شرح المقاصد

کتاب منطق و کلام از انتشارات بریل حاوی مقالاتی به زبان های آلمانی، انگلیسی و فرانسه در خصوص مطالعات قرون وسطای اسلامی و غربی در این در دو حیطه علم منطق و علم کلام است. هریک از مقالات این کتاب را نویسنده ای صاحب نظر در موضوع آن مقاله نگاشته است. مقاله پیش رو با عنوان «تفتارانی و فلسفه» برگردانی است از متن آلمانی ویلفرد مادلونگ. وی در این مقاله بر وجهی از شخصیت علمی تفتارانی تأکید می کند که در پرتو شخصیت هایی چون فارابی، ابن سینا و ملاصدرا یا مورد توجه نبوده است یا کمتر بدان عنایت شده است و آن وجه فلسفی اندیشه و آثار تفتازانی است. مادلونگ با تتبعی نیکو و تأکید بر کتاب شرح المقاصدِ تفتازانی عناصر فلسفی مندرج در نوشته های او را فراروی خواننده می نهد و نیز انتساب یا عدم انتساب برخی آثار به وی را بررسی می کند. او بدین سان در این موضوع خاص هم مقاله ای با محتوای علمی را به دست می دهد و هم روش شناسی پژوهش در این باب را می آموزد.

یکی از مهم ترین دغدغه های ذهنی متکلمان دست یابی به موضوع علم کلام بوده است. پیش فرض متکلمان و نیز تفتازانی در کتاب شرح المقاصد مانند بیشتر عالمان و دانشمندان که وجود موضوع را برای علوم ضروری دانسته اند محوریت علم کلام بر مدار تعیین موضوعی واحد و یا در نهایت متعدد بوده است که بر این اساس مسائل علم کلام بر حول محور عوارض ذاتی آن قرار می گیرد. حال سؤال پژوهش پیش رو این است که آیا علم کلام لزوماً علمی موضوع محور است؟ مهم ترین آراء این دسته از متکلمان و همچنین نظر تفتازانی در شرح المقاصد، در چیستی موضوع کلام و ادله آنها چیست؟ مقاله پیش رو با روش علمی تحلیلی به بررسی و نقد مهم ترین آراء، درباره موضوع علم کلام با تأکید بر کتاب شرح المقاصد پرداخته است. بنابر یافته های پژوهش حاضر: ۱. دلیلی بر الزام وجود موضوع به ویژه موضوع واحد، در علوم و نیز علم کلام وجود ندارد. ۲. ویژگی دیدگاه تفتازانی نسبت به دیدگاه های دیگر در فراگیربودن آن است، اما نمی تواند مانع اغیار باشد.۳. موضوع علم کلام بر اساس غایت و مسائل این علم است که با توجه به شبهات کلامی، شدت و ضعف می یابد. پس موضوع علم کلام برگرفته از مسائل آن است و مسائل گوناگون، موضوع های مختلف را، در پی دارد.