پدیده فرونشست

پدیده فرونشست زمین به دلایل مختلف از جمله برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی و تغییرات جوی سبب بروز مشکلات و معضلات فراوان در زمین های کشاورزی، جاده ها ، خطوط انتقال نیرو و انرژی شده است. در دهه اخیر فرونشست به عنوان یک مخاطره ژئومورفیک در بخش وسیعی از دشت های ایران از جمله دشت اردبیل در حال وقوع است. در این تحقیق به منظور ارزیابی فرونشست منطقه از روش تداخل سنجی راداری و تصاویر راداری سنتیل1استفاده شده است. به منظور پردازش اطلاعات نیز از نرم افزار SARSCAPE 5.2 استفاده شده است و میزان جابه جایی و فرونشست از تاریخ 2016 تا 2020 محاسبه شده است. این تکنیک با انجام بررسی و محاسبه میزان تغییرات فاز در دو تصویر باعث آشکارسازی تغییرات سطح زمین در بین دو بازه ی زمانی می شود. بطوری که نتایج حاصل فرونشست 5 ساله، 22 سانتی متر را نشان می دهد. در این مقاله علاوه بر برآورد میزان فرونشست، ارتباط افت سطح آب زیرزمینی با پدیده فرونشست سطح زمین نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد بیش ترین میزان پراکندگی فرونشست در حوالی چاه هایی که افت سطح آب به علت مصارف بالای کشاورزی داشته اند رخ داده است. همچنین با روش شی گرا نقشه کاربری اراضی منطقه استخراج و تاثیر آن بر فرونشست دشت اردبیل مورد بحث و بررسی قرار گرفت،که مقایسه نقشه فرونشست و کاربری اراضی نشان دهنده تطبیق پراکنش فرونشست با مناطق کشاورزی و مسکونی می باشد.

یکی از مخاطرات پیشروی دشت های کشور، مخاطره فرونشست است. پدیده فرونشست زمین به دلایل مختلف ازجمله برداشت بیش ازحد منابع آب زیرزمینی و تغییرات جوّی سبب بروز مشکلات و معضلات فراوان در زمین های کشاورزی، جاده ها، خطوط انتقال نیرو و انرژی شده است؛ ازاین رو پرداختن به علل و عوامل تأثیرگذار جهت کنترل و مدیریت خطر دارای اهمیت است. دشت اردبیل نیز به خاطر تغییرات اقلیمی و افت سطح آب های زیرزمینی در سال های اخیر یکی از مناطق مستعد جهت مخاطره فرونشست است. هدف تحقیق حاضر، پهنه بندی خطر فرونشست در این دشت است. در این مطالعه ابتدا، عوامل مؤثر جهت ایجاد فرونشست در دشت اردبیل (شیب، کاربری اراضی، لیتولوژی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، افت سطح آب، فاصله ازشهر و روستا)، شناسایی شدند و سپس نسبت به تهیه لایه های اطلاعاتی در سامانه اطلاعات جغرافیایی اقدام گردید. در مرحله بعد وزن دهی عوامل موردبررسی، با استفاده از روش ANP و در محیط نرم افزار Super Decision انجام گردید و تحلیل و مدل سازی نهایی با استفاده از روش MABAC به عنوان یکی از روش های تصمیم گیری چند معیاره، انجام شد. درنهایت، نقشه حاصله در پنج رده با خطر بسیار کم تا خطر بسیار زیاد طبقه بندی گردید. با توجه به نتایج مطالعه، عوامل افت سطح آب، فاصله از رودخانه و لیتولوژی بیشترین ضریب وزنی را به خود اختصاص دادند. همچنین، نتایج مطالعه نشان داد؛ به ترتیب 29/244 و 59/370 کیلومتر مربع از مساحت این دشت، در طبقات بسیار پرخطر و پرخطر قرار دارند. درنهایت می توان اظهار داشت، نظر به توان بالای دشت اردبیل، از لحاظ رخداد فرونشست، بایستی اقدامات حفاظتی، مدیریتی در سطح دشت اردبیل مورد توجه مسئولان و دستگاه های ذیربط قرار گیرد.

       شهرهای باستانی و میراث فرهنگی، آثار ماندگار نسل های گذشته هستند که ما را با هویت خویش آشنا می کنند. بنابراین وظیفه ما درعصر حاضر حفظ این گنجینه های گرانبها و مراقبت از آنهاست. بناها در گذر زمان دستخوش تغییرات و آسیب های فراون می شوند. این تغییرات در بعضی از بناها مانند ساختمان ها و شهرهای دارای ارزش تاریخی، اهمیت ویژه ای دارد. از این رو تحقیق حاضر به پایش تغییرات و تخریب یکی از استان های باستانی مهم کشور ترکیه، به نام غازی عیانتپ[1] پرداخته است. استان غازی عیانتپ به دلیل وجود بناهای تاریخی ارزشمند، به عنوان یک منطقه باستانی شناخته می شود. اما متأسفانه وقوع چندین زلزله و پس لرزه های پیاپی در سال 2023 در نزدیکی آن خسارت های جبران ناپذیری برجای گذاشت. تعیین میزان کمّی خسارات، در پیش بینی خسارت های آینده برای حفظ و نگه داری از این آثار و همچنین تشخیص نقاط پر خطر بسیار حائز اهمیت خواهد بود. روش مورد استفاده در پژوهش حاضر، روش تداخل سنجی[2] راداری است که طیّ سه مرحله با استفاده از داده های راداری ماهواره سنتینل1[3] و پردازش آنها در نرم افزار اسنپ بدست آمده است. در مرحله آخر تحقیق، با استفاده از بررسی نتایج می توان نتیجه گرفت که پس از وقوع زلزله در منطقه مورد مطالعه، بیشترین میزان تخریب شهرهای تاریخی مربوط به نقاطی است که در مجاورت دریا و دریاچه ها قرار دارند. در انتها بررسی ها نشان داد، رطوبت و فاصله از دریا نیز تاثیر مستقیم بر میزان تخریب و خسارات وارده به بناهای تاریخی استان غازی عیانتپ داشته است.   [1]-Gaziantep [2]-Interferometry [3]-Sentinel-1