تکثیر شرّ

یکی از مفاهیمِ بنیادین در اساطیرِ جهان رویش است که در کانونِ پاره ای از مهم ترین اسطوره های ایرانی نیز دیده می شود. در پرتوِ این مفهوم می توان داستان های مهمی از اسطوره های ایرانی مانندِ مرگِ کیومرث و رویشِ مشی و مشیانه، کشته شدنِ سیاوش و بندی شدنِ ضحّاک را تحلیل کرد. ظاهراً در کنارِ بن مایه های معروفی که از مفهومِ رویش برآمده اند و در کانون شماری از اسطوره های ایرانی نیز دیده می شوند، بن مایه ای پدید آمده است که در آن بوده های اهریمنی نیز می توانند برویند و تکثیر شوند. ما این بن مایه را که نمودی جهانی دارد، تکثیرِ شرّ نامیده ایم و در این مقاله، نخست، معروف ترین نمودهای آن را در اسطوره های مللِ غیرایرانی به دست داده ایم. سپس در اسطوره های ایرانی در ماجرایِ مرگِ سریت، کُشنده گاوِ مرزنما، به دستِ پریِ تکثیرشونده و در پاره ای از اسطوره های مربوط به ضحّاک نیز آن را پی گیری کرده ایم. در حماسه های ایرانی این بن مایه را در شمارِ شگفتی هایی که پهلوان برای گذر از آنها باید از نیروهای معنوی و شیوه های آیینی کمک بگیرد، در گرشاسب نامه و بعضی حماسه های عامیانه و شفاهی جست وجو و تحلیل کرده ایم. تکثیرِ شرّ با رواجِ ادبِ عرفانی در ایران در پیوند با مفهومِ نفس روی می نماید و دو نمونه از حضورِ آن را در این گونه متون به دست داده ایم. این مقاله حاصلِ تلاشی است برای معرفیِ بن مایه تکثیرِ شرّ و نمودهای آن به همراه تحلیل و پی گیریِ نگاهِ ایرانیان به آن در سه دوره مختلف.