صحراگردان

در طول تاریخ، قزوین و نواحی اطراف آن به سبب برخورداری از شرایط سه گانه جغرافیایی اقلیمی (کوهستان، شهر و دشت) و به واسطه استقرار در شاه راه شرق غرب و شمال جنوب ایران و محل تلاقی راه های ارتباطی همواره مورد هدف مهاجرت و آمد و شد گروه های مختلف اجتماعی اقتصادی بوده است. در سده های چهارم و پنجم، تحولات تاریخی سرزمین های شرق خلافت اسلامی بر بستر این موقعیت جغرافیایی اقلیمی، سبب شد علاوه بر کوه نشینان و شهرنشینان این منطقه، شاهد حضور صحراگردان ترک نیز باشد. این مساله به تدریج، تغییرات قابل توجهی در وضعیت عمومی قزوین ایجاد کرد. بنابراین قزوین عصر سلجوقی از نظر سیاسی و اجتماعی اقتصادی شاهد تعامل و تقابل سه گروه بود: شهرنشینان، کوه نشینان و صحراگردان. با این وصف در مقاله پیش رو تلاش بر آن است تا ضمن بررسی این تعامل و تقابل، به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که مناسبات این سه گروه با یکدیگر چگونه بود و چه تأثیری بر فضای عمومی شهر داشت. یافته های پژوهش نشان می دهد مناسبات کوه نشینان با شهرنشینان و صحراگردان بیشتر تقابلی و مناسبات مردم شهرنشین و صحراگردان بیشتر تعاملی بوده است و این تعامل ها و تقابل ها هر کدام پیامدهای مثبت و منفی قابل توجه ای برای شهر به همراه داشت.

واکاوی جنگ های امرای نظامی در روند فروپاشی حکومت سلجوقی از موضوعات مهم تاریخ سلجوقیان می باشد. قبایل ترک سلجوقی نواحی وسیعی از کاشغر تا دریای مدیترانه را زیر سیطره شاهنشاهی خود درآورند؛ اما در پی بروز یک سلسله رویدادهای داخلی و خارجی به تدریج، عظمت و اقتدار اولیه ی خود را از دست دادند و درنهایت اتحادیه آنان فروپاشید. در فروپاشی این سلسله مقتدر و با عظمت، عوامل زیادی نقش داشتند، اما از میان همه ی این عوامل؛ مهم ترین آن تأثیر جنگ های امرای نظامی درروند اختلافات درون خاندانی و فروپاشی سلسله سلجوقی بود که از اهمیت دوچندانی برخوردار است. با وجود این، تاکنون در این زمینه تحقیقی مستقل، جامع و مانعی صورت نگرفته است. لذا این پژوهش با درک این مطلب، تلاش دارد تا بر اساس اسناد و مدارک باقیمانده و بر اساس شیوه پژوهش های تاریخی به واکاوی جنگ های امرای نظامی در روند اختلافات درون خاندانی و نقش آنان در فروپاشی حکومت سلجوقی بپردازد.