خطبه ی شقشقیه

خطبه ی شقشقیه یا مقمّصه یا الشقشقه العلویه یکی از مهم ترین خطبه های نهج البلاغه است که نوعی شکوائیه ی عمومی امام علی (ع) نسبت به غصب خلافت اسلامی است. هر چند که بیان ایشان کاملا صریح و بی پرده معضلات حکومت خلفای پیشین را برای همه ی مخاطبان بیان می کند اما نمی توان از زوایای پنهان کلام که در قالب سکوت های معنا دار ادراک مخاطبین را به چالش می کشد چشم پوشی کرد. یکی از نظریات مهم در این زمینه نظریه ی سکوت متنی توماس هاکین است که پنج شاخه ی سکوت کنشی، پیش انگاره ای، محتاطانه، نوع بنیاد و ماهرانه را در خود جای داده است. کلام حضرت به گونه ایست که بعضی از گزاره های کلام ایشان را نمی توان در یک مرز معین محصور کرد و بعضی از فراز ها در دو شاخه ی نظریه ی پیش رو قابل تعریف و بررسی است. هدف از انجام این پژوهش تحلیلی- توصیفی بازشناسی وجوه سکوت گفتمانی از منظر هاکین در یکی از برجسته ترین خطبه های نهج البلاغه است. برآیند پژوهش حاضر گواه این موضوع است که بازنمایی شعبه های سکوت هاکین در خطبه ی مذکور قابل استناد و بررسی بوده و شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه در این غیاب هدفمند زبانی کاملا دخیل بوده است. سکوت محتاطانه و پیش انگاره ای با توجه به حساسیت های جامعه ی آن زمان و بحران های پیش رو بیشترین بسامد را در این خطبه از آن خود کرده است.