سوره صفّ

پژوهشگرانی که به مطالعه ساختاری سوره صفّ پرداخته اند، محور آیات سوره را «جهاد در راه خدا» یا برخی از اصول دین دانسته اند. اگرچه این مفاهیم کلان در سوره مورد اشاره قرار گرفته اند، اما موضوع اختصاصی و سبب تباین آن از دیگر سور قرآن را روشن نمی سازند. روش این پژوهش، چینش زمانی وقایع مطرح شده در سوره صفّ، با نگاه ساختاری به آیات آن است. محور سوره در این نگاه، پیشبرد برنامه ارتقائی خداوند در پهنه ای عظیم و رشد جامعه ای از مؤمنان در مسیر ظهور امام زمان (عج) است. تحقّق این برنامه نظام مند و دقیق با تام نمودن «نورُ الله» و ارسال دو مرسوله ارزشمند «الهدی» و «دین الحق»، در ذیل وجود رسول الله (ص) صورت می پذیرد. در میان جوامع امّت رسول خدا (ص)، رویدادهای تاریخ انقلاب اسلامی ایران از هم خوانی قابل تأمّلی با وقایع مطرح شده در آیات پایانی سوره صف برخوردار است. تبیین قرآنی از انقلاب اسلامی ایران، می تواند مبنایی قابل اتّکا برای درک «ماهیت» و «آینده» این انقلاب فراهم نماید.

یکی از گستره های تربیتی قرآن، به فعلیت درآوردن استعدادهای انسان ها برای رسیدن به عصر ظهور دین الهی در سرتاسر عالم است. سوره صف، یکی از مسبحاتی است که مضامین تربیتی آن مجاهده برای رسیدن به ظهور و فتح قریب است و مؤلفه های تربیتی آن می تواند الگوی مناسبی برای زمینه سازی ظهور برای عصر حاضر باشد. ازاین رو محقق سعی دارد با استفاده از روش استراتژی تحلیل داده بنیاد متنی، الگوی تربیت جهادی این سوره را کشف کند. در این پژوهش با رجوع به برخی از تفاسیر و تجزیه وتحلیل داده ها، کدگذاری باز، کدگذاری محوری و درنهایت کدگذاری انتخابی با رویکرد جهادی انجام شده است. از مهم ترین مؤلفه های این سوره ترغیب به جهاد است و مجاهدان برای رسیدن به فتح قریب با عزمی راسخ تحت رهبری رسولان الهی برمبنای احیا دین و نشرواعلای کلمه حق و درراستای رسیدن به سعادت و هدایت بر اساس اصل توحید محوری و نبوت و معاد باوری از برترین شریعت الهی، یعنی دین پیامبر خاتم مجاهده می کنند و مجال دست یابی به آن با روش های جهادی تربیتی نظیر بشارت و تلویح و زدودن موانع آن همچون کفر و فسق و جهل صورت می گیرد و سرانجام باهدف نهایی یعنی ظهور دین الهی الگوی جهادی این سوره ترسیم می گردد.

سعادت فردی و اجتماعی انسان، آرمان وحی و قرآن است و مفسر قرآن، تلاش دارد در پی نیاز علمی، تخصص، منهج و رویکرد ویژه اش در قبال وقایع بیرونی، دریافت خود از آیات قرآن را ارائه کند. آیت الله خامنه ای مفسری است که توانسته با اهتمام به بُعد اجتماعی و سیاسی قرآن، قضایا و احکام خاصی را متناسب با ادبیات حکمرانی استنباط نماید. حکمرانی، متفاوت از مفهوم حکومت داری، بر نقش ارزش ها و گروه های عمومی در اداره امور جامعه تأکید دارد. با مقایسه روش تفسیری ایشان با دیگر مفسران اجتماعی معاصر، روشن شد که: ۱. ایشان توجه ممتازی به امتداد تفسیر به کمک تدبر و تطبیق بر زمانه دارند و هرچند احکام حکمرانی کم وبیش موردتوجه مفسران معاصر بوده است؛ ولی ایشان به لحاظ تجربه حکمرانی و شرایط انقلاب، منحصربه فرد عمل کرده اند. ۲. ایشان با این روش تفسیری توانسته اند دیگران را به چندین قاعده و حکم حکمرانی رهنمون گردانند، ازجمله: وظیفه رهبران برای تربیت جامعه، لزوم مبارزه با باطل، توصیه به هم پیوستگی به مجاهدان، لزوم جلوگیری از انحطاط مؤمنان حاصل از بی اعتنایی به احکام الهی، ممنوعیت آزار رهبران الهی توسط مؤمنان، ضرورت پذیرش جهاد و موارد دیگر. پژوهش حاضر، بنا بر ماهیت بررسی تطبیقی، توصیفی - تحلیلی است و براساس روش گردآوری، کتابخانه ای می باشد.