک بندر واقع گردیده و در آن تجارت آزاد با سایر مناطق جهان مجاز شناخته شده است و می توان در آن کالاها را بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی خارج یا وارد نمود. به این ترتیب مناطق آزاد، راهی برای ورود به بازارهای تجارت جهانی محسوب می شوند. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی و میدانی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر خانوارهای روستایی پنج روستا در دهستان لیچارکی حسن رود می باشند که بالغ بر 2500 خانوار بوده و جمعیت آن برابر با 7596 می باشد. تعداد نمونه موردنیاز با استفاده فرمول کوکران معادل 312 نفر تعیین گردید و پایایی ابزار تحقیق نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای مؤلفه های موردبررسی تحقیق برابر با 83/0 به دست آمده است. داده های مستخرج از پرسش نامه با بهره گیری از نرم افزار spss و با استفاده از آزمون های مختلف مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل همبستگی کای اسکوئر برای بررسی رابطه شاخص های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی با تأسیس منطقه آزاد، رابطه معنادار تا سطح اطمینان 99 درصد را نشان می دهند. نتایج فریدمن نیز نشان دهنده تفاوت معنادار شاخص های بررسی شده می باشند. همچنین آزمون ویلکاکسون و مک نمار برای مقایسه شاخص های بررسی شده در قبل و بعد از تأسیس منطقه آزاد نیز نشان دهنده اختلاف معنادار و 99 درصدی می باشند. بر این اساس می توان نتیجه گرفت پس از شکل گیری منطقه آزاد بیشتر شاخص های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- فیزیکی روستاهای ناحیه موردمطالعه ارتقا یافتند و به تبع آن کیفیت زندگی روستاییان بهبودیافته است.

مقدمه: شهرها همان گونه که یک پدیده اجتماعی، جغرافیایی و اقتصادی اند، یک پدیده فضایی مهم نیز می باشند و در واقع شهر یک واحد فضایی است که در آن سیاست و قدرت، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و شهر ها نیازمند سیاست گذاری برای توسعه هستند و محیط زندگی شهری، نیازمند حجم عظیمی از سیاست اندیشی و مداخله های توسعه ای است. تداوم مشکلات عمده در حوزه شهری مانند (مهاجرت یا اسکان غیر رسمی) از دهه های پیش تاکنون نشان می دهد که معضلات کلانی وجود دارند که سیاست ها و برنامه های توسعه شهری، از توجه به آن ها و حل شان بازمانده اند.داده و روش: نوع تحقیق کاربردی _توسعه ای است و روش بررسی آن توصیفی _تحلیلی است و داده های مورد استفاده در این تحقیق از دو طریق منابع کتابخانه ای و نقشه های کاربری اراضی شهر کرمان گرد آوری شدند و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات با انتقال به محیط نرم افزاری (Arc GIS) مورد تجزیه ون تحلیل قرار گرفته است و جهت بررسی و شناخت میزان پراکندگی و یا خوشه بندی وگسترش شهر کرمان و شناخت الگوی توسعه فیزیکی آن از روش های تحلیل آمار فضایی مانند میانگین نزدیکترین همسایگی (Average Nearest Neghbior)، خوشه بندی زیاد و کم High/Low Clustering(Getis-Ord General G)، روش خود همبستگی فضایی (موران) Spatial Autocorrelation(Morans I)، گروه بندی عوارض Grouping Analysis، تحلیل لکه های داغHot Spot Analysis(Getis-Ord Gi*) ، و نمایش آماری تراکم  جمعیت از روش تحلیل خوشه و ناخوشه Cluster and Outlier Analysis (Anselin Local Morans I) و روش تحلیل لکه های داغ بهینه شده Optimized Hot Spot Analysis  استفاده شده است.