بزنطی

یکی از مباحث مطرح در علم رجال توثیق مشایخ ابن ابی عمیر، صفوان و بزنطی است که از شهادت طوسی به دست آمده است. ایشان شهادت داده است که برخی راویان از جمله این سه راوی از غیر ثقه نقل نمی کنند. به این توثیق عام، اشکالاتی وارد شده است که به تمامی آنها در این مقاله پاسخ داده شده است. مهم ترین اشکال، مواردی است که این راویان از غیر ثقه نقل کرده اند. با احصای تمامی آنها مجموع این نقض ها به 83 مورد رسیده است که به تمامی آنها -به جز نقض به نقل راویان سه گانه از عبدالله بن بکیر- پاسخ داده شده است. این پاسخ ها شامل: عدم ثبوت نقل، عدم ثبوت تضعیف، عدم حجیت تضعیف، عدم دلالت تعبیر رجالی بر تضعیف، نقل در حال استقامت و... هستند. با جواب از این اشکالات اثبات می شود که نقل این سه راوی از شخصی نشان از توثیق اوست، هر چند که تنها یک روایت از او داشته باشند.

یکی از راه های تأثیرگذار در تصحیح سند روایات، تکیه بر توثیقات خاص و عام است. از جمله توثیقات عام، شهادت شیخ طوسی در عده، بر وثاقت مشایخ ابن ابی عمیر، صفوان و بزنطی است. این توثیق عام، راویان زیادی را پوشش داده، و البته پذیرش شهادت شیخ در صورتی ممکن است که منابع روایی، خلاف آن را اثبات نکند. اما بازخوانی متون روایی، پژوهشگر را با نمونه های فراوانی مواجه می کند که نشان دهنده روایت این سه راوی سرشناس امامی، از روات ضعیف است. در نتیجه شهادت شیخ، به شدت متزلزل و از اعتبار ساقط خواهد شد. مقاله حاضر، ضمن بررسی تک تک موارد نقض، بر اساس ارائه پنج پاسخ کلی و تطبیق آن بر مصادیق، به پاسخ و حل این معضلات پرداخته است؛ و از این رهگذر، پذیرش شهادت شیخ بر وثاقت شیوخ راویان یادشده را هموار می نماید.

احمد بن محمد بن أبی نصر بزنطی از راویان جلیل و پرکار معاصر امام کاظم، امام رضا، و امام جواد علیهم السلام است که نگارش های روایی متعدّدی دارد. از معروفترین آنها کتاب الجامع بوده که مورد اقبال محدّثین و فقها واقع شد، و منبع مهمّی برای نقل روایات به حساب می آمد.خوشبختانه، نقل های زیادی از این کتاب در میان کتب فقها بر جای مانده که می توان بر اساس آن ها دید کامل تری نسبت به محتویات این کتاب داشت. از جمله افرادی که از کتاب الجامع نقل نموده اند، ابن ادریس حلّی است. وی در قسمت انتهایی سرائر که قسمتهایی از کتب قدما را گلچین کرده، بخشی را نیز به نقل منتخباتی از کتاب جامع بزنطی اختصاص داده است. در مورد نقل های قسمت مستطرفات سرائر گفتگو های زیادی شده و شواهد گوناگونی بر عدم دقت ابن ادریس و اشتباهاتی که در برخی نقل های وی در این قسمت رخ داده، اقامه کرده اند. در این نوشتار ضمن آشنایی با بزنطی و کتاب الجامع وی، نقل های ابن ادریس از این کتاب واکاوی شده و با قرائن مختلف نشان داده می شود که در این نقل ها اشتباهی رخ داده و قسمتهای نقل شده نمی تواند از کتاب الجامع بزنطی باشد.