سور مکی و مدنی

آموزه های اخلاقی مجموعه ای از خلق و خوها و ملکات نفسانی انسان می باشد که فضائل و رذائل منشعب یافته از آن است. قرآن کریم مجموعه ای از ارزش های اخلاقی را، چه از نوع فردی و چه اجتماعی به بشریت عرضه کرده و انسان ها را به سوی این ارزش های والای انسانی دعوت نموده است. لازمه این امر دوری از رذائل و کسب فضائل می باشد. این مقاله با روش مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی–تحلیلی بیان می دارد، در هر دو قسم از سور مکی و مدنی قرآن کریم آموزه های اخلاقی مطرح گشته اند. لحن تند و شدید سور مکی دال بر طرد رذائل و فردسازی اخلاق در جامعه آن عصر دارد، اما  لحن ملایم و خفیف سور مدنی دال برکسب فضائل و اجتماعی سازی اخلاق در آن بازه زمانی است. بنابراین استنباط می شود، رعایت اصول و ارزش های اخلاق فردی و پایبندی به آن، شاکله و متن زندگی اجتماعی را شکل می دهد و نقش مهمی در شکل گیری و هویت یابی اخلاق اسلامی دارد.

سوره ها و آیات زیادی از قرآن به مسئله فقر و نحوه مقابله با آن تصریح دارد و مسئولیت های اجتماعی مهمی بر عهده مسلمانان گذاشته است. مکه به عنوان اولین و مهم ترین محل نزول آیات قرآن، قبل و بعد از بعثت با فقر و محرومیت مواجه بود. برای آشنایی با سیر تحولات منابع و روش های مقابله با فقر ضروری است تا آنها را بر اساس ترتیب نزول سور قرآن کریم مورد مطالعه قرار دهیم. هدف این مقاله معرفی این منابع و روش ها در مکه و مقایسه آنها با همدیگر است. این بررسی با استفاده از اسناد کتابخانه ای و روش تحلیل محتوا و تفسیری صورت گرفته است. نتایج مقاله نشان می دهد به دلیل گسترش فقر و برده داری و گرسنگی در مکه، خداوند در سور ابتدایی قرآن، اکرام ایتام، اطعام مساکین، ماعون و مساعدت نزدیکان را واجب کرد؛ اما در سوره های بعدی مواردی مثل زکات، انفاق، حق معلوم، صدقه، قرض حسن را به عنوان مهم ترین منابع و روش های مقابله با فقر واجب شد. توجه به این یافته ها می تواند به سیاست گذاری مقابله با فقر در شرایط فقدان حکومت اسلامی و همچنین در وضعیت وجود حکومت اسلامی مفید باشد.