هنر کاربردی

مطالعه "فرم"، در آثار و هنرهای مختلف، ملاحظات گونه گونی را می طلبد؛ فرم یک اثر هنری می تواند در قالب های پرشمار رسانه ای و نیز بسترهای اجتماعی و فرهنگی مختلف، هستی متفاوتی را تجربه کند و همین مسئله فرایند موجودیت یافتن فرم را در هنرهای زیبا و کاربردی از یکدیگر متمایز می کند. در این میان، به نظر می رسد مطالعه فرم در هنرهای کاربردی، بدون در نظر گرفتن بسترهای فرهنگی جوامع تولیدکننده، فرایندی ناقص است. مسئله اصلی در این پژوهش، بررسی و تحلیل نوع ارتباط اجزای فرمی قالی مناطق خراسان رضوی و جنوبی با بافتار و هویت فرهنگی جوامع تولیدکننده آن است که با هدف شناخت و تفسیر نوع تأثیرگذاری مؤلفه های حاصل از مناسبات و تعاملات فرهنگی و اجتماعی جوامع تولیدکننده قالی در این مناطق بر ویژگی های فرمی محصول تولیدی انجام می گیرد. نوع پژوهش توصیفی تحلیلی است که اطلاعات مورد نیاز آن با روش های کتابخانه ای و میدانی (مشاهده و مصاحبه) جمع آوری شده است. تجزیه وتحلیل اطلاعات با استفاده از روش های "کمّی سازی نوع سوم" و "تحلیل خوشه ای" به عنوان شیوه هایی کارآمد در مطالعات فرهنگی انجام گرفته است. نتایج این پژوهش ضمن ارائه تصویری روشن از نوعِ پراکنش و خوشه بندی شاخصه های فرمی قالی های مورد مطالعه و نیز مؤلفه های فرهنگی جوامع تولیدی این محصول، نوع ارتباط و جهت گیری های مختلف شاخصه های فرمی قالی نسبت به هویت فرهنگی و سبک زندگی این جوامع را آشکار می سازد؛ از جمله تأثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم شاخصه های فرمی قالی از سبک زندگی و بافتار فرهنگی، بویژه در جوامع تولیدی که وابستگی بیشتری به جغرافیا و محیط طبیعی دارند.

شیشه از جذاب‌ترین ترکیبات موجود در طبیعت با خصوصیاتی منحصربه‌فرد است، که با بهره‌گیری صحیح و مناسب از خواص ماهیتی و ظاهری آن، می‌توان آثاری شاخص در دنیای هنر خلق نمود. بااین‌همه، دستیابی به محصولات شیشه‌ای که به شایستگی نمایانگر خواص شیشه باشد مستلزم رسیدن به مادۀ اولیه‌ای باکیفیت، طراحی متناسب با خواص ماده و دانش فنی جهت فرم‌دهی منطبق با نیاز روز است. با مشاهدۀ آثار تولیدی کارگاه‌های شیشه‌گری سنتی تهران در دهه 1390، محدودیت در طراحی و تکرار فرم‌ها با تغییراتی جزئی، بسیار جلب نظر می‌نماید. به نظر می‌رسد یکی از حلقه‌های مفقوده در مراحل ساخت شیشه‌های سنتی ایران، بی‌توجهی به جایگاه و نقش هنرمندان در چرخه تولید محصولات کاربردی و خلق آثار هنری شاخص و درخور از این مادۀ کم‌نظیر است. با توجه به پشتوانۀ تاریخی شیشه‌گری ایران در دنیای هنر، انتظار می‌رود این هنر-صنعت همچنان از جایگاهی شایسته برخوردار باشد و برای حفظ جایگاه دیرینه آن، رویکردی علمی در طراحی پیش‌بینی شود. شوربختانه به نظر می‌آید شیشه‌گری امروز ایران نه‌تنها در عرصه جهانی حضوری سزاوار ندارد، بلکه شواهد نشان از آن دارد که در بازار داخلی نیز از اقبال مناسبی برخوردار نیست. از آنجاکه بقای هر حرفه مستلزم استقبال مخاطب و وجود بازار فروش است، این پژوهش کاربردی با هدف حفظ و پایداری این هنر-صنعت و کمک به ارتقای سطح کیفی محصولات تولیدی کارگاه‌های شیشه‌گری از طریق شناخت نقش طراحی در تولید محصول انجام شد. پژوهشی توصیفی ـ تحلیلی که از نظر چیستی و ماهیت داده‌ها، کیفی است. اطلاعات آن پس از مطالعات اسنادی و منابع کتابخانه‌ای، با حضور در کارگاه‌ها، مصاحبه با شیشه‌گران و مشاهدۀ آثار از منظر ارتباط طراحی و کاربرد، به دست‌ آمده‌ و به شیوۀ تحلیل محتوا نگارش شده است. دستاوردهای حاصل از این پژوهش چنین بود که امروز در هیچ‌کدام از واحدهای شیشه‌گری، بخشی برای طراحی پیش از تولید اختصاص داده نشده، که عواملی چون ضعف آگاهی طراحان، عدم خلق روشی نو، فرهنگ سنتی حاکم بر این حرفه، تأثیرگذاری افراد نامتخصص و ناآشنا در فرایند تولید و غیره از دلایل آن است.