یافته ها: یافته ها نشان می دهد که الگوی توزیع فضایی شهر کرمان به صورت خوشه ای است و شدت میزان خوشه بندی فضاهای شهر کرمان کم می باشد و فضاهای شهر کرمان در نقاط خاصی در شهر تمرکز دارند و در سطح شهر به صورت یکنواخت توزیع نشده اند و بررسی ها نشان داد الگوی توزیع فضاهای مرکز شهر به صورت خوشه ای می باشد و هرچه از مرکز به حاشیه و اطراف آن می رویم نشان می دهد الگوی توزیع فضایی شهر به صورت پراکنده می باشد و در بررسی توزیع جمعیت شهر کرمان نشان می دهد بیشتر تراکم جمعیت شهر در حاشیه و اطراف آن می باشد.نتیجه گیری: نشان دهنده این است که توسعه شهر کرمان به صورت افقی بوده و الگوی توسعه شهر کرمان در مرکز شهر، پیوسته و متراکم می باشد و نتایج نشان داد هرچه از مرکز شهر به حاشیه شهر می رویم الگوی توزیع فضایی شهر پراکنده است و توسعه در خارج از حصار قدیمی و حد فاصل دو کمربندی شمالی و جنوبی صورت گرفته است و همچنین بعضی روستاها به علت نزدیکی زیاد به شهر عملاً جز مناطق شهری کرمان به حساب می آیند و در داخل محدوده قانونی نیز قرار دارند مانند طاهرآباد در غرب و سراسیاب در شرق شهر و ... این آبادی ها هم از نظر شکل و ساختار فضایی و هم از نظر اشتغال ساکنین حالت نیمه شهری و نیمه روستایی دارد.

حکمروایی خوب با دارا بودن مهم ترین اصول و معیارهایی نظیر مشارکت مردمی، پاسخگویی، مسئولیت پذیری، قانون محوری، شفافیت، کارایی و اثربخشی، عدالت و برابری، اجماع گرایی و مشروعیت یکی از رویکردهای نوین مدیریتی و رهیافت جدید توسعه و کاهش فقر به ویژه در نواحی روستایی می باشد. در راستای موارد مذکور، پژوهش حاضر با هدف؛ بررسی نقش حکمروایی خوب روستایی در توسعه کالبدی روستاهای شهرستان خرم آباد تدوین شده است. روش به کار گرفته شده توصیفی- تحلیلی مبتنی بر منابع اسنادی و پیمایشی است. جامعه آماری در این تحقیق شامل جوامع بومی روستایی، کارشناسان و متخصصان حوزه مدیریت و توسعه روستایی (دانشگاهیان، شوراهای اسلامی و دهیاران روستا) است. یافته های تحقیق حاصل از مدل اندازه گیری «توسعه کالبدی» نشان می دهد «توسعه زیرساخت های ارتباطی و حمل و نقل» و«افزایش بهره گیری از فناوری های نوین» به ترتیب بیشترین و کمترین همبستگی با متغیر توسعه کالبدی را در موضوع حکمروایی خوب و توسعه کالبدی دارند. از بین شاخص های حکمروایی خوب مولفه های «پاسخگویی» و «قانون مندی» به ترتیب بیشترین و کمترین همبستگی با متغیرحکمروایی خوب را در موضوع توسعه کالبدی را دارند. نتایج مدل ویکور نشان می دهد در بین مولفه های اثرگذار بر تحقق حکمروایی خوب روستایی سه مولفه پاسخگویی، مشارکت و مسئولیت پذیری از اثرگذارترین شاخص ها بر تحقق حکمروایی خوب روستایی در شهرستان خرم آباد می باشند.

