ابوزید کاشانی

در دوره میانی اسلام در ایران، مینا، یک اصطلاح کلی برای لعاب روی فلز، شیشه و سفال بود اما در دوره معاصر، مینایی به گروه خاصی از سرامیک، با نقاشی رولعابی و تزیینات پیکره​ای، هندسی و گیاهی اشاره دارد که در بسیاری موارد به کتیبه​هایی مزین بوده و با طلا نیز آراسته شده است. این سفالینه​های کتیبه​دار، جایگاهی برای پیوند دو هنر سفالگری و خوشنویسی است و نشان می​دهد علاوه بر اینکه خوشنویسی در تزیین سفالینه​ها حضور یافته، بلکه بستر مناسبی برای انتقال مفاهیم نیز بوده​است. کتیبه​های رقم​دار روی ظروف مینایی، این آثار را به اسناد با ارزش تصویری در هنر ایران بدل کرده​است. با استناد به این تاریخ ها و رقم​ها، می​توان محدوده زمانی تولید مینایی را تخمین زد و صنعتگران فعال در این صنعت را شناسایی کرد. هدف این پژوهش، گاهنگاری سفال مینایی براساس نمونه​های دارای تاریخ و رقم ​است. نتایج پژوهش نشان می​دهد، تولید این محصولات بین سال های 575 و 616 ه .ق بوده​است. القاب و کنیه ​سازندگان نیز، مرکز اصلی تولید مینایی را شهر کاشان نشان می​دهد. علاوه براین، با استناد به رقم​های نگاشته شده می​توان شاخص​ترین صنعتگر مینایی را ابوزید کاشانی دانست. این پژوهش مبتنی بر شیوه توصیفی-تحلیلی است که با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه​ای و مطالعات تصویری سفال های مینایی انجام شده​است. 

ابوزید کاشانی، از مشهورترین سفالگران قرون میانه اسلامی ایران است که آثار رقم دار او، به دو شیوه زرین فام و مینایی ساخته شده اند. او از معدود سفالگرانی است که امضای خود را بر روی آثارش بر جای گذاشته و دقت در پردازش طرح و نوع نگارش کتیبه، او را به هنرمندی شاخص در تاریخ سفالگری دوران سلجوقی در ایران بدل کرده است. با توجه به وفور ظروف مینایی و زرین فام معاصر عصر ابوزید که فاقد امضا و کتیبه شناسه هستند و ضرورت کشف هویت هنرمند آنها مطرح است، تمرکز این پژوهش صرفا بر ظروف امضادار ابوزید با فرم و ترکیبی مشترک است تا با درک شاخصه های مفهومی و بصریِ این آثار، به الگوی مشخصی در رابطه با تشخیص سبکی ِآثار دارای نام و امضاء هنرمند دست یافت. پرسش این است: سبک هنری و مشخصه اصلی ظروف مینایی و زرین فام منتسب به ابوزید کاشانی چیست؟ پژوهش پیش رو از منظر هدف بنیادی، روش آن تطبیقی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای-اسنادی است. روش اجرای پژوهش کیفی و از حیث ساختار پژوهشی از نظریه فیلیپس3 استفاده شده است. مشخصه های اصلی ظروف سفالین امضادار ابوزید کاشانی در پردازش جزئیات نقاشی، نقوش انسانی، نقوش حیوانی، اسلیمی، هندسی و نوع ترکیب بندی، بیانگر تلاش هنرمند در جهت واقع گرایی و روایت پردازی است و همچنین در بخش کتیبه های شعری روی ظروف، اشعار نوشته شده منسوب به شخص ابوزید است. از این حیث می توان نتیجه گرفت که او برای جنبه زیبایی شناختی آثارش ارزش و اهمیتی برابر با جنبه کاربردی قائل بوده است. مهمترین شاخصه اصلی کار او، بیان واقع گرایانه نقاشی، در قالب روایت های داستانی و آشنایی او با داستان های مرسوم ادبی، موجب خلق آثار ممتاز و برجسته ای شده که سبک او را از دیگر هنرمندان آن روزگار متمایز ساخته است.