شکل گیری کالبدی

در دوره صفویه به واسطه امنیت و رونق اقتصادی، بستر مناسبی را برای اعتلای فرهنگ ایرانی اسلامی فراهم آورد. این مساله باعث تشخّص هنر ایرانی اسلامی خاصه شهرسازی دوره صفویه نسبت به دیگر دوره ها در ایران شد. هدف این پژوهش، تبیین و تحلیلآموزه های نظام شهرسازی دوره صفویه و تأثیر آن در شکل گیری کالبدی بافت جدید شهراصفهان در عصر صفوی می باشد. پژوهش حاضر از نظر ماهیت و روش، توصیفی تحلیلی می باشد. شیوه و ابزار گردآوری داده ها، به روش متن کاوی اسناد و مدارک می باشد. تجزیه و تحلیل داده ، به شیوه کیفی است و متکی به تفکر، استدلال و تحلیل عقلانی می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد شهر آرمانی در نظام شهرسازی دوره صفویه متأثر از نوع جهان بینی ناظر بر آنها بوده است. تبلور کالبدی فضاهای شهری آن گذار از شهر مکان به به شهر زمان بوده است. در حقیقت در معنا و شکل جدید از دل سازمان کهن در یک فرایند، تحول تاریخی و طبیعی پدیده آمده است. بنابراین نتیجه گیری می شود که توسعه شهری در دوره صفویه بازتاب ترجمان فضایی باورهای دینی جامعه و با تأسی از فرآیند تاریخی و طبیعی شهر و در راستای تلفیق نوآورانه برای قابلیت های خود در پاسخگوی توأمان نیاز های کالبدی، روانی و معنوی جامعه شهری دوره صفویه بوده است.

بیان مسأله: در شهرسازی معناگرا در دوره صفویه، فضای شهری فقط یک موضوع کالبدی تلقی نمی شود، بلکه آن را نمودی از معانی پر رمز و راز می دانستند تا طراح بتواند پیام های معنوی را بصورت عبور از واقعیت به مجاز، در کالبد شهر مادیت ببخشد. مساله این است که در شهرسازی معاصر ایران، دچار بحران معنویت در طراحی فضاهای شهری شده ایم. حال سؤال اساسی این است چگونه می توان مفاهیم معناگرایی صریح و ضمنی را در شکل گیری کالبد شهر عینیت بخشید؟   هدف: قرائت شهرسازی معنا گرا در دوره صفویه در شکل گیری کالبدی شهر اصفهان و کاربست آن در ساخت کالبدی شهر های معاصر ایران، هدف اصلی این پژوهش است. روش:پژوهش حاضر از نظر اهداف، بنیادی و کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی تحلیلی است؛ از نظر شیوه گردآوری داده ها، مبتنی بر متن کاوی اسناد و مدارک و مشاهدات میدانی و بالاخره از نظر تجزیه و تحلیل داده ها، از نوع پژوهش کیفی است. یافته ها: با تأمل در سیمای بصری سازمان فضایی شهر در دوره صفویه، به وضوح تجلّی نظام مادی (نظم آب، نظم گیاه، نظم خاک، نظم هوا، نظم خاک) و نظام معنایی (نظم مقدس) آشکار می گردد. عبور از واقعیت به مجاز از طریق بهره گیری از عناصر طبیعی با بازی های شکلی و نمادین، به منظور ایجاد حس مکان و این همانی با فضا، وحدت و کثرت و پیوستگی فضایی و... متأثر از شهرسازی معناگرای ناظر بر آن بوده است. نتیجه گیری: توسعه شهری در دوره صفویه بازتاب ترجمان فضایی معیارهای معناشناسانه در راستای تلفیق نوآورانه برای قابلیت های خود، در پاسخگویی توأمان به نیاز های کالبدی، روانی و معنوی مردم بوده است. در وضعیت کنونی، بافت و ساخت کالبدی شهرهای ایران با تاکید بر انقطاع تاریخی و تجدد طلبی در پی تغییر شکلی و نه محتوایی، نشان از بحران معنویت در ساخت کالبدی آن دارد.

این پژوهش به تحلیل عاملی اکتشافی برای کشف روابط بین متغییر ها از روش مدل سازی معادلات ساختاری (SEM) با استفاده از نرم افزار ساختاری Smart-PLS3 ، بر آن است تا تاثیر فلسفه ها و تفکرات جنسیتی از جنبه مورفولوژی در معماری و ایجاد فضا را تبیین نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهد از میان شاخص های جنسیتی، میزان انطباق انتظارات افراد با محیط در درجه اول، برای شکل گیری محیط موثر است و در مدارج بعدی، میزان تشخیص و تفکیک جزئیات توسط افراد، میزان موثر بودن و کارایی داشتن فعالیت شنیداری، میزان ایجاد شرایط سازگاری با محیط، ایجاد درک تجسم ذهنی از محیط در افراد، برانگیخته کردن حس زیبایی شناسی محیطی در افراد، برانگیخته شدن هیجان افراد در محیط، میزان تاثیر در فعالیت های بصری، جهت شکل گیری کالبد معماری موثرند. از میان شاخص های ریخت شناسی محیط، رنگ ها و ترکیبات آنها، نقش اول را در شکل گیری محیط دارند و در مدارج بعدی، وسعت و روشنایی فضا، یافتن مسیرها و درک فضا، انطباق با الگوهای رفتاری از سوی محیط، فرم هاو ترکیبات آنها، ایجاد مکان یابی مناسب، چیدمان معماری، طرح و نقشه جهت شکل گیری کالبد معماری موثرند. از میان ویژگی های کالبدی، آنچه که بستر فرهنگی می سازد، نقش اول را در شکل گیری محیط، دارد. انگیزش گروه های سنی، میزان انعطاف پذیری محیط، تاثیر دیدگاه جمعی بر محیط، روش های طراحی و فراگیری تحقیقات محیط شناسی در شکل گیری محیط و تطابق رفتار با محیط در درجات بعدی جهت شکل گیری کالبد معماری موثرند.