برنامه موشکی

در ساختار نوین بین المللی و محیط آنارشیک نظام جهانی، تهدیدات دارای جنبه های نظامی، همچنان از مهم ترین مصادیق نگران کننده امنیت ملی کشورها محسوب می شوند. در چنین شرایطی، کشورها دائماً در تلاش برای به روزرسانی در ماهیت قدرت تدافعی تهاجمی نیروهای نظامی و نوع و ساختار تجهیزات رزمی خود برای مقابله با انواع تهدیدها هستند. جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای مهم و تأثیرگذار در منطقه پرآشوب غرب آسیا، تلاش های فراوانی در زمینه خودکفایی توانایی های نظامی خود انجام داده است. دراین بین، توسعه و گسترش فناوری های ساخت انواع موشک های دوربرد و دقت های مختلف، از نکات بسیار مهم در ساختار نظامی ایران در سه دهه اخیر بوده و موفقیت های فراوانی نیز در آن به دست آورده است. در این پژوهش، باتمرکز بر توانایی های موشکی ایران، این پرسش مطرح می شود که زمینه ها، ضرورت ها و اهداف راهبردی برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران چه هستند و اصولاً چه عامل یا عواملی باعث گرایش ایران به توسعه صنایع موشکی شده است؟ استدلال اصلی این مقاله آن است که التزام ژئوپلیتیکی ناشی از موقعیت ایران، تجربه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، لزوم بازدارندگی منطقه ای، همراهی با تحولات فناورانه نظامی بین المللی و عقب نماندن در چرخه مسابقه تسلیحاتی، ازجمله مهم ترین عوامل زمینه ای و ضرورت بخش توسعه برنامه موشکی ایران می باشد که ذیل هدف کلی بازدارندگی، ایجاد و توسعه یافته اند.

تنش های منطقه ای در خاورمیانه باعث شده تا توسعه قابل توجهی در ظرفیت موشکی به عنوان یک عامل کلیدی در مواجهه با تهدیدهای نظامی کشورهای دیگر، نقش حیاتی را در سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک ابزار بازدارنده ایفا کند. از سوی دیگر، غرب و به ویژه آمریکا برای حفظ تعادل قدرت و پیشگیری از ایجاد هژمونی منطقه ای، محدودیت های گسترده ای را برنامه موشکی ایران اعمال نموده اند. تحریم های ثانویه کنگره آمریکا به عنوان یکی از اقدامات دفاعی مقابله ای علیه توسعه برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران آمده است. پرسش اصلی پژوهش این بود که تحریم های ثانویه کنگره آمریکا بر برنامه دفاع موشکی جمهوری اسلامی ایران چه تاثیری داشته اند؟ برای یافتن پاسخ این پرسش، با 16نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه های ایران و متخصصان در حوز های روابط بین الملل، حقوق بین الملل، امنیت بین الملل و موضوعات دفاعی کشور که به شیوه هدفمند با استفاده از تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند، مصاحبه هایی انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از مصاحبه ها و ادبیات موضوع، از تکنیک تحلیل تماتیک استفاده گردید. داده های به دست آمده از تحلیل تماتیک منجر به استخراج 4 تم نهایی شد که عبارتند از: محدودسازی دسترسی به تکنولوژی، افزایش هزینه ها، محدودسازی دسترسی به منابع انسانی متخصص، بومی سازی فناوری موشکی برای افزایش توان بازدارندگی. این شاخص ها، از نظر خبرگان این مطالعه مهم ترین عواملی هستند که به دلیل تحریم های ثانویه کنگره آمریکا برنامه دفاع موشکی جمهوری اسلامی ایران را تحت تاثیر خود قرار داده اند.

توسعه برنامه موشکی یکی از توانایی های مختلف نظامی جمهوری اسلامی ایران است که به افزایش امنیت ملی کشور منجر می گردد که این امر فشارهای دشمنان برای ضربه زدن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را افزایش داده است. سیاست های کشورهای غربی بر تضعیف ابزارهای بازدارنده جمهوری اسلامی ایران تاکید دارند. اعمال رژیم های کنترل صادرات مصادیقی از اقدامات مقابله ای با توسعه برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال بود که رژیم های کنترل صادرات چه اثری بر برنامه دفاع موشکی جمهوری اسلامی ایران در بازه های 1996 الی 2022 داشته اند؟ در این پژوهش از نظریه های نوواقع گرایی برای مطالعه رفتار آمریکا و کشورهای غربی و از نظریه بازدارندگی برای مطالعه رفتار ایران در قبال برنامه موشکی استفاده شده است. یافته ها نشان داد که رژیم های کنترل صادرات اثرات مثبت و منفی بر برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران در بازه های 1996 الی 2022 داشته اند. محدودیت دسترسی به فناوری، تجهیزات و مواد موردنیاز ساخت موشک، جلوگیری از تبادلات و انتقال دانش مرتبط با برنامه موشکی ایران، محدودسازی سرمایه و جریان مالی مورد نیاز تکنولوژی موشکی آثار رژیم های کنترل صادرات بر برنامه موشکی ایران است. از طرفی بومی سازی فن آوری موشکی و تحول محصولات موشکی از آثار مثبت رژیم های کنترل صادرات بر برنامه موشکی ایران است. روش به کارگرفته شده در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد. و از ابزار کتابخانه ای، استنادی و منابع ا ینترنتی برای گردآوری داده ها استفاده شده است.