امروزه گسترش بی برنامه و افقی شهر یک بحث بسیار مهم برای برنامه ریزان شهری می باشد. این امر بر اثر رشد نامنظم جمعیت در حاشیه و اطراف شهر و فعالیت های توسعه ای انسان از جمله تخریب اراضی با ارزش اقتصادی جهت ساخت وساز ایجاد می شود. به تبعیت عوامل مذکور، وسعت شهر نیز تغییر می کند سپس این نوع از گسترش رفته رفته باعث تغییر در الگوی کالبدی و گسترش غیر اصولی شهر می گردد. این پژوهش بر اساس هدف، از نوع کاربردی می باشد که با هدف ارزیابی پراکنده رویی درتوسعه کالبدی شهر قروه انجام شده است. روش پژوهش از نوع توصیفی و تحلیلی می باشد که ابزار گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و مراجعه به سازمان های مربوطه و مراکز پژوهشی پیرامون موضوع مورد مطالعه می باشد. ابتدا برای بدست آوردن نقشه میزان تخریب اراضی پوشش گیاهی از مدل های  Fuzzy Artmap،Lcm و جدول متناوب Cross Tab در نرم افزار Idrisi Selva، Arc Gis 10.4 وGoogle Earth همچنین از مدل CA- Markov جهت پیش بینی توسعه آتی شهر استفاده شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان می دهد تغییر کاربری اراضی پوشش گیاهی در طی سال های 1395- 1365، 5/1165 هکتار از اراضی پوشش گیاهی به اراضی ساخته شده تغییر پیدا کرده است. این روند رفته رفته زمینه گسترش افقی را بیش از پیش فراهم کرده است. از این رو چنین امری را می توان در الحاق روستای قلعه به شهر قروه از قسمت جنوب و گسترش روستای دیوزند به اراضی اطراف مشاهده کرد جایی که اراضی مرغوب کشاورزی در این قسمت بیشتر است و طبق پیش بینی های بدست آمده برای افق 1410 نشان    می دهد 27/126 هکتار از اراضی پوشش گیاهی به اراضی ساخته شده تغییر کاربری دهد. همه موارد گفته شده از دلایل عمده گسترش افقی و تغییر ساختار کالبدی و مشکلات زیست محیطی در این شهر است.

رشد جمعیت شهرهای ایران بعد از انقلاب اسلامی با افزایش چشمگیری مواجه شد و این افزایش در طی دو دهه اخیر به حدی بوده است که شهرها با شیوه های مختلفی رشد و تکامل یافتند. یکی از مسائل حائز اهمیت در این ارتباط، توسعه بی رویه فیزیکی شهرهاست که با تراکم پایین و به صورت پراکنده اتفاق افتاده و به مشخصه ظاهری بسیاری از شهرها در جهان تبدیل شده است. این مسئله امروزه به شکل خزش شهری نمود پیدا کرده و موضوع بسیاری از پژوهش ها قرار گرفته است. شهر رشت نیز از این قاعده مستثنی نیست و به دلیل چندنقشی بودن آن در سطح منطقه و استان، در مقایسه با سایر شهرها رشد کالبدی نامناسبی را شاهد بوده است که مهم ترین ویژگی آن خزش شهر به سمت و سوی سطح اراضی پیرامون محدوده قانونی شهر بوده است. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر، ارزیابی اثرات زیست محیطی خزش شهر رشت در روند توسعه زمانی فضایی است. در تحقیق حاضر، برای ارزیابی اثرات زیست محیطی خزش شهری در شهر رشت، از روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع (RIAM) استفاده شده است که به منظور ثبت اثرات ناشی از احداث ساخت و سازهای مسکونی و غیرمسکونی بر چهار محیط فیزیکی شیمیایی، اکولوژیکی بیولوژیکی، اجتماعی فرهنگی و اقتصادی فنی استفاده شد. در ادامه 26 عامل در چهار محیط مذکور انتخاب شد و با استفاده از ماتریس RIAM، اثرات این عوامل بر خزش شهری شناسایی شد. تحلیل ماتریس RIAM نشان داد که 87/83 درصد از عوامل دارای اثرات منفی و تنها 13/16 درصد دارای اثرات مثبت بودند. بر این اساس، توریسم، فعالیت های کشاورزی، تنوع زیستی، فون و گونه های جانوری و آلودگی آب های سطحی بیشترین اثرات منفی را بر خزش شهری دارند.